Kadınlar

Kadınlar

Cahiliye döneminde kadın, insanî değeri olmayan bir canlı varlık konumundaydı. Hatta bu anlayış nedeniyle, kadınları, müşrik Arap toplumunda yer alan toplumsal kesimlerden veya tabakalardan birisi saymak doğru bile olmayabilir. Hürler sınıfında yer alan hür kadınların da hür erkeklere oranla bir değeri sö2 konusu değildi. Gerçi bedeviler arasında kadının kısmî bir değeri bulunuyor ise de bu kadının insan olmasından değil, yerine getirdiği vazifelerden, gördüğü işlerden kaynaklanıyordu. Bedevilerde, kadın erkeğin rahatlığının ve zevk ve sefasının yegâne teminatıydı. Kadın olmadığı zaman, yaşanılan zor şartlar nedeniyle birçok iş erkeğin sorumluluk alanına giriyordu. Yerleşim birimlerinde bilhassa da şehirlerde yaşama şartlarının çöldeki göçebe hayatına oranla daha kolay olması ve ayrıca kölelerin de çok olması nedeniyle kadının hiçbir değeri bulunmuyordu. Çünkü, şehirli erkekler açısından, kadının bulunmaması halinde bazı işleri yapma sorumluğu söz konusu olmuyordu. Kadının yapması gereken her işi köleler kolaylıkla yerine getiriyorlardı. Dolayısıyla şehirlerde kadının insanî hiçbir değerinin olmaması, yaşanılan şartların da etkisiyle oluşmuş bir zihniyetin gereğiydi. Kadının değeri, erkeğin bazı bedeni ihtiyaçları karşılamasında ve dolayısıyla fiziki güzelliğindeydi.

Kadın erkeğin mülkiyetine dahildi. Bir erkek öldüğü zaman, o erkeğin sahip olduğu karıları, varislerine miras olarak kalıyordu. Mirasçılardan kim erken davranır da elbisesini kadının üzerine atarsa o kadın, o mirasçının olurdu. Eğer kadın kocasının ölümünden sonra acele davranırda, hiç kimsenin kendisinin üzerine elbise atmasına fırsat vermeden ailesinin yanına kaçabilirse, mirasçılara miras olarak kalmaktan kurtulabilirdi. Kadının, ölen babasının mirası üzerinde hiçbir hakkı yoktu; miras alamazdı.

Kur'an'daki birçok ayette açıklandığı üzere, Cahiliye dönemi Araplarmda, bir baba açısından kız çocuğa sahip olmak, en büyük aşağılanma nedenlerinden birisiydi.[47] Bu nedenle kız çocuklarını diri diri toprağa gömme uygulamalarına sık olmasa da rastlanırdı. Bunu yapmadaki amaç, ileride kız nedeniyle uğranılacağı düsünülen şerefsizlik ihtimalinden kurtulmaktı. Çünkü kız köle olabilir, tecavüze uğrayabilir, kaçmlabilirdi. Kız çocuğunu toprağa gömerek öldürme işi doğumun hemen sonrasında olabileceği gibi altı yaşma kadar büyüttükten sonra da olabiliyordu.[48]

Bir erkek istediği kadar kadınla evlenebilirdi; herhangi bir sınırlama yoktu. Sayının sınırını erkeğin sahip olduğu maddî imkân belirlerdi. Zenginlik oranına bağlı olarak, evlenilen kadınların sayısı da değişiyordu. Erkek karısını boşayacak olsa dahi, kadın üzerindeki hakları devam eder; isterse boşadığı karısının evlenmesini uzun bir süre engelleyebilirdi. Veya boşadığı karısını istediği zaman tekrar alırdı. Bu süreçte kadının görüşü hiçbir şekilde dikkate alınmazdı. Zaten evliliklerde, kadının düşünce ve görüşünü dikkate almak, öğrenmek gibi bir uygulama söz konusu değildi. Baba, kendi öz kızını, himayesindeki (velisi olduğu) kızı veya kadını istediği kişiyle evlendirir ve mehirini de kendisi alır, kadına hiçbir şey vermezdi.

Kadın konusuna değinince, evlilik konusuna değinmemek eksiklik olur. Çünkü kadının değeri ile evlilik anlayışı arasında doğrudan bir ilgi söz konusudur:-Cahiliye dönemi Araplarmın nikah anlayışları ve uygulamaları ahlâkî erdemlerden uzak özelliklerle iç içeydi. Hatta nikah ile fuhşun karışıp, aralarında kayda değer bir farklılığın kalmadığı dahi söylenebilir. Konu hakkında ayrıntılı bilgiler veren Hz. Aişe'ye ait bir rivayet şöyledir:

Cahiliye döneminde nikah dört şekilde yapılırdı: Bunlardan bir tanesi, bu günkü insanların yaptıkları gibiydi. Yani bir kimse diğer kimsenin bir yakınını veya kızını ister, kabul ederse mehirini verir ve sonra da evlenirdi. İkinci nikah şekli de şöyleydi: Erkek, karısı aybaşı halinden temizlenince, Talan kimseye git ve onunla ilişkide bulun' derdi. Bundan sonra o koca, ilişkide bulunduğu yabancı erkekten hamile kahp kalmadığı kesin olarak anlaşılmcaya kadar karısıyla ilişkide bulunmazdı. Bunu, daha çok doğacak çocuğun asil bir kimseden olmasını sağlamak için yaparlardı. Bu tür nikaha Hstibda nikahı' adı verilirdi. Üçüncü nikah şekli ise şöyleydi: On kişiden az olmak şartıyla bir grup erkek toplanır, bir kadının yanma varırlardı. Sonra erkeklerin hepsi de o kadınla ilişkide bulunurdu. Kadın hamile kalıp çocuk doğurunca, doğumun üzerinden bir kaç yıl geçtikten sonra adamlara haber gönderip, çağırırdı. Onlardan hiçbirisi gel-mezlik yapmazdı. Hepsi de kadının yanında toplanınca, kadın onlara şöyle.derdi; 'Siz yaptığınız işi biliyorsunuz. Ben çocuk doğurmuş bulunuyorum. Bu çocuk senindir ey falan!' Bu tercihi yaparken en sevdiği erkeğin adını verirdi. Çocuğu o adama verirdi ve adam almazhk edemezdi. Dördüncü tarz nikah ise şu şekildeydi: Birçok adam toplanır ve bir kadının yanma varırlardı. Bu kadın gelen hiç kimseye yok demezdi. Bunlar fahişelerdi. Onların kapılarının üzerinde bezden işaretler bulunurdu. Böylece fahişe oldukları herkesçe bilinirdi. Kim istese yanına varabilirdi. Bu kadınlardan biri hamile kalıp, çocuk dünyaya gelince, bütün o erkekler kadının yanında toplanırlardı. Bilirkişi (KâiO çağınlıp, çocuğun babası tespit edilmeye çalışılırdı. Çocuk uygun görülen şahsa verilirdi. Adam çocuğu almazhk yapamazdı. Çocuğu alır ve götürürdü. Çocuk artık o adamın adıyla çağırılırdı.[49]

Bu rivayette, islâm açısından meşru olan birinci tür nikahın yanında, Cahiliye dönemi Arapları arasında yaygın durumdaki diğer üç nikah biçimini daha buluyoruz. Bunlardan ikincisi ıNikah-ı istibdd gibi özel isim de almıştı. Üçüncüsü ise bugün sosyal bilimlerce 'poliandrie' olarak isimlendirilen nikahtır. Dördüncüsü ise bugünün dünyasında bilhassa kapitalist devletlerde yasal' olan fahişelikten çok farklı bir şey değildi. Ancak konu rrlvKinda ayrıntılı bilgiler veren kaynaklar Araplar arasındaki diğer bazı nikah biçimlerinden de söz etmektedirler. 'Sigar nikahı' ismiyle anılan nikaha göre bir kişi (erkek) kızını veya velisi olduğu kızı bir başkasının kızıyla değiştirir ve böylelikle karşılıklı olarak kızlarım kullanırlardı. Ayrıca, bir kişinin (erkeğin) ölen babasının karısı olan üvey annesiyle evlenmesini ifade eden 'makt nikahı', belirli bir süre için gerçekleşen mut'a nikahı', iki erkeğin karşılıklı olarak karılarım değiştirmeleri biçiminde gerçekleştirilen 'bedel nikahı' bugünkü anlamıyla metres tutmayı ifade eden 'haden nikahı' ve ayrıca çok istisna olarak görülebilen erkek kardeşlerin bir kadınla evlenmesi biçimindeki nikah da mevcuttu. Anne, bacı, teyze, hala, yeğen, evlatlığın kızı ve boşadığı eşi ile evlenmenin yasak olmasına karşılık, iki veya daha fazla kız kardeşle aynı anda evli olmak meşru kabul ediliyordu. Üvey anne ise anne kabul edilmiyor, bir kişi ölen babasının karısı olan üvey annesiyle evlenebiliyordu. Eğer mirasçı olan erkek henüz küçük yaşta bir çocuksa büyüdüğünde evlenebilmek için üvey annesinin başkasıyla evlenmesini engelleyebilirdi. Üvey annesiyle evlenenlere 'dayzen' denirdi. Cahiliye dönemi Araplarmın ahlâkî sefaletlerini ve bu kapsamda olmak üzere gerek aile kurumunun, gerekse kadının düştüğü ahlâkî yozlaşmayı ifade etmesi açısından Mekke'nin eşrafından Ebû Cehil'in Kureyşîlerle anlaşma yapan Evs kabilesinden birisine karşı ifade ettiği sözler önemlidir. Ebû Cehil, anlaşmanın gerçekleştiği toplantıda bulunamadığı için anlaşmaya dahil edemediği bir isteğini şöyle ifade etmiştir: ıKureyşle ittifak yapmışsınız. Ben o toplantıda bulunamadığıma üzüldüm. Eğer bulunsaydım ben de size katılır, söz verir, gerekince yardımınıza gelirdim. Kabul ederseniz anlaşmayı yeniden gözden geçirebiliriz. Kızlarımızı ve karılarımızı sizden esirgemeyelim. Cariyelerimizin çarşıda, pazarda gezip tozmalarına, erkeklerinizle oynaşmalarına müsaade edelim; sizde bu yolda hareket eder, yani kızlarınızla karılarınızla bizim de oynaşmamıza müsaade ederseniz, size yardım edelim.

Aile kurumu ile ilgili olarak nikahtan sonra, önemli olan bir diğer husus, boşanma, yani nikah akdinin sona erdirilmesidir. Cahiliye dönemi Arapları arasında boşanma oldukça yaygın ve çok sıradan sayılabilecek kadar sık gerçekleşen bir uygulamaydı. Boşanma ile ilgili önemli husus, boşama 'hak'kmm sadece erkeğe ait olması ve kadının nikahta olduğu gibi boşanmada da hiçbir hakkının bulunma-masıydı. Bu konuda sadece küçük bir azınlığı ilgilendiren istisna bir durum vardı. 'Hû olarak isimlendirilen bu istisna duruma göre, babası veya velisi zengin olan bir kadın, belirli bir bedel karşılığında memnun olmadığı kocasından boşa-nabilirdi. Ancak dikkat edileceği üzere, bu boşanmada da erkeğin rızası esastı. Erkek istediği zaman karısını boşar, boşadığı karısının başkasıyla evlenmesini uzun süre engelleyebilir ve yine isterse karısını tekrar alabilirdi. Evlenmenin sınırı olmadığı gibi, boşanmanın da sınırı yoktu.

Bütün bu bilgiler, Mekke toplumunun uyum ve istikrarı, birlik ve beraberliği konusunda önemli ipuçları vermektedir. Böylesi toplumsal tabakaların bulunduğu ve tabakalar arası geçişin söz konusu olmadığı her toplumda, eğer birileri statükonun devamı anlamında birlik ve beraberliğin öneminden bahsediyorsa, onlar muhakkak ki, sorumluluk sahibi olmayan, fakat sınırsız yetkileri ellerinde tutan, toplumsal tabaka piramidinin en üst kesimini oluşturan kişilerdir. Onlar, elbette ki bu haksız imkânlarının ve bu imkânları sağlayan toplumsal yapılaşmanın devamını isterler. İsteklerinin gerçekleşmesinin ise belirli şartlara bağlı olduğu açıktır. Bunlar öyle şartlar olmalıdır ki, toplumu teşkil eden kitleler tarafından yerine getirilmesi zorunlu görev olarak telakki edilsin, böylelikle o kitleler, toplumsal yapının devamı için gerekirse her şeyl...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın