Kamu harcamaları

Altıncı Bölüm

KAMU HARCAMALARI

Devlet, sadece belli sınıfların Devleti değildir. Bu bakımdan kamu harcamalarından fakir-zengin herkes faydalandırılmalı ve tüm millet fertlerine hizmet götürülmelidir. Hz. Muhammed (s.a.v.) Himyer[449] ve Yemen[450] bölgelerine vergiler hakkında gönderdiği yazılarında bu yörelerin halklarına:

«Muhakkakki Allah Resulü, sizin hem zenginlerinizin ve hem de fakirlerinizin mevlâsıdır»

diyerek devletin, her iki sınıfı da gözetip koruyacağını bildiriyorlardı.

Diğer taraftan devlet hizmetleri meccanen yaptınlamaz. Hz. Peygamber devrinde Hz. Ömer (r.a.) vergi memurluğundan dolayı ücret almak istemeyince Resûlullah ona bunu zorla vermiş ve; eğer ihtiyacı yoksa başkasına tasadduk edebileceğini söylemiştir. [451]

I. Carî Harcamalar

A- Hz. Peygamber Ve Ailesinin Gelirleri Ve Resulullah'ın Mirası

1- Hz. Peygamber Ve Ailesinin Gelirleri Ve Geçimleri

Hz. Muhammed (s.a.v.) ne peygamberliği ve ne de devletbaş-kanlığı karşılığında herhangi bir maaş almıyordu. Kur'an-ı Ke-rim'de; onun görevi karşılığında ücret istemediğine ve bir karşılık almadığına ait pek çok ayet bulunmaktadır.[452] İlerde temas edileceği gibi o, müslümanlardan tahsil edilen gelirlerin; hem kendisine ve hem de aile efradına ve akrabalarına haram olduğunu, ilan etmişti. Böylece onun bu gelirlerden herhangi bir şekilde faydalanması söz konusu değildi.

Hz. Muhammed, Mekke'de, peygamber olmadan önce ticaretle iştigal ediyordu. îlk hanımı Hz. Hatice (r.a.) ile daha evlenmeden; sermaye Hatice'den, iş kendisinden olmak üzere, ticarî bir ortaklık kurmuş ve bu yüzden de epeyce zengin olmuştu. Bu ortaklıktan daha önce olmalıdır ki Hz. Muhammed, Kays b. Sâib adında bir Mekke'li ile ticarî ortaklık kurmuş bulunuyordu.[453]

Resûlullah'ın dedesi Abdulmuttalib ve müteakiben amcası Ebu Talib Mekke'nin reisliğim yapmalarına karşılık Hz. Peygam-ber'in babasının ve kendisinin idarede herhangi bir vazifeleri yoktu. Bu bakımdan da Resûlullah'ın bu yoldan bir menfaat sağlaması söz konusu değildi. Maverdî ve Ferra'nın el-Vâkıdî'den naklettiklerine göre, Resûlullah'a babası Abdullah'dan; Umm Eymen adında bir cariye ile 5 deve, bir miktar davar, kölesi Şakran ve bunun Salih isminde oğlu miras kalmıştı. Annesi Amine'den ise bir ev kalmıştı. Ailesi Hatice daha Mekke'de iken vefat edince onun Safa ve Merve arasındaki evi ile bir miktar malı da Hz. Peygam-ber'e kaldı. Hz. Peygamber bu mallarını Mekke'de terketip Medine'ye hicret edince Abdulmuttalib'in oğlu Akıl onun iki evine de el koyup onları satmış bulunuyordu. Medine'de ise Mescid-i Nebî etrafında onun için odalar yapıldı. Her hanımı için bir oda tahsis eden Hz. Peygamber, sağlığında bunları hanımlarına vasiyyet etmişti.[454] Bu vasiyyet gereğidir ki odalar onun vefatından sonra devlet hazinesine intikal etmedi. Resûlullah'ın Mekke'deki davar sürüsü, îbn Sa'd'dan Öğrendiğimize göre, Ümm Eymen tarafindan otlatılan 7 keçiden ibaretti.[455]

Hz. Peygamber Medine'de de pek çok süt, yük ve binek hayvanları edinmişti ki Makrizî, onun sahip olduğu hayvanlar arasında tavuk cinsinin bile bulunduğunu yazar.[456] îbn Sa'd'dan öğrendiğimize göre, Hz. Peygamberin Medine civarındaki meralarda otlıyan 7 veya 20 adet devesi, 7 adet de keçisi vardı ve her akşam çoban ona iki büyük kırba süt getiriyordu ki bu sürüler bir ara baskına uğramışlar ve çoban da öldürülmüştü.[457] Bu hâdise hicretin 6. yılı sonlarında veya 7. yılı başlarında olmuştu. Ureyne kabilesinden olan bu haydutlar, hasta oldukları için develerin süt ve sidiklerinden yararlanıp tedavi olsunlar diye Resûlullah tarafından sürülerin yanma gönderilmişlerdi, iyileşip azgınlaşan bu kimseler daha sonra yakalanarak layık oldukları cezaya çarptırıldılar. Burada şunu da kaydetmeliyiz ki îbn Sa'd'm bu sürüyü Hz. Peygambere maletmesine karşılık gerek Buharı ve gerek Tirmizî, çobanı öldürülen bu sürünün zekat hayvanlarından olduğunu kaydederler.[458] Eğer bunlar zekât hayvanlarından ise o takdirde tabiatiyle bu getirilen sütlerden Hz. Peygamber ve ailesinin faydalanmaları mümkün olmayacaktır.

Hz. Peygamber, bir kısım hayvanlarını kendi imkanları ile satın almış[459] bir kısmını da ona zengin sahabesi hediye etmiştir.[460] Onun ifadesine göre; koyun olan bir evde bereket vardır.[461]

Söz sırası gelmişken hemen kaydedelim ki Resûlullah'a, harp halinde olmadığı pek çok kabile ve devlet başkanından muhtelif hediyeler gelmiştir; Atlar, katırlar, çeşitli giysiler ve hatta hanımı Mariye (r.a.) bu hediyeler arasındadır.[462] Bakışım sahabe ona bahçelerinden bir kaç hurma ağacının mahsulünü tahsis ederken, bir kısımları da zaman zaman pişmiş hazır yemek göndermek itiyadına girmişlerdi.[463]

Hz. Peygamber'in fey' ve ganimetlerdeki hisse miktarlarını bu gelirlerin sarf yerleri bahsinde ele aldığımızdan burada ayrıca onlara temas etmeyip sadece bu ve diğer yollardan eline geçen arazilerden bahsedeceğiz ki bunlar sekiz parça halindedir:

1. Hz. Peygamber'in ilk sahip olduğu arazi, Benu'-Nadir'li bir yahudi bilgin olup müslümanlığa giren Muhayrık'm vasiyyet yoluyla bağışladığı 7 adet bahçedir. Muhayrık, Uhud harbine katılıp şehit düşmüş ve harbe çıkarken mallarını Resûlullah'a vasiy-yet etmiştir. Ibn Sa'd, diğer kaynaklardan farklı olarak, bu bahçelerin Hz. Peygamber'in vefatından sonra çocuklarına ve müteakiben de torunlarına tahsis edildiğim yazar.[464]

2. Çarpışmasız alındığı için Kur'an'da fey' olarak tamamiyle Hz. Peygamber'e verilen ilk arazi H.4 yılda ele geçirilen Nadir Oğulları arazisidir. Resûlullah buradan elde ettiği mahsul gelirlerinden kendisinin ve ailesinin bir yıllık ihtiyaçlarını ayırdıktan sonra artanı devlet hazinesine aktarmıştır.[465] Daha önce ödenekler bölümünde temas ettiğimiz gibi o, bu fazla gelirlerle harp silah ve vasıtalarını temin etmiş, ayrıca muhtemel masraflar (:nevâib) için tahsisatlar ayırmıştır. Bazı kaynaklardan Öğrendiğimize göre Resûlullah bu arazilerden Muhacirlere ve Ensar'dan iki fakir adama, ekip biçmeleri ve faydalanmaları için yer vermiştir.[466] Yahya b. Adem, 7 bahçe hariç Hz. Peygamber'in Nadir Oğulları arazisinin hepsini taksim ettiğini yazar ki[467] bu bahçeler ona Muhayrık tarafından bağışlanan bahçelerdir, işletilmek üzere verilen bu yerlerin mülkiyeti tabiatiyle Resûlullaha ait bulunuyordu.

3. Hayber'deki 8 kaleden 3 u, ganimet ve fey' hukuku gereğince Resûlullah'a ve "humus: 1/5" hakkından faydalanacak olan diğer sınıflara kalmıştır.[468] Bunlardan iki kaleye tamamiyle Resûlullah'ın kendisi sahip olurken o, Ketîbe denilen kaleyi humus olarak; akrabaları, hanımları, diğer hak sahipleri ve uygun gördüğü kimseler arasında taksim etmiştir.[469] Bu yerlerden, onun hanımlarının, akrabalarının ve diğerlerinin alacakları mahsul miktarları da yazıyla tesbit edilmişti. Buna göre, onun hanımları her yıl 80 vask hurma, 20 vask da arpa olmak üzere toplam 100 vask masul alıyorlardı.[470] 1 vask yaklaşık olarak 240 kilo olduğuna göre[471] onlar bu yerlerden 2,5 tona yakın miktarda bir gelir temin etmiş oluyorlardı.

4. Fedek; Bu arazi Hayber'le beraber H. 7 yılında sulh yoluyla alındığından tamamiyle Resûlullah (s.a.v.)'m emrine girdi ve halkı, Hayber'de olduğu gibi mahsulün yarısını almaları şartiyle bu topraklarda bırakıldılar.[472] Hz. Peygamber bu yerden elde ettiği «yarı gelir»den nafakasına harcar, akrabasından fakirlere yardımda bulunur ve onların kızlarını evlendirirdi.[473] Nafakasından artan fazla gelirlerini daima devlet hazinesine aktarırdı. Ödenekler bölümünde temas ettiğimiz gibi Resûlullah bu uygulamasına uygun olarak gerek Hayber ve gerekse Fedek'ten sağladığı gelirlerinden artanı belli hizmetlerin karşılanmasına tahsis etmiştir.

5. Resûlullah'ın özel yerlerinden biri de Vâdi'1-Kurâ denilen bölgenin 1/3'idir.[474]

6. Onun şahsına ait yerlerden sonuncusu Medine içindeki Mehruz denilen bir pazar yeridir.[475]

Hz. Ömer, Yahudileri Hayber, Fedek ve Vadil-Kura'dan çıkardığı zaman bu yerlerin toplam kıymetlerini takdir ettirmiş ve onlara sadece bir işletmeci olarak sahip oldukları haklarını ödemiştir.[476] Bu arada Resûlullah'ın hanımlarını da, kendilerine tahsis edilmiş yerlerde bir işletmeci sıfatıyla kalmaları ile belli miktarda mahsul almaları arasında serbest bırakmıştır. Bunlardan kimi işletmeciliği tercih ederken Hz. Aişe ve Hafsa (r.a.) belli miktarlardaki paylarını almaya devam etmişlerdir.[477]

Resûlullah ve aileleri çok sâde bir hayat yaşamışlardır.[478] Böylece Hz. Peygamber, gelirlerinden çok fazla miktarı devlet hizmetlerinde ve fakirlere yardımda kullanabilme imkanını elde etmiştir. [479]

2- Resûlullah'ın Mirası

ResûluUah (s.a.V.) vefat ettiğinde yukarda sayılan araziler ve oturmakta olduğu evlerinden başka önemli bir malına rastlanma-iliştir. Vefat ettiği zaman 1 dirhem veya 1 dinar parasına rastlanmadığı gibi ne bir köle ve ne de bir cariyesi vardı.[480] Onun geriye sadece silahı ile (meşhur) beyaz katırı,[481] develeri, giyim eşyaları, yüzüğü, bazı aletleri, kılıç ve zırhı kalmıştı.[482] Ayrıca Ferrâ' ona ait bir bayraktan da bahsede...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın