Allahın Huda Mekr ve İstihzası İnsanların Hile ve Alaylarının Cezasıdır

Allah'ın Hud'a, Mekr ve İstihzası, İnsanların Hile ve Alaylarının Cezasıdır

Kur'an'da, Cenab-ı Allaha mücerred manasıyla izafesi düşünülemeyen kelimeler yer almaktadır. Bunlar, tamamen, insanların yaptıkları kötülüklere mukabil zikredilmiş fiil ve sıfatlar olup bir cezayı ifade etmektedirler. Allah'ın mekri, hud'ası ve istihzası bunlardandır. Bu kelimeler, ayetlerde, Allah Teala'nın bazı fiillerini anlatmak için kullanılmıştır. Lügat manalarıyla bu kelimeleri, hiç de hoş olmayan manalarda ve iyi olmayan kimseler için kullanırız.

Kur'an'da:

“Yüce rabbiyin ismini tenzih et.” [1504] buyurulur. Bundan dolayı, Allah'ın fiillerini ve bazı sıfatlarını anlatmak için ayetlerde vârid olan isimleri sadece lügattaki ve diğer varlık için kullanılan manalarda değil, Onun yüce zatına yaraşan şer'î bir manâyla anlamamız lâzımdır. Bu meyanda “keyd”, “mekr”, “intikam” ve “istihza” gibi, ilâhî fiiller hakkında vârid olan isimleri Allah'ın şanına uygun, tenzihe halel getirmeyecek, yüksek manalarda mülahaza etmeliyiz.[1505] Râzî bu gibi kelimeler için şu umumî kaideyi söyler: “Bu kelimelerin ifade ettiği hallerin her birinde, başlangıcında bulunan işler ve sonunda onlardan çıkan neticeler vardır. Mesela, gazab, kalb kanının galayânı esnasında kalbde meydana gelen bir haldir. Gazabın neticesinde, gazablanılan kimseye zarar verme vardır. Gazabı Allah Teala hakkında duyduğumuz zaman, onu başlangıcı itibariyle değil, neticesi itibariyle Allah'a hamletmelisin. Diğerleri de bunun gibidir.”[1506] Çünkü neticenin ismi de aynıdır.

Allah Teala:

“Gerçekten münafıklar Allah'a hud'a (oyun) etmek isterler. Halbuki Allah onlara hud'a etmektedir.” [1507] Münafıklar, güya müslüman olduklarını iddia ederek müslümanları ve Allah'ı aldattıklarını zannederler. Oysaki, ancak içyüzlerini ve niyyetlerini bilmeyenleri aldatabilirler, Allah Teala ise onların gerçek halini çok iyi bilmektedir. Fakat, onlar bunun farkında olmadıkları için[1508] aldanmaktadırlar. Allah onları bundan dolayı cezalandıracaktır ve müminleri de onların hilelerinden koruyacaktır. Allah'ın hud'ası budur.[1509] Burada kötü fiilin cezasını Allah Teala aynı fiilin ismiyle isimlendirmiştir.

Cenab-ı Allah, münafıklara yaptığı gibi, Yahudilere de “mekr” etmiştir:

“Hileye saptılar, Allah da onların o hilekârlıklarına mukabele etti. Allah hayrul-mâkirindir.” [1510] onlar İsa (a.s.) diye ona hıyanet eden havarisini İsâ (a.s.)'a benzeterek öldürdüler. O havariyi benzetişleri Allah'ın onlara mekriydi.[1511] Böylece Allah onların mekrlerinin cezasını verir. İmandan çıkıp küfre ve mekre sapanların belâlarını verir. Binaenaleyh Allah'ın mekrini, lügatteki şer manasıyla değil, ona ceza olan ve görünüşte hilekârların mekrine benzediği için “müşâkele” yoluyla “mekr” olarak anladığımızda, bunun hayır olduğunu görürüz. Bu incelikten dolayı Allah'a “mâkir” veya “mekkâr” demlemez, Kur'an'ın bildirdiği gibi “hayrul-mâkirîn” (mekredenlerin en hayırlısı) denilir.[1512] Aynen bu şekilde:

“Ayetlerimizi yalan sayanları biz, bilmeyecekleri noktalardan, istidrâc ile (yavaş yavaş) helake sürükleriz. Onlara mühlet verir (onların iplerini uzatıveririz). Benim tuzağım çok çetindir.” [1513] Allah Teala, kâfirlere yaptığını, görünüşte ihsan gibi olup aslında bir hızlan olduğu için tuzağa benzeterek ifade etmiştir.[1514] O kâfirler küfür ve masıyyette durmadan ilerler. Allah da dünyada onların nimetlerini ve mallarını artırır. Dünya nimetlerindeki artış Allah'ı anmaktan yüz çevirmelerine ve itaatsızlıklarının artmasına sebeb olur.[1515] Yaşadıkları müddetçe Allah'ın onlar aleyhindeki hüccetleri çoğalıp tamamlanır.[1516] Allah onlara mühlet verir ve hallerini değiştirmez. Onlar da günahlarına günahlar katarlar.[1517]

“Taşkınlıkları, azgınlıkları içinde serseri dolaşmalarına mühlet verir.” [1518]

“O küfredenler kendilerine zaman vermemizi şakın nefisleri için hayır zannetmesinler. Onlara fırsat verişimiz ancak günahlarını artırmaları içindir.” [1519] [1520]

“Bunlar, kendilerine ne hatırlattık ne öğüt verildiyse, onları unuttuklarında üzerlerine herşeyin kapısını açtık, nihayet kendilerine verilen o şeyler yüzünden ferahlandıkları vakit de onları ansızın tutup yakalayıverdik ve artık o anda onlar bütün ümidlerinden mahrum kaldılar.” [1521] Allah'ın Resulü bu hususta:

“Eğer Allah Teala'nın, bir kimseye dünyada, günahlarına rağmen, arzu ettiklerini verdiğini görürsen bil ki o istidrâctır.” buyurmuş ve ayeti okumuştur.[1522]

“îstidrâo, aslında, derece derece çıkarmak veya indirmek demek olup”, “bir kimseyi arzusuna göre bir noktaya kadar tedricen götürüp, haberi olmadan felâkete atmak” manasına meşhur olmuştur. Allah'ın istidrâcı bir kimseye hakkında hayırlı olmayan nimetler verip, onun tuttuğu yolun iyi zannıyla tuğyanını artırmasını ve nihayet hayal kırıklığıyla en fecî azaba uğramasını tahakkuk ettirmesidir. Görünüşte bu bir ilâhî icbar ise de aslında küfrün cezası olduğu için mutlak cebr değildir.[1523]

Bütün bu hallerde âdeta “Allah onlarla istihza eder.” [1524], onların müminlerle istihza etmelerini cezalandırır. Aslında farklı manalar ifade etse de o kâfirlerin cezalandırmışı, buna sebeb olan fiillerinin ismiyle anlatılmıştır. Şûra süresindeki “kötülüğün cezası misli kadar kötülüktür.” buyrulurken, şüphesiz ki kâfirlerin kötülüklerini cezalandıran Allah'ın fiili, “misli kadar kötülük” olarak kabul edilmiş değildir. Burada ilki masıyettir ama ikincisi, Allah'ın o masıyete cezası ve binaenaleyh adalettir.[1525] Arabcada bir lafzın cevabı ve cezası mukabilinde aynı lafzı kullanmak mühim bir üslubtur[1526] ve Kur'an arapcadır. Hadisciler ve bazı müfessirler ayetteki istihzayı hakikî manasıyla anlamışlarsa da âlimlerin çoğu, Allah Teala'nın hakikî manada istihza ile mevsuf olmadığına kânî olmuşlardır.[1527]

Allah'ın mekri, istihzası, hud'ası, istidrâcı, kullardan neş'et eden çeşitli şekillerdeki kötülüklerinin mukabili ilâhi cezalardır. Yoksa Allah Teala, hiç yoktan cebren onları cezalandırmamıştır. Bütün bunlara sebeb insanların kötülükleridir. Kullar hilekârlıklara sapmışlar, onların hilelerinin cezasını vermiş, müslümanlara tuzak kurmuşlardır, tuzaklarının cezasını vermiştir, istihza yolunu tutmuşlar, Allah Teala da onları rezil ve rüsvay ederek cezalandırmıştır.

[1504] A'lâ: 87/1.

[1505] Elmalılı, 8/5737.

[1506] Râzî, 1/153-154

[1507] Nisa: 4/142.

[1508] Şevkânî, 1/41.

[1509] Râzi, 2/63.

[1510] Âl-î İmran: 3/54.

[1511] Taberî, 3/202.

[1512] Elmalılı, 2/1111; 4/3397.

[1513] A'raf: 7/182,183.

[1514] Zamahşerî, 2/133.

[1515] Râzî, 15/75.

[1516] Taberî, 29/28.

[1517] a. g. e., 1/105.

[1518] Bakara: 2/15.

[1519] Al-i İmran: 3/178.

[1520] Bu ayet Mutezile'yi bağlamıştır. Bunun için bkn. Zamahşerî, 1/482 - 483; İbnu'l - Müneyyir, 1/482.

[1521] En'am: 6/44.

[1522] Müsned-i Anmed, 4/145; Heysemi, 7/21.

[1523] Elmalılı, 4/2342 - 2343.

[1524] Bakara: 2/15.

[1525] Taberi, 1/102 -103.

[1526] Râzî, 2/70; Şevkânî, 1/44; RM., 1/158.

[1527] RM., 1/158.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın