hafiza aise
Tue 8 April 2014, 10:43 am GMT +0200
ÜNİTE 4 İSLÂM AİLE HUKUKU-II (TALAK-BOŞAMA)
S. İslam hukukunda boşanmanın yeri?
C. İslam hukukunda boşama veya boşanma arızî bir vasıftır. Asıl olan evlilik bağının devam etmesidir; yani nikâhın kıyılması ve devam etmesidir. Evlilik bağı artık devam edemeyecek şekilde hırpalanmış olan ailelerde evlilik bağını sonlandırmaya gidilmesi de yasak değildir. Ayet ve hadislerde mümkün olduğunca evlilik bağının korunması teşvik edilmiş, evliliğin sona erdirilmesi son çare olarak kabul edilmiştir.
S. Boşamanın tarifi nedir?
C. Boşamanın Arapça karşılığı “Talak”tır. Arapça aslıyla bu kelime “bağı çözmek” veya “serbest bırakmak” gibi anlamlara gelir. Terim olarak ise “Belirli sözlerle karı-koca arasındaki nikâh bağını sonlandırmaktır.”
S. Fıkıh kitaplarında Talak’ın tanımı?
C. Talak, fıkıh kitaplarında genellikle kocanın tek taraflı iradesiyle yapmış olduğu boşamaları ifade eder. Kadın, “boşama” hakkına prensip olarak sahip değildir. Ancak bazı şartlar dâhilinde, kadın da bir bakıma “boşama” hakkına sahip olabilir.
S. Günümüz modern hukukunda talak?
C. Günümüz modern hukukunda boşama hakkı cinsiyet ayrımı yapılmaksızın her iki eşe de aittir. Onun için modern hukukta “boşama” yerine “boşanma” ifadesi kullanılır. İslam Hukukunda sadece kocaya tanınan bu hak, koca tarafından kadına da verilebilir.
S. Tefviz¬-i talak nedir?
C. İslam Hukukunda sadece kocaya tanınan boşama hakkı koca tarafından kadına da verilebilir. Bu hak paylaşımı işlemi nikâh esnasında olabileceği gibi daha sonra da olabilir. Literatürde buna tefvîz-i talak denir.
S. Fesih nedir? Ne gibi durumda olur?
C. Fesih, nikâhta ve sonrasında olması gereken şartlardan birinin olmadığının ortaya çıkması veya ihlal edilmesi ile ortaya çıkar. Nikâhın feshedilmesi eşlerden birinin ölümü, birbirleriyle evlenemeyecek kadar yakın akraba olduklarının ortaya çıkması, kadının kocasındaki bir özür sebebiyle mahkemeye müracaat etmesi veya küçük yaşta evlendirilen bir çocuğun büyünce bu nikâhı tanımaması gibi durumlarda otomatik olarak devreye girer.
S. Boşama iradesini etkileyen haller nelerdir?
C. Boşama iradesini etkileyen haller:
a. Sarhoşun Boşaması b. Tehdit Altında Boşama
c. Öfkeyle Boşama d. Şaka ile Boşama
e. Ölümcül Hastalığa Yakalanan Kişinin Boşaması
S. Hanefilerin çoğunluğuna göre, sarhoşun boşamasının durumu nedir?
C. Hanefilerin çoğunluğuna göre, sarhoşun boşaması geçerlidir; sarhoşluk mazeret sayılmaz. Ancak zorla içki içirilerek sarhoş edilen bir kimsenin boşamasını geçersiz saymışlardır. Bu konuda diğer mezhepler de aynı fikirdedir.
S. Hanefilere göre sarhoşun boşamasının geçerli olmasının asıl sebebi nedir?
C. Hanefilere göre sarhoşun boşamasının geçerli olmasının asıl sebebi, bir kimsenin bilerek ve isteyerek içki içmesi sonucunda sarhoş olması sebebiyle onu cezalandırmaktır.
S. Sarhoşun boşamasını geçerli görmeyenlere göre nasıldır?
C. Sarhoş ne dediğini idrak edecek durumda değildir. O zaman ne dediğini bilmeyen bir insan söylediklerinden sorumlu değildir. Sırf ceza olsun diye onu sorumlu tutmak doğru bir anlayış değildir. Sarhoşluk için ceza takdir edilmiştir. Sarhoş iken yaptığı fiillere ilave bir ceza takdir etmek doğru olmaz.
S. Sarhoşun boşama durumunu açıklarken ele alınan ayet hangisidir?
S. “Ne dediğinizi bilinceye kadar sarhoş iken namaza yaklaşmayın” (Nisa, 4:23)
S. İkrah ve Mükreh nedir?
C. İkrah: İslam hukukunda tehdit ve korkutma ile bir şahsın normal şartlarda yapmayacağı bir fiili ona yaptırmak.
Mükreh: Tehdit altında olan şahıs.
S. Ebu Hanife’ye göre mükrehin talak konusundaki durumu nedir?
C. Ebu Hanife, mükrehin talakını geçerli sayar. Çünkü ikrah altında boşamaya rızası olmasa bile onun bir irade beyan etmesi söz konusudur. Mükreh iki şıktan kendisi için daha hafif olanı seçerek iradesini ortaya koymuştur. Dolayısıyla iradesi baskı altında da olsa bir şekilde mevcuttur.
S. İmam Şafii’ye göre mükrehin talak konusundaki durumu nedir?
C. İmam Şafii ise, mükrehin boşamasını muteber görmez. Ona göre, “İğlak (tazyik, tehdit ve gazap) halinde boşama muteber değildir” hadisini bu kanaatine delil olarak alır.
S. Şafii’lere göre öfke altındaki boşamanın durumu nedir?
C. Şafiiler öfke ve hiddetin derecesi ne olursa olsun boşamanın meydana geleceğine kanidirler. Bu konudaki delilleri Hz. Peygamber’in şakası ile ciddisi arasında fark görmediği şeylerden birisinin de talak olduğunu beyan etmesidir. “Üç şeyin ciddisi de şakası da ciddidir.”
S. Hanefilere göre öfke altındaki boşamanın durumu nedir?
C. Hanefilere göre ise, öfke halinde boşama geçersizdir. Delil olarak iğlak (gazap) halinde boşamanın geçersiz olduğunu bildiren hadistir. Kızgınlık halinde yapılan boşama o esnada kişinin gerçek iradesini ifade etmez.
S. İmam Şafi ve Hanefi’ye göre şaka ile boşama ?
C. “Üç şeyin ciddisi de şakası da ciddidir” (Tirmizi, Sünen, Talak 9) hadisi gereğince hem Ebu Hanife hem de İmam Şafiiye göre, şaka ile yapılmış olan boşamalar geçerlidir.
S. İmam Malik ve Ahmed bin Hanbel’e göre şaka ile boşama?
C. İmam Malik ve Ahmed b. Hanbel ise her halükarda Boşama niyeti ‘nin olması gerektiğini şart koştuklarından şaka ile yapılan talakı geçerli saymazlar. “…Eğer boşamaya azmederlerse…” (Bakara, 2:227) ayetini de bu görüşlerine delil getirirler.
S. Maraz-ı Mevt nedir?
C. Bir hastalığın zayıf düşürdüğü erkeğin evinin dışındaki alışılagelmiş ihtiyaçlarını yerine getirmekten aciz kalması. Kadın ise, günlük ev işlerini yapamayacak derecede hasta olması. Hem erkek hem de kadın için bu halin bir yıl kadar devam etmesi ve sonucunun ölüm olması gerekir. Ölümle sonuçlanan böyle bir hastalığa fıkıh literatüründe “Maraz-ı mevt” denir. Böyle bir halde iken yapılan boşamalara ölümcül hastalığa yakalanmış kişinin boşaması dendir.
S. Ölüm hastalığı başka hangi durumlarda olur?
C. İdama mahkûm olmuş, kansere yakalanmış, ağır bir trafik kazası geçirmiş, boğulmak üzere veya yangının ortasında kalmış olan kişinin boşaması da bu kabildendir. Kısacası, başlangıcından ölüme kadar araya fasıla girmeyen bir hastalıktır veya musibet esnasında kişinin yaptığı boşamadır,
S. Ölüm hastalığına yakalanmış kişinin boşanmasının geçerliliği?
C. Ölüm hastalığına bile yakalanmış olsa henüz kişi tam irade ehliyetine sahip olduğu için dört mezhebe göre bu kişinin boşaması geçerlidir; talakı vaki olur. Ancak, her ne kadar boşamayı gerçekleştiren kimse bir irade beyanında bulunmuş olsa da, burada bir art niyet şüphesi vardır. Bu art niyet fakihlerce “muhtemelen erkek karısını miratsan mahrum etmek istiyordur” şeklinde yorumlanmıştır. Hanefilere göre hüküm de, bu irade ve art niyete göre şekillenmelidir. Eğer bir kimse ölüm hastalığında karısını kesin olarak boşar ve kadının iddeti henüz bitmeden ölürse kadın ona mirasçı olur. Eğer kadının iddeti bittikten sonra ölürse, kadın ona mirasçı olamaz. İmam Şafii ise, “Her iki halde de kadın ona mirasçı olamaz. Zira aralarındaki evlilik bağı, kişi ölmeden kopmuştur. Karı ile kocanın birbirlerine mirasçı olmaları da bu bağdan dolayıdır.” demiştir.
S. Boşama için kullanılan ifadeler nelerdir?
C. Boşama için kullanılan sözler biri açık (sarih) diğeri kapalı (kinaye) olmak üzere iki çeşit lafız ile gerçekleştirilir:
1. Sarih lafızlar: Boşamayı ifade eden ve boşamadan başka anlama gelmeyen, gerçek anlamda ve örfen sadece boşama için kullanılan ifadelerdir. “talak”, “boşama”, “boş ol”, “seni boşadım” gibi.
2. Kinaye (kinaî) lafız: Kendisiyle kastedilen mananın kapalı olduğu ve ancak söyleyenin niyetinin anlaşılmasıyla ya da bir ipucu (karine) vasıtasıyla manası anlaşılabilen lafızlardır. Mesela, kocanın karısına hitaben “Serbestsin”, “Haydi babanın evine” veya “İraden elinde olsun” gibi sözleri kinayeye örnektir. Bu sözlerle talak kastedildiği gibi başka fiiller de söylenmek istenmiş olabilir. Onun için böyle bir durumda boşama kocanın niyetini açıklamasına kadar vaki olmaz.
S. Mezhep imamlarına göre kinaye lafız ile yapılan boşama?
C. Hanefiler ve Hanbeliler’e göre, ya boşayanın buna niyet etmiş bulunması ya da halin boşama iradesine delalet etmesi gerekir. Malikiler ve Şafiiler ise bu durumda sadece niyete itibar eder, halin delaletini dikkate almazlar.
S. Sarih ve Kinaye lafızlar arasındaki fark?
C. Sarih lafızlarda niyete itibar edilmeksizin talak vaki olurken, kinaye lafızlarda maksat ve niyete göre hüküm verilir. Dört mezhep arasında bu konuda fazlaca bir ihtilaf yoktur. İhtilaf boşamanın şekli ve ne zaman yapılacağı konusundadır.
S. Hanefilere göre sünnete en uygun boşama nasıldır?
C. Karısını temizlik halinde ve o temizlik halinde onunla cinsel ilişkide bulunmamışken bir talak ile boşayıp iddeti bitinceye kadar ona dönmeden beklemesidir. Eğer koca, bir talakla boşadığı karısının iddeti bitmeden onunla birlikte olursa bir talak veya iki talak vaki olur. Eğer iddetin sonuna kadar bekler ve onunla karı-koca münasebetinde bulunmazsa talak vaki olur.
