Süresi

2. Süresi:

Muhayyerlik şartı ile yapılan satışın cevazını benimsemiş olanlar muhayyerlik süresi hakkında ihtilaf etmişlerdir
imam Mâlik'e göre muhayyerlik için belli bir süre yoktur. Bu süre ihtiyaca göre değişir. Bu da satılan malın durumuna göredir. Mesela: Mal, elbise veya benzeri şeyler olduğu zaman iki günlük bir süre kâfidir. Cariye olduğu zaman beş gün veya bir hafta, ev ve benzeri şeylerde de ancak bir ay kâfi gelir. Demek oluyor ki îmam Mâlik'e göre ihtiyaçtan fazla olan uzun süre caiz değildir, imam Şafiî ile imam Ebû Hanife de, «Muhayyerlik süresinin en uzunu üç gündür. Üç günden fazla caiz değildir» demişlerdir, imam Ahmed, imam Ebû Yusuf ve imam Muhammed b. Hasan ise, «Muhayyerlik için ne kadar süre şart koşulsa, caizdir» demişlerdir. Süfyan Sevrî, îbn Cinnî ve bir cemaat da, «Muhayyerlik için süre şart değildir. Muhayyerlik şart koşulduğu zaman taraflar hiçbir süreye tabi değillerdir. Ne zaman isterlerse satışı feshedebilirler» demişlerdir.
imam Mâlik de «Süresiz muhayyerlik şartı caizdir. Fakat hakim, malın cinsine göre bir süre tayin eder» demiştir, imam Ebû Hanife ile imam Şafiî ise «Süresiz muhayyerlik şartı hiçbir suretle caiz değildir ve eğer şart koşulsa, satış fesada gider» demişlerdir. Ancak bu iki imam, süresiz muhayyerlik şartının koşulduğu zaman, eğer taraflar üç gün içinde satışı kesinleştirecek olurlarsa satış sahih olur mu, olmaz mı diye ihtilaf etmişlerdir, imam Ebû Hanife, «Üç gün içinde satışı kesinleştirdikleri takdirde satış sahihleşir. Aksi takdirde satış fasittir» demiştir. îmam Şafiî ise, «Satış akdi anında süresiz muhayyerlik şartını koştukları için, üç gün içinde satışı kesinleştirseler bile satış fasittir» demiştir, işte fukahanın muhayyerlik süresi hakkındaki ihtilafları budur. Yani süresiz muhayyerlik şartı caiz midir, yoksa belli bir süre gerekir mi? Şayet gerekiyorsa ne kadardır? Süresiz muhayyerlik şartının caiz olmadığı zaman, caiz olmaması için üç gün içinde satışı kesinleştirmemiş olmak şart mıdır, yoksa üç gün içinde bu olsa bile, yine de satış fasit midir? Delillerine gelince: Muhayyerlik şartını caîz görmeyenlerin delillerini yukarıda gördük. Üç günden fazla muhayyerlik şartını caiz görmeyenler de, «Çünkü asıl, muhayyerlik şartının caiz olmamasıdır. Ancak Habban b. Münkiz veyahut Münkiz b. Habban'ın hadisinde Peygamber Efendimiz'in kendisine 'Üç güne kadar muhayyersin' buyurduğu varit olduğu için üç güne kadar cevazı, -yaş hurmanın ağacında iken ölçekle tahmin edilerek kuru hurma ile satışının yasak edilmesinden, bir bahçeden muayyen bir ağacın istisnası gibi-ana kaidelerden istisna edilen ruhsatlardandır. Nitekim,
'Her kimki, satmak istediği hayvanın sütünü çok olduğu sanılsın diye sütü sağılmayıp göğsünde biriktirilen bir hayvanı satın alırsa (onu geri vermemekte) üç güne kadar muhayyerdir' 5 hadisinde de muhayyerlik süresi üç gün ile sınırlandırılmıştır» demişlerdir. Mâlikîler de «Muhayyerlik şartını koşmanın hikmeti, alıcıya malı beğenip beğenmemek için imkân vermektir. Şu haİde muhayyerlik süresi, satılan malın cinsine göre değişmelidir» demişlerdir. Mâlikîlere göre nass, sanki bu manayı ifade etmek için varit olup kendisinden umum murad olan hâss kabilindendir. 6

5 Müslim, Buyu', 21/7, no: 1524; Ebû Dâvhd, Buyû\ 7/48, no: 3444.
6 İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/286-287.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın