|
Konu Başlığı: Farisi Gönderen: Zehibe üzerinde 27 Haziran 2012, 03:12:12 FARİSİ On dördüncü asırda yetişen büyük matematik ve fizik âlimi. İsmi, Kemaleddin Ebu'l Hasan Farisi'dir. Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. İran'da yetişti. Zamanın büyük din ve fen âlimlerinden Kutbeddin Şirazi'nin talebesidir. Özellikle ilm-ül-Menazır denilen ve fiziğin temel konularından biri olan optik sahasındaki başarılı çalışmalarıyla tanındı. Optikle ilgili önceki eserleri esaslı bir şekilde tetkik etti. Farisi, ilmi çalışmalarının büyük bir kısmını, görüntülerin ve ışıkların kürevi cisimlere ulaşması sonucu kırılması olayı üzerinde derinleştirdi. Bu konuda, önceki bütün eserleri inceledi. Kendisi bu hususta eserinin birinde şunları söylüyor: "Birçok büyük fizik aliminin eserini incelediğimde, ışığın, ışık kaynağından doğru bir çizgi halinde etrafa yayıldığını ve su yüzeyi gibi bir yüzeye ulaştığında, oradan eşit açılarda fakat değişik yönlerde yansıdığını ve yayılma yönünde her tarafa nüfuz ettiğini söylüyorlardı. Burada şu dört türlü olay göze çarpmaktadır: Doğrusal yarılma, kırılma, nüfuz ve yansıma açılan. Bunların hepsi eşit durumda bulunuyordu. Bu hadise büyük bir hayret ve ilgi uyandırdı. Bunun kaynağı ve sebebi neydi. Uzun müddet bunun üzerinde incelemelerde bulundum. Sonunda şu mühim sonuca ulaştım. Yansıma ve kırılma yoluyla meydana gelen görüntü, aslından farklı oluyordu. Bu durum, hayret ve ilgimi daha da arttırdı. Sonunda hocama başvurdum. Hocam Kutbeddin Şirazi, bana bu konuya dair İbn-i Heysem'in bir eserini verdi. Onu inceleyince, kesin ve açık izahların tatlı serinliğini buldum. Çok faydalı, ince ve şaşılacak bilgilerle karşılaştım. Verilen bilgiler sağlam deneylere, geometrik ve astronomik gözlemlerin neticelerine ve hakikate uygun mukaddimelerden çıkarılan kıyaslara dayanıyordu." Kemaleddin Ebu'l-Hasan çalışmalarını İbn-i Heysem'in Kitab-ül-Menazır adlı eseri üzerinde derinleştirdi. Bu eseri tam anlamıyla kavrayabilmek ve içindeki bilgileri açıklığa kavuşturup, ilimde yeni merhalelere ulaşabilmek için inzivaya çekildi. Bir taraftan eseri hülasa haline getirmeye çalışırken, diğer taraftan kendi ilmi seviyesine göre yeni yeni mevzu ve buluşlara ulaştı. Yaptığı bu çalışmalara Tenkihü'l-Menazırü'l Zev-il-Ebsar vel-Besair adını koydu. Menazır, yani optik ilmi, ona göre; idrak ettiği şeyler itibariyle görme organının durum ve özelliklerini inceleyen, konularını tespit eden bir ilim dalıdır. Başlıca şu konuları ele alır: Gözün yapısı, görme olayı ve görünen şeyler, ışık ve renklerin incelenmesi, katı ve şeffaf cisimler ile ışık arasındaki münasebetler. Farisi, bütün bu konulan incelerken, matematik ve mantık metotlarını kullanarak ilmi açıklamalarda bulundu. Şeffaf ve billur kürelerde ışığın kırılıp yansıması hadisesini ele alırken, araştırmalarını, İbn-i Heysem'in eserinde belirttiği billur kürelere ulaşan ışığın, bunlara nüfuzu meselesi üzerine teksif etti. Kemaleddin Farisi, İbn-i Heysem'in ulaştığı sonuçlarla yetinmedi. Daha da ileri giderek, havada su buharını meydana getiren küçük ve milyonlarca su küreciklerine güneş ışığının ulaşarak bunlarda kırılmasını ve muhtelif renklerin meydana gelip, gök kuşağının teşekkülünü izah etti. Ayın etrafında, ay ışığı sebebiyle meydana gelen hale'yi de yine aynı prensibe dayanarak ele aldı, yapı ve teşekkülünü ilmi olarak izah etti. Farisi'ye gelinceye kadar gök kuşağının teşekkülü hakkındaki anlayış ve bilgi seviyesi, ışığın karanlıkta imtizac etmesi şeklindeydi ve aralarındaki orantıya göre de muhtelif renkler meydana geliyor sanılıyordu. Bu gün bilindiği gibi, ışığın kırılması ve yansıması olayı, renk tayflarının meydana gelmesine sebep olmaktadır. Eserleri: Kemaleddin Farisi; matematik, cebir, optik ve genel anlamda fizik ilimleri sahasında önemli eserler bıraktı. Bunlardan budarı şunlardır: 1) Kitabu Esasi'l-Kavaid fi Usul-il-Fevaid: Bu eser, İbn-ül-Havvam Bağdadi'nin, El-Fevaidü'l-Behiyye fil-Kavaid-il-Hisabiyye adlı matematik ve cebir ilmiyle ilgili eserinin şerhidir. 2) Tezkiretü'l-Ahbab fi Beyani't- Tehab: Matematik ile ilgili bir eserdir. 3) Makaletün an Amelin li-Nasiriddin et- Tusi, 4) Kitibu Tenkihu'l Menazır li Zev-il-Ebsar vel-Besair: Optiğe dair bir eserdir. Çok meşhur olup, Haydarabad'da iki cilt halinde basılmıştır. 1020 sayfa olan eser, 1928 ve 1929 senelerinde neşredildi. 5) Kitabu'l-Besair fi İlmi'l-Menazır fil-Hikme: Optikle ilgili olan bu eser tedkike muhtaçtır. Farisi'nin eserleri incelenip, uyguladığı ilmi üslup ve metot anlaşılınca, insan modern bir ilim adamı ve eseriyle karşı karşıya olduğunu anlar. Gerçek bir ilim adamının ona hayran kalmaması, fikir ve düşüncelerinden faydalanmaması imkânsızdır. (Yeni Rehber Ansiklopedisi; 7/ 105-106 ) |