sumeyye
Wed 19 January 2011, 02:05 pm GMT +0200
ii. Taammüdene Benzer Öldürme:
Şibhu'l-amde gelince, bu konuda Rasûlullah (s.a.) şöyle buyurmuştur:
"Kim kör bir kavgada taş ile yahut kamçı ile vurularak yahut değnek ile dövülerek öldürülürse, bu hatadır; diyeti hata diyetidir. [181]
Hadisin manası şöyledir: Yani böyle bir durumda öldürülme, hata yolu ile öldürülmeye benzer; taammüden öldürme sayılmaz. Diyeti, asıl itibariyle hata diyeti gibidir; ancak ödenecek şeylerin niteliğinde farklılık vardır. Yahut da altın ve gümüşten ödenmesi halinde aralarında bir fark yoktur, demektir. [182]
Ağırlaştırılmış Diyet:
Şibhu'1-amd halinde gerekli olan ağırlaştırılmış diyet hakkında rivayetler farklılık arzetmektedir. İbn Mes'ûd'un (r.a.) görüşü şöyledir: Dörde ayrılır; yirmi beşi ceze'a, yirmi beşi hıkka, yirmi beşi bint-i lebûn, yirmi beşi de bint-i mehâd[183] şeklinde olur. [184]
Rasûlullah'tan (s.a.) şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir:
"Dikkat edin! Kamçı, değnek vb. şeylerle şibhu'l-amd yoluyla öldürmede yüz deve vardır; kırk tanesi karınlarında yavruları olan halifedir. [185]
Başka bir rivayette: "Otuz tane hıkka, otuz tane ceze'a, kırk tane halife. Aralarında sulh olmaları halinde, ne üzerine sulh olmuşlarsa kendilerine o vardır. [186] buyurulmuştur. [187]
iii. Hataen Öldürme:
Hata yolu ile öldürmede ise hafifletilmiş diyet vardır: Beşe bölünür; yirmi tane bint-i mehâd, yirmi tane ibn-i mehâd, yirmi tane bint-i lebûn, yirmi tane hıkka, yirmi tane ceze'a. [188]
Her iki kısımda da diyet âkile[189] üzerine gerekir ve üç sene içerisinde ödenir. [190]
Diyetin Hafifletilmesi Ve Ağırlaştırılması:
Öldürme türleri arasında mertebe bakımından farklar olduğu için bunlar, hükümde dikkate alınarak çeşitli yönlerden hafifletme ya da ağırlaştırma yoluna gidilmiştir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
1. Katilin de aynı şekilde öldürülmesine sadece taammüden öldürmede hükmedilmiştir. Diğer türlerde ise sadece diyet konulmuştur. Yahudilerin şeriatında sadece kısas vardı; başka bir şey yoktu. Allah Teâlâ, bu ümmet için hükmü hafifletti ve taammüden öldürme olaylarında cezayı iki şeyden biri kıldı: Öldürme ya da mal (diyet). Bazen öyle olur ki, diyet almak kan sahipleri için öc almaktan daha faydalı olabilir. Üstelik müslüman bir can da kurtarılmış olur.
2. Taammüden öldürmede diyet bizzat katilin kendisi üzerine vaciptir; diğerlerinde ise âkilesine dağıtılır. Böylece müeyyidenin son derece caydırıcı olması amaçlanır. Zira bu kadar çok malı Ödemek zorunda kalması, katil için çok büyük bir musibet olacaktır; sonunu göre göre cinayet işlemeye kalkışanı ayacak, müeyyide caydırıcı olacaktır.
Diğer öldürme türlerinde ise diyet âkileden alınır. Çünkü kanın heder edilmesi büyük bir mefsedettir, mağdurların kalplerinin telafi edilmesi maksuttur. Bu gibi konuda katilin tesâhül göstermesi büyük bir günahtır ve tecziyesi gerekir. Ne var ki yakınlar arasında sıla vaciptir. Bu itibarla ilâhî hikmet, diyet yükünün onlar üzerine paylaştırılmasını gerektirmiş, onların bu konuda gönüllü olup olmamalarına bakılmamıştır. [191]
[181] bkz. Ebû Dâvûd, Diyât, 27.
[182] Şah Veliyyullah Dihlevî, Hüccetullâhi’l-Bâliğa İslâm Düşüncesinin İlkeleri, İz Yayınları: 2/485.
[183] Zekât bahsinde bu develerin nitelikleri geçmişti.(Ç)
[184] bkz. Ebû Dâvûd, Diyât, 19.
[185] bkz. Ebû Dâvûd, Diyât, 25; İbn Mâce, Diyât, 5.
[186] bkz. Tirmizî, Diyât, 1; İbn Mâce, Diyât, 4.
[187] Şah Veliyyullah Dihlevî, Hüccetullâhi’l-Bâliğa İslâm Düşüncesinin İlkeleri, İz Yayınları: 2/485-486.
[188] Ebû Dâvûd, Diyât, 18.
[189] Akile: Kişinin dayanışma ünitesi; asabesi, mensup olduğu oda, birlik vs. (Ç)
[190] Şah Veliyyullah Dihlevî, Hüccetullâhi’l-Bâliğa İslâm Düşüncesinin İlkeleri, İz Yayınları: 2/486.
[191] Şah Veliyyullah Dihlevî, Hüccetullâhi’l-Bâliğa İslâm Düşüncesinin İlkeleri, İz Yayınları: 2/486-487.