sidretül münteha
Tue 22 February 2011, 03:59 pm GMT +0200
b- Satımında Teslim Almanın Şart Koşulduğu ve Koşulmadığı Yararlanmalar
Akidier -bedelli ve -hibe ile sadaka gibi- bedelsiz olmak üzere- iki çeşittir. Bedelli akidier de üç çeşit olup birinci çeşidi; taraflardan her birinin diğer tarafı kandırarak ondan kendine yarar sağlamak isteğine has akidlerdir ki, satış kiralama, kadınlara rnehir biçme, sulh, ihmal ve dikkatsizlikten ötürü meydana gelen zararları ödettirme akidleri bu gruptandırlar. Bir çeşidi de, bir tarafın diğer tarafa yardım ve iyilik etme isteği üzerine kurulmuştur ki, bu da borç verme akdidir. Üçüncü çeşidinde ise -Şirket, Tevliye ve İkâle denilen, satın alman malda başkasını ortak kılma veyahut satın alındığı fiatla başkasına devretme ya da bir tarafın duyduğu pişmanlığı diğer tarafın kabul etmesi akidlerinde olduğu gibi- her iki ihtimal de vardır. Fukahanıri bu üç çeşit akidier hakkındaki görüşlerinin özeti şöyledir:
Bedelle ve satın alma yoluyla temelluk edilen (sahip olunan) malları satabilmek için o malın teslim alınmış olmasının şart olduğunda ihtilâf yoktur. Ancak -yukarıda da geçtiği üzere- bu şartın hangi çeşit mal için şart olduğunda ihtilâf etmişlerdir. Başkasına yardım ve iyilik etme isteği üzerine kurulan bir akidle temellük edilen malı satabilmek için o malın teslim alınmış olmasının şart olmadığında da ihtilâf yoktur. Yani, kişinin herhangi bir kimseden ödünç olarak aldığı bir şeyi teslim almadan, onu başkasına s atabildiğinde ihtilâf yoktur. İmam Ebû Hanife, bedel karşılığında temellük edilen mallardan, kadının mihri ile hulu' bedelini istisna ederek, «Bunlar teslim alınmadan satılabilirler» demiştir. Başkasına yardım ve iyilik isteği ile, birbirlerini kandırarak kendine yarar sağlamak isteği arasında yeralan akidlere gelince -ki bunlar da tevliye, şirket ve ikâle akidleridir- eğer tevliye veyahut ikâle aynı fiat üzerinden yapılmış, yani malın satın alındığı fiatta bir ilâve veya indirme yapılmamış ise -benim bildiğime göre- İmam Mâlik'in mezhebinde, mal teslim alınmamış olsa bile cevazında ihtilâf yoktur. İmam Ebû Hanife ile İmam Şafii ise, «Malın tesliminden önce ne şirket, ne de tevliye caiz değildir» demişlerdir. Çünkü onlara göre, malın tesliminden önce ikâle, yeni bir satış değil, eski satışı bozmaktır. Şu halde bütün bedelli akidlerde malın teslimini şart koşanların dayanağı, bu akidlerle temellük edilen bir malı teslim almadan satmanın yasak satışların hükmünde olduğu düşüncesidir. Şirket, tevliye ve ikâleyi bu akidlerden istisna eden İmam Mâlik ise, hem rivayet, hem dirayete dayanmıştır. Rivayet, bizzat kendisinin Saİd b. el-Müseyyeb'ten mürsel olarak naklettiği «Peygamber (s.a.s) Efendimiz,
'Kim bir yiyecek maddesini satın alırsa, onu teslim almadan başkasına satmasın. Meğer satın aldığı yiyecek maddesini, başkasının kendisini onda ortak kılması veyahut ona devretmesi ya da pişmanlığını kabul etmesi yolu ile temellük etmiş olsun buyurmuştur» [50] hadisidir. Dirayete gelince: Çünkü eğer şirket, tevliye ve ikâle akidleri malın satın alındığı aynı fiyat üzerinden yapilırlarsa, bunlarla başkasına yardım ve iyilik etmek istemiş olur. İmam Ebû Hanife'nin kadın mehri, hulu' bedeli ve götürü iş ücretini istisna etmesinin sebebi de, bunların karşılığının -aynı olmadığı için- belli olmayışıdır. [51]
[50] Mâlik, Buyu1 31/23, no: 54; Sahnun, Mfldcvvene, 3/162; Âbdürrczzak, 8/49.
[51] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/177-178.