seymanur K
Fri 16 December 2011, 05:36 pm GMT +0200
Terikedeki Haklar
Ölenin malında, sırasıyla beş hak vardır. Terike bu hakların hepsine yetecek durumda ise. haklarda tertibe riayet etmek mendub, yetmeyecek durumda ise farzdır.
1- Terikenin bizzat kendisine bağlı haklar:
Bu haklar da tertib üzere şunlardır:
a) Nisabdan verilen (eski senelere aid olmayan) zekat: Nisab malı mevcud olması şartıyla bu hak ön sıradadır. (3. ncü maddeye de bakınız).
b) Köle hatâen bir adam öldürse veya birinin malını itlaf etse, arkasından da efendisi ölse ve bu tazminatları ödemek kölenin rakabesine kalsa; hak sahibi, tazminatlar ile kölenin kıymetinden hangisi daha az ise onu alır.
Mecniyyun aleyh (kendisine karşı cinayet işlenen ve tazminatı alacak olan)'in bu almada, zekat borcundan sonra öncelik hakkı vardır.
c) Ölü, borcuna karşılık kendi malını rehin bırakmışsa, o rehin maldan borcu ödenir.
d) Ölünün iddet beklemekte olan karısının iskanı ve mesken ücreti ölünün teçhiz ve tekfininden öncedir.
e) Ölünün borç aldıktan sonra öldüğü ve bıraktığı mal. Borç alınan ve mevcud olan mal, üçüncü maddedeki borçlardan öncedir.
f) Müşterinin satın aldığı ve borcunu ödemeksizin iflastan öldüğü zaman, kalan mal. Mesela müşteri, bir köle satın alıp sonra iflastan ölse ve borcunu almayan satıcı bu köleyi müşterinin evinde hazır bulsa, alış-verişi fesheder ve köleyi geri alır.
g) Mudârabe (kâr ortaklığı) malı: Bir kişi başkasına işletmek ve kâr yarı yarıya ortak olmak üzere 10.000.000 (on milyon) TL. verirse, kâr elde edilse fakat kârı paylaşmadan önce mal 10.000.000 (on milyon) TL sahibi ölse, alacaklı olan varisleri bundan sonra sayılacak hakların ödenmesinden daha önce haklarını alırlar.
2) Tekfin ve teçhiz masrafı:
Cenaze masrafları örfe göre orta hallisinden verilir. Ölünün malı bulunmayacak olursa, cenaze masraflarını, nafakası kime aitse, o öder. Böyle bir yakını olmazsa, hazine, o da olmazsa, müslüman halk karşılar. Kadının, kendisi zengin bile olsa, cenaze masrafı ve nafakası onun kocasına aittir.
3) Eski senelere ait üzerinde kalmış hacc, üzerinde kalmış zekat, kefaret ve belirsiz olan nezirler ve kul borçları gibi:
Bu borçlardan Allah'a ait olanların kul borçlarına takdim edilmesi gerekir. Kul borçları ise, alacaklılar arasında eşitçe (herhangi birinin öncelik hakkı olmaksızın) dağıtılır.
4) Üçte bire kadar vasiyyet:
Bunun açıklaması ilgili konularda açıklanacaktır. Ölüye hürmeten, vasiyeti varislerin hakkından önce yapılır.
Allahu Teala:
"... yapılan vasiyyet ve borçtan sonra..." (Nisa: 4/10-12); buyurarak, bu hususu beyan etmiştir.
5) Varisler:
Bunun da üç rüknü vardır:
a- Muris (ölü).
b- Varis.
c- Terike (bırakılan mal).
Yine, bunun için üç şart aranır:
Murisin hakikaten veya hakimin, onun ölümüne hükmetmesinde olduğu gibi hükmen ölümü, murisin ölümünden sonra vârisin sağ oluşu ve vârisin veraset yönünün bilinmesi. [1]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Kadı Ebu Şuca’, Ğayet’ül-İhtisar ve Şerhi , Ravza Yayınları: 380-382.