Nüfus yapısı

3- Sosyal ve Kültürel Durum

a- Nüfus Yapısı

Burada İslâm'ın doğduğu sırada Arap Yarımadası sâkinleri arasında yer alan Araplar, Yahudiler, İranlılar ve diğer etnik unsurlardan söz edilecektir.

Arabistan’ın asıl sakinleri Araplardır ve bunlar tarihî bakımdan iki büyük gruba ayrılırlar: Birincisi, eski devirlerde yaşamış, ancak daha sonra yok olmuş Araplardır. Âd, Semûd, Medyen ve Amâlika gibi. Bunlara "Arab-ı bâide" denir. İkincisi grup ise soyları devam eden Araplardır. Bunlara "Arab-ı bâkiye" denir ve iki kola ayrılırlar:

Arab-ı Âribe: Asıl Araplar bunlardır. Kahtânîler adı verilen bu grubun esas vatanı Yemen’dir. Bunlara Güney Arapları da denilir. Cürhüm ve Ya’rub olmak üzere önce ikiye ayrılırlar. Ya’rub’dan olan Kehlân ve Himyer’den pek çok kabile türemiştir. Meşhur Kudâa kabilesi Himyer’in, Ezd ise Kehlân’ın koludur. Belli başlı Kahtânî kabileleri şunlardır: Kudâa, Ezd, Mezhic, Hemdân, Kinde, Kelb, Uzre, Ans, Murâd, Huzâa, Cüzâm, Âlü Cefne (Gassânîler), Lahm, Tay, Eş’ar, Evs, Hazrec. Kahtanîlere mensup kabilelerin bir kısmı Me’rib Barajı'nın yıkılması başta olmak üzere değişik sebeplerle ve değişik zamanlarda anavatanlarını terkederek Arap Yarımadası'nın çeşitli bölgelerine yerleşmişlerdir. Gassânîler Suriye’ye, Lahm ve Cüzâm Hîre’ye, Huzâa Mekke'ye, Kinde, önce Bahreyn, sonra Hadramut ve daha sonra da Necid’e, Evs ve Hazrec de Medine'ye yerleşen Kahtânî kabileleridir.

Arab-ı Müsta’ribe (veya Mütearribe): Aslen Arap olmayıp, sonradan Araplaşan kabilelerdir. Bunlara, Hz. İsmail’in neslinden oldukları için İsmâîlîler; Hz. İsmail’in torunlarından Adnan’ın neslinden türedikleri için Adnânîler de denir. Mekke'ye geldiğinde, babası gibi Süryânîce veya İbrânîce konuşan Hz. İsmail, Kahtânîlerden Cürhümlü bir kadınla evlenmişti. Onun soyu, bu Cürhümlü kadınla evliliğinden türeyip Araplaştığı için Arab-ı Müsta’ribe diye anılmıştır. Dolayısıyla Hz. İsmail’in nesli anne cihetinden Araptır. Bunlara Kuzey Arapları da denir. Adnan Hz. Peygamber’in yirmi birinci göbekten atasıdır. Onun neslinden türeyen başlıca büyük kabileler şunlardır: Rebîa, Mudar, Kays-ı Aylân, Gatafân, Kinâne, Kureyş ve bunların Süleym, Hevâzin, Temîm, Esed, Hüzeyl, Sakîf, Teym, Hâşim, Ümeyye gibi alt kolları. Adnânîler, nüfusları çoğalınca Arap Yarımadası'nın çeşitli bölgelerine dağılmışlardır; Kureyş kabilesi ise Mekke’de kalmıştır. Diğer Adnânîler Tihâme, Hicaz ve Necid’de göçebe veya yarı göçebe halde yaşamaya devam etmişlerdir.

İslâm'ın ortaya çıkışından sonra çeşitli ülkeleri fetheden Arap ordularının bu memleketlerin asıl sakinleriyle karışması sonucu ortaya çıkan Araplara Arab-ı Müsta’ceme (Acemleşmiş Araplar) denilmektedir.[14]

Arap Yarımadası'nda, Arapların dışındaki milletlerden insanlar da yaşıyordu. Bahreyn ve Umman başta olmak üzere yarımadanın İran’a yakın olan doğu kesimleriyle Yemen’de Arapların yanısıra İranlılar da vardı. Yemen’de yarım asır (575-629) süren Sâsânî idaresi esnasında İranlıların yerli kadınlarla evlenmeleri üzerine “Ebnâ” (oğullar) adı verilen yeni bir etnik grup ortaya çıktı. Yemen’de siyâsî ve askerî gücü elinde bulunduran Ebnâ, kültür bakımından zamanla Araplaştı. San’a’da Sâsânîlerin son, İslâm'ın da ilk valisi olan Bâzân; peygamberlik iddiasında bulunan Esved el-Ansî’yi öldüren ve Hz. Ebû Bekir tarafından San’a’ya vali tayin edilen Fîrûz ed-Deylemî, Ebnâ’ya mensup meşhur kişilerdir.[15]

Hicaz bölgesinde de Arap olmayan topluluklar mevcuttu. Medine, Hayber, Vâdi’l-Kurâ ve Fedek’te Yahudiler oturuyordu. Arap Yarımadası'nın çeşitli yerlerinde sayıları az da olsa Habeşliler, Rumlar ve Mezopotamyalılar da bulunuyordu. Kendileri birer köle olan Bilal-i Habeşî, Suheyber-Rûmî ve Ninovalı Addâs, Mekke’de yaşayan yabancılardan birkaçıdır.

14. Şemseddin Günaltay, İslam Öncesi Araplar ve Dinleri, sad. M. Mahfuz Söylemez-Mustafa Hizmetli, Ankara 1997, s.35 vd.; Hakkı Dursun Yıldız, "Arap", DİA, III, 273; Ebû Şühbe, es-Sîretü'n-Nebeviyye fî Davi'l-Kur’âni ve's-Sünne, Beyrut 1988, I, 47-48.

15. Mustafa Fayda, "Ebnâ" DİA, X, 78-79.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın