sidretül münteha
Wed 11 May 2011, 04:05 pm GMT +0200
TERCÜME ÇALIŞMALARI
Tarihin eski dönemlerinden itibaren milletler arasında bilgi ve kültür alışverişi olmuştur.[548] Bu alışverişin en önemli vasıtalarından biri, bir dildeki bilgi/kültürün tercüme aracılığıyla diğer dile aktarılmasıdır. Geri kalmış bir toplum kendisinden ileri ve daha uygar bir topluma ulaşabilmesinin en önemli ve seri vasıtalarından biri kuşkusuz yine tercümedir. Tercüme faaliyeti sayesinde milletlerarası bilimsel, kültürel ve dinsel tanışma mümkün olabilmektedir. Onsuz milletlerarası bilgi transferi hem zordur; hem de çok ağır bir süreç gerektirmektedir.
Öte taraftan tercüme, toplumların hem ifsadında hem de ıslahında çok etkin bir rol oynamaktadır. Bu açıdan tercümeye bakıldığında karşımıza sosyal bir olay olarak çıktığını görmekteyiz. Bireyin iç dürtüsüyle meydana gelen sadece bireysel bir olay değildir. Tercüme bireysel yönü olan bir olay olmaktan ziyade; sosyal yönü ağır basan bir olgudur. O, kollektif bir ihtiyacın/zaruretin sonucudur.
Bu konumundan ötürü tercüme çok eski bir geçmişe sahiptir. Burada bizi ilgilendiren sadece Kur'ân tercümesidir. Bu açıdan tercümeye baktığımızda Kur'ân tercümesinin nerde ise Kur'ân nüzulü dönemine kadar uzandığını görmek mümkündür. Muhammed Hamidullah, Kur'ân tercümesinin ilk çabalarını Hz. Peygamber (s.a.v.)'in İslama davet için etraftaki Arap olmayan gayri müslim idarecilere yazdığı mektupların içeriğinde bulunan bazı Kur'ân âyetlerinin tercüme edilişine ve Selman gibi Arap soyundan olmayan bazı sahabenin Kur'ân'ı kendi ana dillerine tercüme (şifahi) edilebilirliğine dayandırmakta olup bunun gerekliliğini mantıkî olarak düşünmektedir.[549] es-Serahsî (ö.490/1019) kaydettiği bir rivayette: iranlıların Selmani Farisi'ye bir mektup yazarak Kur'ân'ı tercüme etmesini istediklerini ve O'nun Fatiha'nın bir kısmını tercüme edip gönderdiğini kaydeder.[550] Hatta el- Kettanî (ö.?) Hz. Peygamber ( s.a.v.)'in Rum, Pers, Kıptî, Yahudi ve Rumlar'dan gelen mektupları çevirmek için Zeyd b. Sabit'i kendisine tercüman yaptığını kaydeder.[551] Muhammed Hamidullah, ilk Kur'ân tercümesini H. 127 tarihine dayandırmaktadır. Yazar bu tarihten itibaren Kur'ân tercümesini ele alarak kronolojik bir sıra ile günümüze dek tarihî seyrini ve gelişmelerini kaydetmektedir.[552]
Kur'ân'ın ilk tercümesi hangi zamanda başlarsa başlasın önümüzde şu gerçek görünmektedir: Kur'ân, İslam Tarihinin en erken dönemlerinden başlayarak günümüze dek dünyanın bir çok diline tercüme edilmiştir. Bazıları Kur'ân'ın tercüme edildiği dillerin 121 olduğunu söyler.[553] Bu kadar çok sayıdaki dile tercüme edilmek, Kur'ân'ın dışında ne dinî ve ne de dünyevî hiç bir kitaba/metne nasib olmuştur. Hamidullah yukarıda bahsi geçen eserinde yaklaşık 55 dilde yapılan Kur'ân tercümesini çevirmen ismi, baskı yeri, tarihi, sayısı ve hangi alfabe ile yazıldığını kaydeder.
Bu çalışmada Kur'ân'ın sadece Avrupa'nın 55 dilinde yapılan yaklaşık 888 tercümesi kaydedilmektedir.[554] Yazar Türkçeyi de Avrupa dilleri arasında kaydetmiştir.
Bu tercümelerin bir kısmı Batılı olan, olmayan Müslümanlar tarafından, bir kısmı da Batılı gayri müslimler tarafından yapılmıştır. Bazısı tam, bazısı da kısmî tercümedir. Kimilerinde ilaveli açıklama notları vardır. Kimisinde ise bu yoktur. Bu tercümelerin az bir kısmı 20. asırdan evvelki çağlarda yapılmışsa da; büyük çoğunluğu 20. asırda yapılmıştır. Kur'ân'a hizmet arzusu, teknolojik imkânlar ve iletişim vasıtalarının yanısıra emperyalist emeller; bu asırda tercümenin ivme kazanmasını etkileyen en büyük faktörlerdir.
Biz ancak bazı büyük dillerde yapılan Kur'ân-ı Kerim tercümelerin sayısını vermekle yetineceğiz.
Alsamiado...................................................................41
Almanca ...................................................................61
İngilizce ...................................................................178
İspanyolca...................................................................27
Boşnakça ....................................................................31
Fransızca.....................................................................72
İtalyanca......................................................................16
Latince........................................................................55
Lehçe (Polonya'nın Milli dili) ....................................12
Rusça...:.......................................................................15
Türkçe.......................................................................194
Burada şunu da hemen kaydedelim ki, bu çevirilerden bazıları tefsir niteliklidir. Bazıları Arapça; bazıları da diğer Latin v.b. harflerle yazılmıştır.
Uzakdoğu, Orta Asya ve Ortadoğu'nun Arapça olmayan dillerine yapılan Kur'ân-ı Kerim tercümesi hususunda henüz bir etüd temin etmiş değiliz. Onun için bu dillerin Kur'ân-ı Kerim tercümesi hakkında bir doküman veremiyoruz.
Günümüzde sürdürülmekte olan Kur'ân-ı Kerim tercümelerinin yanısıra bunun fıkhi yönünü ele alan çalışmalar da vardır. Kur'ân tercümesini kimileri reddederken, kimileri de caiz olduğunu söyler.
Çağımızda Kur'ân tercümeleri hız kazandığı için bugün kaleme alınan Kur'ân ilimleri çalışmalarının büyük bir kısmında Kur'ân terümesi konu olarak yer almaktadır. Bu başlık altında alimler tercümenin kısımlarını, hükmünü, Kur'ân tercümesinin mümkün olup olmadığını ve alimlerin bu konudaki görüşlerini aktarırlar.
Şimdi biz tercümenin tarifi, kısımları ve hükmüyle ilgili bazı görüşleri kısaca aktarmaya çalışacağız:
Tercüme: Bir dilde olan herhangi sözlü veya yazılı bir metin, hitabe v.b.'nin başka bir dile çevrilmesidir. Tercüme üç türlü olur:[555]
[548] Bkz. el-Hilbavî, Kemal Tevfik, Mevki'ü't-Ta'ribi ve't-Tercemeti mine't-Taskifi ve'l-Eslimeti, Konferanslar., el-Ma'hadu'l-İslamî, A.B.D, Virjina 1990, s. 295-297.
[549] Muhammed Hamidullah, Kur'an-ı Kerim Tarihi, ter. Salih Tuğ, İst. 1993, s. 101; El-Akk, Usulu't-Tefsiri, s. 465.
[550] es-Serahsî, Muhammed Şemsu'l-Eimme, el-Mabsût, İst., 1983, I. 37; Hamidullah, a.g.e., s. 101-102;el-Akk, a.g.e., s. 465.
[551] el-Kettanî, Abdulhayy, et-Teratibu'l-İdariyye, Beyrut trs., I. 202-203.
[552] Bkz.Hamidullah, a.g.e, s. 102-121.
[553] ez-Zerkanî, II. 107; Ali Turgut, Tefsir Usulü ve Kaynakları, İst. 1993, s. 70.
[554] Bkz. Hamidullah, a.g.e., s. 126-212.
Hidayete erip Müslüman İspanyol asıllı Endülüs ahalisi bir çeşit Romans dialektiğini Arap alfabesi ile yazıyorlardı, İspanyolca da Mosiscos adı verilen bu Müslümanların meydana getirdikleri edebiyata Aljamiado denir ki Arapçadaki el-A'camiyye kelimesinden türemiştir. M. Hamidullah, a.g.e., s. 126
[555] Doç. Dr. Halil Çiçek, 20. Asırda Kur’an İlimleri Çalışmaları, Timaş Yayınları: 229-232.