Kıraat ilmi ve kurraya kısa bir bakış

Kıraat İlmi Ve Kur Raya Kısa Bir Bakış

Bir önceki konuda Kur'an'ın indirildiği yedi harften maksadın meşhur yedi kıraat, olamıyacağına dikkat çekmiş ve sebeplerini orada anlatmıştık. Buna dikkat çekmemize sebep, bu kıraatlerden maksadın yedi harf olduğunu önceki ve sonrakilerden, pek çok kimsenin sanmasıdır. Ebu Şâme «el-Murşidu'l Veciz ilâ Utûmin Teteailaku bi'l - Kur'ani'l - Azîz» İsimli kitabında şöyle der: «Bir cemaatin zannına göre, Hadisten maksat, şu anda mevcud yedi kıraattir.» Bu, bütün ilim ehfinin icmaına muhaliftir. Ancak câhil kimseler böyle bir vehme kapılabilir. [359]

Bu vehme saplanmada en büyük pay, «İbnu Mucahid» olarak şöhret bulan ve Hicrî üçyüz tarihi başlarında Bağdatta, Haremeyn, Irak ve Şam'da kıraatle şöhret bulan kurrârnn kıraatlerini toplayan büyük İmam Ebu Bekir Ahmet b. Musa b. el-Abbas'ındır. Oysa onun bu kıraatleri toplaması bir tesadüf ve tevafuktan başka birşey değildi. Çünkü tesbit ettiği kurrâdan daha değerli kıraat imamları vardı. Sayıları ise, küçümsenmeyecek kadar çoktu. [360] İbu'l Abbas b. Ammar, İbnu Mücahid'i kınamakta ve ifadesinde kaîı davranarak şöyle demektedir: eBu yedi kıraati, tesbit eden, olmaması gereken birşey yaptı. Onun bu davranışı, dar görüşlü kimselerin, bu kıraatlerin hadiste zikredilen yedi harf olduğunu sanmalarına sebep oldu. Bu şüpheyi izale etmek için keşke yediden daha az veya daha fazla kıraat tesbit etmiş olsaydı. [361]

Âlimler kıraatle ilgili eserler vermeye başladıklarında İslâm âleminde «yedi kıraat» ifadesi bilnmiyordu. Bu konuda ilk eser veren Ebu Ubeyd el-Kasım b. Sellâm, Ebu Cafer et-Taberî ve Ebu Hatim es-Sicistanî eserlerinde bu kıraatların katlarcasını zikretmişlerdir. Yedi kıraat ifadesinin şöhret bulması ikiyüz yıllan başlarında halkın bazı kıraat imamlarının kıraatlerine yonelip diğerlerine rağbet göstermemelerinden doğdu. Mekke'de Abdullah b. Kesir ed-Dâbî'nin kıraati [362] (öl. 120) meşhur oldu. Bu zat, Ubeyy b. Ka'b, Abdullah b. Abbas ve Ebu Hureyre ile yetmiş tabiînden kıraet dersi almıştır. Şam'da İbnu Âmir olarak şöhret bulmuş Abdullah el-Yahsûbî [363] (Öl. H. 118) kıraati, el-Muğire b. ebi Şihab el-Mahzûmî kanalıyla Osman b. Affan'dan almış ve sahabeden en-Nuam b. Beşir ve Vasile b. el-Eska'la karşılaşmıştır. Bazıları, Hz. Osmanla karşılaşıp bizzat

ondan ders aldığını söyler. Basra'da Ebu Amr ile Yakub'un kıraatleri şöhret bulmuştur. Ebu Amr [364], Zebban b. el-Al'a b. Ammar olup H. 154 yılında vefat etmiştir. Ebu Amr, Mücahid b. Cübeyr ve Said b. Cubeyr kanalıyla Abdullah1 b. Abbas ile Ubeyd b. Ka'b'tan rivayette bulunmuştur. Ya-kub'a gelince, [365] o, İbnu İshak el-Hadramî'dir. (öl. H. 250) Sellâm b. Süleyman et-Tavîl kanalıyla Âsim ve Ebu Amr'dan kıraati almıştır. Kûfe'de Hamza ile Asım'ın kıraati şöhret bulmuştur. H'amza, [366] İkrime b. er-Ra-bî' et-Teymî'nin (öl. H. 188) mevlâsı olup İbnu Habîb ez-Zeyyât'tır. Süleyman b. Mehran el-Ameş, Yahya b. Vessab, Zirr b. Hubeyş'ten kıraati arz yoluyla almıştır. Âsım'a [367] gelince o, İbnu Ebi'n-Necûd el-Esedî'dir. (öl. H. 127) Kıraati, Zirr b. Hubeyş'ten almış ve o da Abdullah b. Mesud'dan almıştır. Burada Arap asıllı kurranın azlığı ve mevâlî kurrâmn çokluğu göze çarpmaktadır. Özellikle İran asıllı olanlar daha çoktur. «Bu yedi kurrâdan sadece İbnu Âmir ve Ebu Amr Arab asıllıdır.» [368]

İbnu Mücahid bu yedi İmamın kıraatlerini toplarken Yakub'un ismini atmış ve onun yerine el-Kisaî'yi (Ali b. Hamza öl. H. 189) eserine almıştır. [369] Oysa biz biliyoruz ki el-Kisaî Kûfe'li ve Yakub ise Basraİıdır. Sanki İbnu Mücahid Basra'nın bir Karîsî ile yetinmiş, ki o da Ebu Amr'dır. Diğer taraftan Kûfelilerden üç kişiyi zikretmiştir: Hamza, Asım ve el-Kisaî.îbnü Mucahidden sonra bu yedi imamın kıraati geniş bir şöhrete ulaşmış ve - daha önce belirttiğimiz gibi - birçok kimse, hadiste zikredilen yedi harfden maksadın bu yedi kıraat olduğunu sanmıştır. Ama gerçek o ki, kabulü gerekli olanları da tesbit edecek olursak, bu tesbit neticesinde kı-raat-r aşr (on kıraat) ve kıraat-ı arbaa Aşer (ondört kıraat) şeklinde okunacak da vardır. On kıraat dediğimiz, sözü geçen yediye ilaveten, yukarıda kendisine dikkat çektiğimiz Yakub'un kıraati, Haleff b. Haşim'in [370] (öl. H. 229) kıraatini ve bir de Ebu Cafer olarak şöhret bulan Yezid b. el-Ka'ka'nın [371] kıraatini zikrederiz. Ondört ise, yukarıda adı geçen on kişinin kıraatlerine meşhur Hasan-i Basrî'nin (öl. H. 110) kıraati, [372] İbnu Muhays'ın olarak bilinen Muhammed b. Abdurrahman'ın [373] (öl. H. 123) kıraati, Yakub b. el-Mübarek ei-Yezîdî'nin [374] (öl. H. 202) kıraat! ve Ebu'l Farac Mu-hammed b, Ahmed eş-Şenbuzî'nin [375] (öl. H. 388) kıraati ilâve edilir.

Kıraatlerin karilerden birinden diğerine bir silsile takip etmesinde mu-haddislerin senetlerinin büyük etkisi vardır. Âlimler, şer'i hükümlerle tefsir usulü kurallarını nasıl ki senedi sahih rivayetlere dayanarak çıkarıyorlarsa kurrâdan birinin kıraatinin kabul edilebilmesi için müşafehe ve sema yoluyla senedinin, Rasulullah (s.a.v,) den Kur'an'ı direkt olarak dinleyen bir sa-habiye ulaşması şarttır. Bu sebeple helal-haram, nuzûl sebepleri yahut âyetlerin açıklanması ile ilgili olarak kendilerinden rivayette bulunulan sa-habilerin isimleri bu senetlerin başında da tekerrür etmektedir. [376] İşte kurranın senedinde mevcud olan bu teselsül, âlimlerin, kıraatleri tevkifi olmakla nitelemelerine zemin hazırlamıştır. [377] Böylece mutlak kıyası reddetmişlerdir. [378] ez-Zemahşerî gibi «kıraetlerin fesahat sebepleriyle belagat ehlinin görüşlerine göre ihtiyari olduğunu» [379] söyleyenlerin görüşlerini kabul etmemişlerdir. Onun için Arap dili kurallarına ve Kur'an'ın resmine uyduğu halde güvenilir muhaddislerin isnadı gibi sahih bir isnatla gelmemiş olan kıraat reddedilir. Ayrıca nice kıraatler vardır ki bazı nahiv ehli yahut onlardan pek çoğu onları reddetmiş ama bu reddetmeleri nazar-ı itibara alınmamıştır (Ye'murkum) (Bâri'kum) kelimelerinin sakin okunması kelimesinin mecrur okunması, in mansub okunması ve iki muzafın arasının ayrıldığı vs, misallerinde olduğu gibi. [380] Onun için nakle yahut Kur'an'ın resmine aykırı olsa bile kendisince Arab bakımından daha doğru bulduğu kıraati tercih eden Ebu Bekir b. Miksem'e [381] karşı bir tavır takınmalarında şaşılacak bir durum yoktur. Onlar bir meclis akdedip onu bundan men etmeye ittifakla karar almışlardır. Ayrıca Ubey b. Ka'b ile İbnu Mesud'un kıraati üzere Kur'an yazan İbnu Şenbuz'un [382]tevbe etmesi için başka bir oturum akdetmiştir. [383]

Her iki meclis de, yedi kıraati ilk olarak derleyen kurranın şeyhi İbnu Mücahid'in emriyle akdolunmuştur. Halbuki İbnu Mucahid kıraati İbnu Şa-zân er-Râzî'den almıştı ve İbnu Miksem ile İbnu Şenbuz da ondan almışlardi. Ama üçünün aynı hocadan ders almış olmaları, İbnu Mucahid'în diğer kurra iie birlikte rivayetlerden daha sabit ve nakii daha sahih olanı, dilde daha yaygın ve Arap diline daha uygun olana tercih etme hususundaki ic-rnaa katılmasına ve aynı hocadan ders aidığı iki arkadaşına karşı sert tavır almasına [384] engel olmamıştır. [385]Bununla birlikte bazı dilci ve rva-hivciler şâz kıraatleri tesbit işine yönelmiştir. İbnu Haieveyh (öl. H. 370) bu kıraatlerle iigili bir eser hazırlamış ve ona «el-Muhtasar fî Şavâzzı'l-Kıraât» [386] ismini vermiştir. İbnu Cinnî [387]«el-Muhteseb fî Tevcih'l-Kıraâtış-Şâzze» isimli eserini telif etmiştir Ebu'l Beka ei-Ukberî [388] ise, daha geniş ve şümullü bir eser hazırlamış ve ona: «İmlâu mâ Menne bihi'r-Rahma-nu min Vucuhi'l - İ'râbı ve'l-Kıraâtİ fî Cemîi'İ -Kur'an» ismini vermiştir. Bununla birlikte bazt âlimler, «Şaz kıraatlerin tevcihi sanat bakımından meşhur kıraatlerin tevcihinden daha kuvvetlidir,» [389] sözünü genel olarak zikretmekte tereddüt etmemiştir. Onlar, şâz kıraatin tevcihini, te'vilin sıhhatine yardımcı, bulmuşlardır. Meselâ, yerine İbnu Mesud'un kıraatinin, hırsızlıkta hangi elin kesileceğinitesbit etmeye dair yardımcı olmuştur. Sa'd b. Ebi Vakkas'ın [390] kıraati, mirasla ilgili bu teşriî meselede kardeşliğin nev'ini tasrih etmiştir. İmam Ebu Hanîfe'den de rivayet edilen Ömer b. Abdtfaziz'tn [391] İsm-i Celâi'inmerfu ve kelimesinin mansub okunması şeklindeki kıraati, âlimlerin haşyetle tahsis edilmelerinden maksadın, onların mertebelerini ve Allah yanındaki değerlerini ortaya çıkarmak olduğunu açıklamıştır. ez-Zerke-şî'nin de belirttiği gibi bunun te'vili: Burada «haşyet» değer verme ve yüceltme anlamındadır, korku anlamında değildir.» [392] ez-Zerkeşî, ilave ederek şöyle der: «Bu ve benzeri harfler (kıraatler), Kur'an'] açıklar mahiyette olmuştur. Tefsir konusunda Tabiînden de buna benzer şeyler rivayet edilir ve hoş karşılanırdı. O halde sahabenin büyüklerinden rivayet olunan ve bizzat kıraatin içinde olan bu harfler (kıraatler) nasıl hoş karşılanmasın ki!

Bu durumdaki kıraatler, hem tefsirden daha çoktur hem de daha güçlüdür. En azından tevilin sıhhati konusunda bunlardan istifade edilir. [393] Onun için âlimler arasında şu söz şöhret bulmuştur: «Kıraat ihtilafları, ahkâm ihtilafını ortaya çıkarır.» [394]Ancak bazı kıraatlerin tevcihi, tekeliüften hali değildir. Bazen ilk bakışta nahoş görünür ve bu nahoşluğu ancak tevil giderir, et vav ve re harfinin fethi ile olan kıraatte olduğu gibi. Burada kelimesi ism~i mef'ul olarak okunmaktadır. Bunun tevili yapılırken, bu keSime, fiil gibi amel eden keli-meşinin mef ulu olduğu söylenir. Yani «şekillenmişi yaratan» demektir. [395]

Bazı vecihferden garip teviller çtkarmak için şâz kıraatlerin tevcihi, İslâm âlimlerinin Kur'an'ı ilgilendiren çeşitli ve geniş çalışmaları arasında meftun oldukları bir nevi ilmî israftır: Kur'an âyetlerinin sayısını, [396] en uzun ve en kısa [397] kelimeyi tesbit etme, harekeli harflerden Kur'an'da e...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın