Genel Sonuç

GENEL SONUÇ

İnsanlara müşahhas ödevlerini öğretmek!Hiç şüphesiz Kur'an-ı Kerim'in tam olarak yerine getirdiği büyük iş.

Fakat bu, onun ahlâkî öğretiminin başlıca gayesi olmasına rağmen, tek mevzuu değildir. Bu pratik görevin yanında, o, nazarî diğer mühim bir ödevi de üzerine almıştır. O, ahlâkın manasını anlamaya uygun olan usûl hakkında bize tam bir fikir vermek için bütün gerekli unsurları sağlamıştır. Ahlâkî kaide nereden geliyor? O hangi şartlar içinde kendini kabul ettiriyor? Ona karşı tutumumuzun beraberinde sürüklediği neticeler nelerdir? Bizim tutumumuzu ilham etmesi gereken prensip nedir? Fazilet hangi yolla kazanılır?Yükümlülük, sorumluluk, yaptırım, niyet, gayret, işte kendinin bilincinde olan her ahlâkî doktrinin belli başlı temel direkleri bunlardır. Ve biz, Kur'an-ı Kerim içindeki bu araştırmamızla ilgili çalışmanın esasını, ahlâk teorisini oluşturan bu kısımların incelenmesine tahsis ettik.incelememizi toplu bir bakış içinde toplayarak şimdi nihayet bulan araştırmalarımızın sonuçlarına şöyle hızlı bir göz atalım; ortaya koymaya çalışacağımız bu ahlâkın, müteakip birkaç satırda, bazı karakteristik özelliklerinin karşımıza çıktığını göreceğiz.Önce hangi manada ve hangi noktaya kadar Kur'an ahlâkı, dini olarak nitelendirilebilir?Elbette, onun tesis ettiği kuralların yegâne veya temel mevzuu, insan ile Allah arasındaki münasebetlerin düzenlenmesi manasında değildir;çünkü beşerî faaliyetin hiç bir veçhesinin, bu ahlâk kanununun pençesinden kaçıp kurtulmadığını tesbit etmek kolaydır[189]. Bu açıdan daha tam başka bir ahlâk tanınmamaktadır. Hatta bu ahlâkta sırf dînî tatbikatların cüz'î bir yer işgal ettiği savunulabilir. Doğrusunu söylemek gerekirse, burada iki farklı görüşü birbirinden ayırmak icâb eder: şümullü ve teksifi, dahilî ve haricî. Eğer müslümanm hayatî ve içtimaî iki alanda icra ettiği faaliyet, zahirî tezahürlerinde, genel olarak ibadetinde harcadığı alandan daha çok geniş bir alan işgal ediyorsa, buna mukabil onun bâti-nî hayatı daha yoğun bir şekilde dînîdir: O, Allah'ı her şeyin üstünde sevmek, herşeyi O'nun iradesine bağlamak, her yönden O'nun emir ve rızasından ilham almak zorundadır.Kur'an-ı Kerim ahlâkının, denetimi yalnız uhrevî ve müeyyidesi öldükten sonra olan bir dînî ahlâk manasında olduğunu da sanmamak gerekir; çünkü o, bu imtiyazları sadece ahlâkî vicdan ve kanunî iktidar gibi oldukça tesirli iki yönlü bir güce vermekle kalmaz; aynı zamanda topluluğun her üyesini, bütün meşru yollarla kötülüğün ve haksızlığın başarısını engellemekle de görevlendirir.Aynı şekilde o, kendini teşvik eden şeyi korku ve ümitte; delilini, aklın ve beşerî duygunun her isteğinden bağımsız olarak keyfî emirler veren yüce bir iradede bulan ve bu iradeye insanın tartışmasız ve anlamak-sızut itaat etmesi gerektiği manasında bir dînî ahlâk da değildir. Zira Kur'an-ı Kerim, açıkça emirlerini isbat etmek için bu insanî kavramlara ısrarla davet etmektedir. Bu bakımdan onun, ahlâkın bütün mertebelerinin işine yarayan öylesine tam öğretici bir sistemin ahlâkî öğretimini koyduğu söylenebilir. Mübtedî, namuslu insan, hakîm ve velî gibi herkes, orada aklî veya duygusal, mistik veya beşerî ikna olma ihtiyaçlarını tatmin edecek şeyi bulur. O derece ki, görünüşte tesisini haklı göstermek için muayyen bir sebep vermeksizin bize kendini sunan onun en kesin emri, ilâhî hikmetin genel kavramına veya bu kavramın hedef aldığı belirsiz bir hayra başvurmaktadır.Şüphesiz bu üçlü açıdan dinî unsur, ister düzenleyici bir kurala ihtiyacı olan beşerî hayatın bir tarafı olarak, ister kanunun uygulanmasında başarının daha büyük bir garantisi olarak, isterse bize karşı bizzat önemsiz görünebilen, yahut onu ne aklen keşfetmek için, ne de açıklamak için marifet nurlarımızın yetmediği şu veya bu tarifin doğrulanması olarak olsun, bir bakıma kanun koyucusunun mülâhazasına avdet etmektedir. Fakat bütün bu durumlarda, dinî unsur ile ahlakî unsur birbirine eklenme-mektedir ve biri diğerini tamamlayamaz.Teşrî'î mebdei açısından Kur'anî ahlâkı mülâhaza ederken hiç olmazsa bir taraftan bu birbiri üstüne konulabilirliği hasıl etmek mümkün değil midir? Kur'an-ı Kerim'e göre, ödevin bizim üzerimizde icra ettiği nüfuz, sırf dînî bir otoriteden ileri gelmemekte midir?Bunu eksiksiz ve kısıtlamasız kesin bir tarzda doğrulamakta kararsız kalmaktayız. Zira:

îlkin, bizzat Kur'an'a göre, vicdanın kanunu, var oluş yönünden müs-bet din kanunundan öncedir. Yaratılıştan beri, iyilik ve kötülük, hak ve haksızlık duygusu her beşerî ruha üflenmiştir. Gerçekten, ahlâkî hissin zuhurunu, temyiz yaşından itibaren çocuklarda ve devamını bütün yaşlarda ve hatta İnançsızlarda görmüyor muyuz? Sonra bizzat suçlular arasında, günahlardan kurtulmak cesaretine sahip olmadan, günahlarım itiraf eden ve pişmanlık duyan kimseler, en büyük sayıda olanlar değil mi?ikinci olarak, müsbet kanun, tabiî kanunu yürürlükten kaldırmak ve onu tesis etmiş olan derûnî otoriteyi azletmek için gelmemiştir. Eski kanunu geçerlikten kaldırmak şöyle dursun, onu tasdik etmekte, sürdürmekte ve açıklamaktadır. Vicdana gelince, yalnız onu önceden kabullenmemekte, aynı zamanda onu besledikten ve aydınlattıktan sonra da kendi nüfuzunu kurmak için yeniden ona müracaat etmektedir. Gerçekte, ne tabiî kanun, ne müsbet kanun, bizim muvafakatımızdan bağımsız olarak, bize kendini zorla kabul ettiren bir baskı değildir. Çünkü ilâhî emrin, bizim için ahlâkî bir yükümlülük haline gelebilmesi, ancak kendi rızamız iledir. Değişmez eşya düzeninde kurulmuş gibi dinî ödevini, zorunlu karakterine inanmadan edâ eden kimse, bu ödevine itaat etmiş olmaz. Birinci ödev, Ödeve imandır. Bu yüce emre itaat emrini ben, derûnî benimden almalıyım. İşte bundan dolayı Kur'an-ı Kerim, mü'minlerden hâlis itaatlerini istemeden önce, onlara iman akdiyle olan genel taahhütlerini hatırlatmaktadır. Böylece Kur'anî buyruğun ilâhî vasfı, her zaman onun kendilerine başvurduğu beşerî iki duygu arasında mutavassıt bir andan başka birşey değildir. Tahlilî olarak, dinî unsur ile ahlâkî unsur, aralarında zarurî bağ olmayan müstakil iki kavramdır. Bu kavramlar birbirinden pek çok farklı iki çeşit ideali karşılamaktadır: Biri varlık ile ilgili; diğeri oluş ile ilgilidir. Birinci derecede ideal, bizatihi gerçek ve güzel, bilginin, temaşanın ve sevginin mevzuu olan mükemmel varlıktır; ikincisinde ideal, istek ve yaratmanın mevzuu olan fazilet adını verdiğimiz, mükemmel ameldir. Kant, bizim, Yaratıcı Allah'ı kanun koyucu bir hakîm ve onun buyruğunu ahlâkî bir emir kılarak, bu iki kavramı mantıkî bir rastlantı ve terkibi bir hükümle birbirine yaklaştırdığımızı söylüyordu. Bunu yapmak için biz, zarurî olarak mutavassıt bir üçüncü grup fikirlerden geçmek zorundayız. Biz, yalnızca Yaratıcıda adalet, hikmet, hayır gibi tamamen ahlâkî sıfatların bulunduğunu kabul etmiyoruz, aynı zamanda onun kanununu bizim kanunumuz kılıyor, onun emrine "bizim emrimiz" adını veriyoruz, aksi takdirde iki kavram bizim için ortadan kaldırılamaz olarak ayrı kalacaktır.Nihayet üçüncü olarak, yalnız ailevî ve içtimaî bir çok ödevler, müşterek vicdanın takdirine hasredilmek için kemmiyet bakımından belirsiz bırakılmamış, aynı zamanda bütün Kur'ânî yükümlülük, hem beşerî imkânı, hem de müşahhas realiteyi ve ödevler arasındaki ahengi hesaba katmak gerektiği mülâhazaların hepsini, uygulamasının şartı olarak koymuştur. Bizzat bu yolla o, her ferdî vicdana, her anın müşahhas ödevini formüle etmek için zarurî pay olan, teşriî faaliyetten bir pay vermektedir. Kur'an-ı Kerim, boyunduruğunun hoş ve yükünün yeğni olduğunu ilan ettiği zaman, bu mülâyemet hiç şüphesiz geniş ölçüde, beşerî vicdanın, Ödevin kabul ve kuruluşundaki bu üçlü müdahalesinden gelmektedir.Ve biz, bu müdahalenin onu öne geçirdiği, arkadaş kıldığı ve beşerî unsurlarla takip ettirdiği zaman, yalnız ne büyük ölçüde dinî âmili ihata etmek zorunda olduğunu değil, aynı zamanda onu tam ahlâkî bir âmil haline getirdiğini de görmekteyiz. Böylece mevzuat açısından, ne müeyyide, ne haklı çıkarma, ne de taliminin konusu olan madde açısından bu ahlâkın sırf dinî nitelikte olduğunu iddia edemeyiz; çünkü dinî taraf, her zaman ona, ancak çok geniş bir terkib içinde bir unsur olarak girmektedir.Bununla birlikte bir nokta vardır ki o, yalnız dinî veçhe üzerinde ortaya çıkmaz ve ağır basmaz; aynı zamanda o, vicdanın bütün alanını işgal etmekte ve böylece bu doktrinin adını mümkün, hatta zarurî dinî bir ahlâk kılmaktadır. İşte bu, niyetlilik noktasıdır. Gerçekten orada dinî mana tek ve rakipsiz olmaktadır. Ödevini edâ ederken mü'minin itaatkâr faaliyetinin kendine edinmek zorunda olduğu gaye, ne bu dünyanın nimetlerinde, ne öbür dünyanın sevinç ve şanında, ne kendi iyiliksever duygusunun tatmininde, ne de derûnî varlığının ikmâlinde bulunmaktadır; göz önüne alınması gereken bizzat Allah'tır. İnsanı hareket etmeye karar verdiren başka her gaye, bizatihi bir değersizliktir. Elbette biz, korkmak ve ümit etmek zorundayız; maddî ve ahlâkî huzurumuzu, itaat etmemizin karşılığından dolayı değil, bizzat kendisi için, veya bu ödevimiz, ya da hakkımız olduğu için arayabiliriz. Çünkü bu, kanuna saygısızlık etmek veya uymamak değilse bile, en azından Kur'an-ı Kerim'in bize talim ettiği şekliyle, ahlâka aykırı davranmak olacaktır.Eğer ahlâkî bir doktrinin belirgin niteliği, faaliyetinin gayesi olarak iradeye teklif ettiği prensipten geliyorsa, şimdi biz, Kur'anî ahlâkın hangi sınıfta yer alması gerektiğini görüyoruz. Bu ahlâk için, ne sevimililik, ne fayda, ne mutluluk, ne mükemmellik bizatihi bu prensibi oluşturamazlar. Bunların hepsi, kelimenin en kudsî, en hakikî ve en yüce anla-mıyle Ödev otoritesine bağlı olmalıdır.Fakat ahlâkî kanunlan, muhtevalarında hâkim olan unsura göre, ferdiyetçi veya cemiyetçi, tasavvufî veya insancıl, adalet veya merhamet kanunu ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın