sidretül münteha
Fri 11 February 2011, 05:16 pm GMT +0200
1.Yenmesi Haram Hayvanlarda Kesimin Etkisi:
Ulema, yukarıdaki âyet-i kerimede geçen beş sınıf hayvandan herhangi birinin yanma varıldığı zaman, hayvanın ölmek üzere bulunmadığı ve eğer kesilmezse ölmeyeceği tahmin edilirse o hayvanı kesmenin faydalı ve etkili olduğunda -benim bildiğime göre- müttefiktirler. Fakat hayvanın yanma varıldığı zaman, hayvanın boğulmadan veyahut aldığı yaradan kurtulamayacağı tahmin edilirse o hayvanı kesmenin faydası olup olmadığında ihtilâf etmişlerdir.
Kimisi «Faydalıdır, yani kesilirse eti yenir» demiştir. îmam Ebû Hanife bu görüştedir ve İmam Şafii'nin meşhur olan kavli de budur ve bu aynı zamanda Zührî ile îbn Abbas'ın da görüşüdür. Kimisi de «Faydası yoktur» demiştir, imam Mâlik'ten ise, bu hususta her iki görüş de naklolunmuştur. Fakat en meşhur olan görüşü, yaşayacağı umulmayan hayvanı kesmenin faydası olmadığıdır. Mâlikîlerden bazıları, yaşayacağı umulmayan hayvanı iki kısma ayırmışlardır. Biri yaşayacağı kesinlikle umulmayan hayvandır ki Öldürücü bir yara almıştır. Bu hayvanı kesmenin faydası olmadığında -zayıf bir vecihten başka- ihtilâf yoktur. Biri de yaşayacağı ihtimalle umulmayan hayvandır. Bunu kesmenin faydası olduğunda ise iki meşhur rivayet vardır.
Bu ihtilâfın sebebi, âyet-i kerimede geçen "Ancak canlı iken kestikleriniz hariç" istisnası muttasıl (aynı cümlede) mıdır, münkatı' (ayn cümle) mıdır? diye ihtilâf etmeleridir. Bu istisnanın muttasıl olduğunu söyleyenler, «Ayette zikredilen bu beş sınıf hayvanlar daha canlı iken yetişilip kesilirlerse murdar değillerdir. Çünkü bunlar, bu beş sınıf hayvanın hükmünden istisna edilmişlerdir» demişlerdir.
Münkatı olduğunu söyleyenler ise -münkatı' istisnalarda adet olduğu üzere-, «Bu istisnanın önceki cümle ile bir ilgisi yoktur. Binaenaleyh bunlar da ölmemişken yetişilip kesilseler bile murdarlıktan kurtanlamazlar» demişlerdir. Zira eğer istisna münkatı' olursa âyet, «Boğularak, bir yerine vurularak, yüksek bir yerden düşerek, başka bir hayvan tarafından süsülerek ve yırtıcı hayvanlar tarafından yenerek ölen hayvanlar size haram kılınmıştır. Ancak kestiğiniz hayvanlar size helâldir» mealinde olur. Bu ise, -kendiliğinden ölen hayvan nasıl bir leş olup murdar ise- bunlar da birer leş olup murdardırlar, demektir. Fakat sizin sapasağlam olarak kestiğiniz hayvanlar öyle değildir. Zira o hayvanların ölüm sebebi onları kesmenizdir. Bunlar ise -boğulmak veyahut yüksek bir yerden düşmek gibi- başka şeylerdir.
istisnanın muttasıl olduğunu söyleyenler, ulemanın, bu hayvanlardan
yaşayacağı umulanları kesmenin faydası olduğunda ittifak etmeleri ile istidlal etmişlerdir. Münkatı1 olduğunu söyleyenler ise, «Malumdur ki bu beş çeşit hayvanın haram oluşu, bu hayvanlar canlı iken değil, öldükten sonradır. Zira canlı iken hayvanın etini yemek zaten haramdır. Hayvanları kesmenin şart olması ve Peygamber (s.a.s) Efendimiz'in,
«Hayvan canlı iken vücudundan koparılan herhangi bir parça murdardır» 4 hadisi bunun delilidir. Şu halde âyet: «Kendiliğinden ölen hayvan nasıl leş ve murdar olup etini yemiyorsanız, bu sebeplerden herhangi biri ile Ölen hayvan da murdardır, etini yiyemezsiniz. Ancak size helâl olan, sizin kestiğiniz hayvanlardır» mânâsm-dadır ki bu münkatı' istisnadır. Çünkü kesilen hayvan, kendiliğinden veyahut herhangi bir sebeple ölen hayvanın fertlerinden biri değildir. Muttasıl olan istisnalarda ise, müstesna istisna edildiği şeyin fertlerinden biridir» demişlerdir. Fakat doğrusu şudur ki; İstisna ister muttasıl ister munfasıl olsun, bu hayvanlar eğer daha canlı iken kesilirlerse helâl olmaları lâzım gelir. Çünkü istisna münkatı da olsa, bu hayvanlar daha canlı iken -canlı kaldıkları müddetçe- diğer hayvanlardan farklı değillerdir. Diğer hayvanlar kesildikleri zaman nasıl helâl oluyorlarsa, bunların da kesildikleri zaman helâl olmaları lâzım gelir. Zira diğer hayvanların ölüm sebebi nasıl kesilmek ise, bu durumda bunların da ölüm sebebi kesilmeleri olur.
«Tahrim'in umumundan, bu hayvanlar da aynının -domuzun aynı gibi-haram olduğu ve bunun için, domuz kesilse de nasıl helâl olamıyorsa, bunlar da kesilseler bile helâl olamadıkları anlaşılabilir. Bunun için bu istisna getirilmiştir ki bunların aynının haram olmadığı ve eğer daha ölmemişlerken kesilirlerse helâl oldukları bilinsin» de diyebiliriz. Eğer böyle olursa, istisnanın münkaü olduğunu söyleyenlerin itirazına da yer kalmaz.
Bu hayvanlardan yaşayacağı umulmayanlarla, yaşayacağı şüpheli olanlar arasında hüküm ayırımı yapanlar ise, belki istisnanın münkatı olduğu görüşündedirler de,yaşayacağı şüpheli olanları yaşayacağı umulanlara kıyas etmişlerdir. Zira yaşayacağı-umulanlan kesmenin faydası olduğunda icma vardır. Belki de istisnanın muttasıl olduğu görüşündedirler de, yaşayacağı umulmayanları istisnanın hükmünden kıyas yolu ile istisna etmişlerdir. Zira kesmek -ancak eğer ölüm sebebinin kesmek olduğu bilinirse- faydalıdır. Ölüm sebebi kesilmek mi, yoksa -boğulmak, vurulmak vesaire gibi- bir başka sebep mi diye bilinmediği zaman ise kesmenin faydası yoktur.
Bunlar şöyle de diyebilirler. «Yaşayacağı umulmayan hayvanlar ölmüş hayvanlar hükmündedirler. Kesmenin şartı ise, giden hayatı değil, duran hayatı gidermektir».5
4 Ebû Dâvûd, Sayd% 11/3, no: 2858.
5 İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 2/342-344..