S. Boşamanın çeşitleri nelerdir?
C. Boşamanın çeşitleri;
a. Ric’i Talak (Dönülebilir Boşama)
b. Bain Talak (Geri Dönüşü Olmayan Kesin Boşama)
c. Sünni Talak
d. Bid’i Talak
S. Evliliğin yeniden tesis edilmesine imkân veren ve vermeyen talak hangileridir?
C. Ric’i Talak (Dönülebilir Boşama) ve Bain Talak (Geri Dönüşü Olmayan Kesin Boşama)
S. Boşama şeklinin kurallara uygun olup olmamasına göre boşama hangileridir?
C. Sünni (kurallara uygun) ve Bid’i (kurallara uygun olmayan)
S. Ric’i talakın vuku bulabilmesi için gerekli şartlar?
C Evliliğin fiilen zifafla başlamış olması ve Hanefilere göre boşamanın sarih sözlerle ve şiddet ile mübalağa ifade etmemesi gerekir. Böyle bir durumda eşini boşamış bir erkek pişman olursa, yeni bir nikâha gerek kalmadan doğrudan doğruya evliliğe devam edebilir. Ancak boşama vaki olduktan sonra erkeğin pişmanlık duyup evliliği devam ettirmek istemesi kadının iddeti içinde olmalıdır. Bu şartlarda evliliğe dönüş, Hanefiler ve Hanbelîlere göre, dönüşü belirten sözlerle olabileceği gibi, fiilî olarak da gerçekleşebilir. Şafii ve Malikilere göre ise, sözlü olarak pişman olup döndüğünü ifade etmedikçe cinsel ilişki yasaktır. Ric’i bir talak ile boşanan kimselerin nikâhı kadının iddeti bitene kadar devam ediyor kabul edildiği için, kocanın kadının iddet müddeti içinde pişman olup dönmesi ile evlilikleri kaldığı yerden devam eder. Herhangi bir merasim, mehir, şahit vs. gerekmez
S. Bain talak nasıldır?
C. Birinci ve ikinci boşamadan sonra aynı şekilde üçüncü bir boşama olursa artık bu boşamaya Bain talak (kesin boşama) denir. Eşler artık birbirleri ile karı-koca hayatı yaşayamazlar. Kesin olarak birbirlerinden ayrılmaları gerekir. Üç aşamalı talakı geride bıraktıkları halde hala birbirlerine dönmek isterlerse “Eğer erkek kadını (üçüncü defa) boşarsa, ondan sonra kadın bir başka erkekle evlenmedikçe onu alması kendisine helal olmaz…” (Bakara, 2:237) ayeti gereğince kadın başka biri ile evlenip boşanmadıkça ilk eşine helal olmaz.
S. Hülle nedir?
C. Kadının başka bir koca ile geçerli bir evlilik yapıp ayrılmadıkça eski kocasıyla evlenmesi kesinlikle yasaktır. Böyle bir kadının sırf eski kocasıyla tekrar evlenmelerini meşru kılmak maksadıyla yapılan bir gecelik evliliğe Hülle denir. Hz. Peygamber bu tür evlilik yapanları lanetlemiştir.( Ebu Davud, Sünen, Nikah 15). Böyle bir evliliğe alet olan kocayı da kiralık tekeye benzetmiştir. (İbn Mace,
S. Sünni talak nasıl gerçekleşir?
C. Sünni talak Kur’an ve Sünnet’in tarif ve talimatına uygun olarak, “hayızdan sonra, cinsel birleşme olmadan ve bir defa boşamak” sünnete uygundur. Yani, boşama kadın hayız halinde iken olmayacak, takib eden hayızdan sonra cinsi birleşme olmayacak ve yalnız bir talak ile boşanacak. Burada asıl olan husus, boşama işlemini düşünüp taşınmadan yapmayı engellemektir. Ayrıca Buhari’nin kaydettiğine göre iki tane de şahit tutmak boşamanın sünnetlerindendir.
S. Bid’i Talak nedir?
C. Sünnete aykırı boşama demektir. Kişinin karısını bir kelimeyle yahut bir temizlik halinde üç talak ile boşamasıdır. Veya kadın hayız halinde iken ya da hayızından temizlendikten sonra cinsel ilişkide bulunup boşamak veya aynı anda birden fazla boşamayı ifade edecek “seni üç defa boşadım”, “seni on kere, yüz kere bin kere boşadım” gibi lafızlar kullanarak üç boşama imkânını bir defada kullanmak bid’i (bidat) talak ‘tır. Bu tür bir boşamanın haram olduğu ve böyle bir yola başvuranın talakı geçerli olduğunu fukahanın ekserisi kabul etmişlerdir.
S. Dört mezheb imamına göre bid’i talak?
C. Dört mezhebe göre de “Bid’i boşama, dolayısıyla hayız halindeki boşama haram olmakla birlikte geçerlidir.” İmam Şafii böyle bir boşamayı şöyle değerlendirir: “Boşamanın her çeşidi sahih olduğuna göre, bu tür boşama da mübahtır. Zira sıhhat haramlığa aykırıdır. Aybaşı halindeki boşama ise lizatihi haram olmayıp kadının iddetini uzattığı için mahzurludur.” Fakihler bid’i talakın haram olmasına “Kadınları iddetini gözeterek boşayın ve iddeti de sayın.” (Talak, 65/1) ayeti gereğince hükmetmişlerdir.
S. Kadın ve erkeğin boşama hakkı?
C. Prensip olarak kadının boşama yetkisi yoktur. Ancak bazı haller boşanmayı gerekli kılarsa o zaman re’sen değil de mahkemeye başvurarak kocasından ayrılabilir. Veya kadın, kocasına boşanma karşılığında belirli bir miktar teklif ederek boşanmayı gerçekleştirebilir. Koca mutlak boşama yetkisine sahiptir. İstediği zaman mazeret göstermeksizin karısını boşayabilir. Ancak bu teorik bilgi her zaman pratikte uygulanamayabilir; erkek de boşanmak için kadının rızasına başvurabilir. Bu durumda erkeğin mahkemeye başvurması değil kadına boşama hakkını vermesi söz konusudur.
S. Boşanma sebepleri nelerdir?
C. Boşanma sebepleri;
a. Muhalea
b. Hastalık ve Kusur
c)Kaybolma Hali
d. Nafakanın Kesilmesi
e. Fena Muamele ve Geçimsizlik
f. İla
g. Lian/Mülaane
S. Muhalea nedir?
C. Boşanma sebeplerinden biri de sevmeme, anlaşamamak ve beraber yaşamaya tahammül edememektir. Böyle bir durumda erkek, kimsenin yardım ve desteğini almadan direk boşar; kadın kocasının rızası ile boşanmak için ona maddi tekliflerde bulunarak boşanma işleminin gerçekleşmesini dolaylı olarak sağlayabilir. Böyle bir boşanmaya fıkıh literatüründe “ Hulu’ ” veya “ Muhalea ” denir.
S. Hulu’ kelimesinin sözlük ve terim manası nedir?
C. Hulu’ : Sözlük manası soymak, soyunmak ve çekip çıkarmak anlamlarına gelir. Terim anlamı ise, “Kadının bir bedel karşılığında evlilik bağından kurtulması”nı ifade eder.
S. Muhalea yoluyla boşamanın delili?
C. “… Kadınlara verdiklerinizden (boşama esnasında) bir şey almanız helal değildir. Ancak erkek ve kadın Allah’ın sınırlarında kalıp evlilik haklarını tam tatbik edememekten korkarlarsa bu durum müstesna. (Ey Müminler) Siz de karı ile kocanın, Allah’ın sınırlarını, hakkıyla muhafaza etmelerinden kuşkuya düşerseniz kadının (erkeğe) fidye vermesinde her iki taraf için de sakınca yoktur….” (Bakara, 2:229) ayetidir. Bu ayette kadının kocaya belirli bir miktar vererek boşama yoluna gidilmesinin bir sakınca doğurmayacağından bahsedilmektedir.
S. Muhalea’nın sonuç doğurabilmesi için ne gereklidir?
C. Muhalea’nın sonuç doğurabilmesi için kocanın talak ehliyetine, kadının da kendi malvarlığı üzerinde tasarruf yetkisine sahip olması gerekir. Muhalea bedeli de mehirden (mehr-i müeccel) feragat olabileceği gibi, her türlü mal ve menfaat de olabilir.
S. Muhalea ve Tefvizi talak arasında fark nedir?
C. Muhalea genelde kadının talebiyle ortaya çıkarken, Tefvîz-i talak erkeğin talebiyle fakat kadının eliyle ortaya çıkan bir boşamadır.
S. Tefvizin kelime ve terim anlamı nedir kaça ayrılır?
C. Tefviz, kelime olarak “yetki devri” ve “görevlendirme” anlamına gelir. Terim olarak ise, kocanın boşama yetkisini karısına vermesi, havale etmesi, onun veya kendi velisine tevdi etmesi ile olur. Tefviz, üç kısma ayrılır:
1. Mutlak tefviz: Bir vakit ile kayıtlı olmayan tefvizdir. Kocanın karısına “kendini boşa” demesi ile olur
2. Mukayyet tefviz: Biz zaman ile sınırlandırılmış boşama yetkisinin kadına devridir. “Kendini yarın boşa”, “Bayrama kadar kendini boşa” gibi. Süre bittikten sonra artık bu boşama hakkı kadının elinden çıkar.
3. Genel Boşama: Birinci şıkka benzer olmakla beraber zaman sınırlamasının olmadığın açıkça belirtildiği tefvizlerdir. “Ne zaman istersen kendini boşa” diye.
S. Hastalık ve kusur halinde boşanma?
C. Eşlerden birisi diğerinde gördüğü ve evlilik müessesesinin sağlıklı bir şekilde devamına engel olabilecek üreme, sevgi, nezaket ve ülfetin oluşmasına engel olacak kusurlardan dolayı Kadı’ya müracat ederek ayrılma (tefrik) talep edebilirler. Hanefiler, bu konuda sadece kadına hak tanımışlar, erkeğin zaten mevcut olan boşama yetkisini kullanmasını istemişlerdir. Şafiilere göre ise her iki taraf da mahkeme yoluyla evliliği sona erdirme hakkına sahiptirler. İmam Muhammed’e göre akıl hastalığı, cüzzam ve alaca hastalığı (baras) da ayrılık sebebidir. Ebu Hanife ve İmam Yusuf ise, erkekte bulunan cinsi rahatsızlık dışında herhangi bir sebebi mahkeme kararıyla boşama sebebi olarak görmezler.
S. Gaip ve Mefkud nedir?
C. Gaib: Evinden ayrıldıktan sonra hayatta olduğu bilindiği halde bulunduğu yer bilinmeyen ve uzun süre kendisinden haber alınamayan kişi.
Mefkud: Kaybolup da ölü veya diri olduğu hakkında bilgi alınamayan kişidir. Bu iki kaybolma hali birbirine benzese de hüküm bakımından birbirinden farklıdırlar
S. Gaip’in boşanmadaki durumu?
C. Kocanın evi terk etmesinden veya kaybolmasından mağdur olan kadın Maliki ve Hanbeli fakihlere göre, mahkemeye müracaat ederek boşanma talep edebilir. Hanbelîler bu kaybolma süresini altı ay, Malikiler ise bir yıl olarak belirlemişlerdir. Hanefiler ise, sağ olduğu bilindiği müddetçe ayrı yaşaması, karısına haber vermemesi gibi durumları kadının mahkemeye boşanmak üzere müracaat etmesi için haklı bir sebep olarak görmezler. Böyle bir durumda kadın boşanmak üzere mahkemeye başvurursa, hâkimin kadının şikâyetine itibar etmesine kanidirler.
S. Mefkud un boşanmadaki durumu?
C. Bu konuda fakihlerin genel kanaati belirli bir süre geçmesine rağmen kendisinden hiç haber alınamamış kocanın öldüğüne hükmetmeleridir. Bu durumda genellikle kocanın akranları esas alınarak karar verilir. Mesela, savaşa katılmış ve geri dönmemiş bir kocanın ölmüş olma ihtimali yüksektir. Dolayısıyla kendisinden savaş bittikten sonra bir yıl geçmesine rağmen hala haber alınamadı ise, bu durumda hâkim ölmüş olduğuna hükmeder. Ancak savaş veya ölümcül hastalık salgını olmayan hallerde akranlarının ortalama ömrü göz önüne alınarak “mefkud” için bir müddet takdir edilir. Bu sürenin geçmesinden sonra ölmüş olduğuna, netice itibarıyla karsının boşandığına karar verilir.
S. Nafakanın kesilmesi durumunda boşanma?
C. Hanefilere göre, ister nafakayı temin etmesin, ister temin edemesin bu hal kadın için mahkemeye müracaat marifetiyle ayrılma sebebi değildir. Kadının sabretmesi, kocasının onun çalışmasına izin vermesi gerekir ve kocası ona nafakasını borçlanır. Malikiler, Hanbelîler ve Şafiiler göre; koca karısının nafakasını temin etmez, görünürde de bir malı olmazsa, hâkim kadının talebi ve iddiasını da ispat etmesi ile boşanmaya hükmeder. Ancak İmam Malik’e göre, eğer kadın bunu bilerek evlenmiş ise sonradan bu mazeretle boşanma talebiyle mahkemeye müracaat edemez.
S. Geçimsizlik durumunda yakın akrabalar nasıl davranmalıdır?
C. “Eğer karı-kocanın aralarının açılmasından korkarsanız, erkeğin ailesinden bir hakem ve kadının ailesinden bir hakem gönderin. Bunlar barıştırmak isterlerse Allah aralarını bulur; şüphesiz Allah her şeyi bilen, her şeyden haberdar olandır.” (Nisa-4:35) ayeti yol gösterir. Bu ayet gereğince bütün müçtehitler, geçimsizlik halinde, her iki tarafın ailesinden birer hakemin problemi çözmek için görevlendirilmesi gerektiği konusunda hemfikirdirler.
S. Ebu Hanife, Şafii ve Ahmed b. Hanbel’e göre, hakemlerin konumu?
C. Ebu Hanife, Şafii ve Ahmed b. Hanbel’e göre, hakemler vekil konumundadırlar. Kendilerini vekil tayin edenler neye salahiyet vermişse onu yapabilirler. Kendi başlarına eşlerin boşanmasına karar veremezler.
S. İmam Malik’e göre hakemlerin konumu?
C. İmam Malik’e göre ise hakem tayin edilmiş olan kişiler adından da anlaşılacağı gibi hakemdirler. Eşlerin kendilerine vekâlet vermesine ihtiyaç duymadan bu işe girişmişlerdir. Asıl amaçları sulh olmakla birlikte, gerekli görürlerse eşlerin ayrılmasına (tefrik) de karar verebilirler.
S. İla nedir?
C. İlâ: Kocanın dört ay veya daha fazla bir zaman için karısı ile birlikte olmayacağına yemin etmesi veya bu süre zarfında devamlı ibadet edeceğini ifade etmesi.
S. Âlimlere göre İla boşanmada durum nasıl olmalı?
C. Ebu Hanife ve talebelerine göre, ila yapan koca dört ayı karısına dönmeden geçirirse, karısı bain talakla boşanmış olur. Boşanmanın meydana gelmesi için ayrı bir muameleye ihtiyaç yoktur. İmam Malik, Ahmed b. Hanbel ve Şafii’ye göre ise, dört ay sona erince hala karısına dönmedi ise, ya onu boşar, ya da karısı durumu mahkemeye götürerek hâkim marifetiyle boşanma meydana gelir. Her iki halde de boşama ric’idir. Yani koca isterse tekrar karısına dönebilir.
S. Liân / Mülâane nedir?
C. Liân: Karısını zina ederken yakaladığını iddia eden, ya da doğan çocuğun nesebinin kendisine ait olmadığını ileri sürüp, bunları ispat edemeyen kocanın karısıyla mahkemeye gelip, hâkim huzurunda birbirlerine lanet okuyarak ayrılmalarını ifade eden özel bir boşanmadır.
S. Mülâane ile boşanmada âlimlerin görüşleri nelerdir?
C. İmam Malik, evlilik akdinin doğrudan sona ereceği kanaatindedir. Ebu Hanife ve Hanbelîlere göre Mülâane’den sonra hâkim eşleri ayırır. Malikiler, Şafiiler ve Hanbelîler bu ayrılığı ebedi bir ayrılık olarak değerlendirirler. Bu eşler artık asla bir araya gelip evlilik bağı kuramazlar. İmam Muhammed ve Ebu Hanife’ye göre ise Mülâane’nin sonucu Bain talak’tır. Ebedi haramlık oluşmaz. Eğer bir gün koca, karısına iftira attığını söylerse, ona kazf cezası verilir ve tekrar evlenebilirler.
S. Boşama sonrasına ait hükümler nelerdir?
C. İddet ve nafaka
S. İddet nedir?
C. İddetin kelime manası saymaktır. Fıkıh literatüründe ise: “Kocası ölen, boşanan veya evliliği feshedilmiş kadının, bu evlilikle ilgisinin tamamen kesilmesi ve başkasıyla evlenecek hale gelebilmesi için beklemesi gereken süre” anlamına gelir. Görüldüğü gibi iddet genelde kadın için geçerlidir.
İddeti Rical (Kocanın iddeti): Boşadığı kadının birinci dereceden bir akrabası ile evlenmek isteyen koca için boşadığı karısının iddetinin bitmesini beklemesine de denir. Ancak iddetin illetini nesebin sübutu olarak alırsak, kocanın bu beklemesi gerçek anlamada bir iddet değildir.
S. İddet süresi ne kadardır?
C. İddet süresi;
* Boşanmış kadın hamile değilse ve hayız görüyorsa onun iddeti üç kur' dur. “Boşanan kadınlar üç kur’ beklerler…” (Bakara, 2:228) ayeti bu hususu açıkça belirtmesine rağmen “kur’” un ne anlam ifade ettiğinde ihtilaf vardır. Zira bu kelime hem aybaşı halini hem de temizlik halini ifade eden müşterek kelimelerdendir. Ebu Hanife bu kelimeyi hayız, Malik ve Şafii ise aybaşı hali olarak yorumlamışlardır.
* Yaşlılık veya başka bir sebepten dolayı hayız görmeyen boşanmış kadınların iddet müddeti ayette üç ay olarak belirlenmiştir: “Kadınlarınız içinden adetten kesilmiş olanlarla, adet görmeyenler hususunda tereddüt ederseniz, onların süreleri üç aydır.” (Talak, 65:4)
* Hamile olanların iddeti ise; “Hamile olanların bekleme süresi ise, doğum yapmalarıdır…” (Talak, 65:4) Ayrıca bu ayette boşanmış hamile kadınların iddet müddetleri de doğum yapıncaya kadar olduğu belirtilmiştir.
* Boşanma değil de kocası ölen kadınların iddeti ise dört ay on gündür. “İçinizden vefat edenlerin geride bıraktıkları kadınlar dört ay on gün iddet beklerler…” (Bakara, 2:234)
S. Nafaka ile ilgili görüşler?
C. İslam Hukukunda boşanmalarda nafaka sadece iddet müddeti için geçerlidir. Kadının ric’i talakla boşanması durumunda iddet içinde nafakasının kocasına ait olduğu konusunda fakihler arasında görüş birliği vardır. Hamile olmayan ve bain talakla boşanmış bir kadının iddet müddeti içende nafaka hakkı ile ilgili ihtilaf vardır. Hanefiler’e göre, nafakanın iddet müddetince eski kocasına ait olmasına şu ayeti delildir: “İmkânı geniş olan, nafakayı imkânlarına göre versin; rızkı daralmış olan da Allah’ın kendisine verdiği kadarından nafaka ödesin…” (Talak, 65:7) Onlara göre, bu ayet umumidir ve talak konusunu da içine alır. Malikiler, Şafiiler ve Hanbelilere göre ise, bain talakla boşanmış bir kadının iddet müddetini beklerken ayrıca nafaka talep etme hakkı yoktur.