müzzemmil
Sun 18 September 2011, 12:32 pm GMT +0200
SONUÇ
İnsanın yapısında bulunan her türlü kötülük eğiliminin, hem İslâm dînince ve hem de insanlarca kötü görülüp hoşlanılmayan bütün kötü huy, davranış ve yerilmiş ahlâkın kaynağı olan(Nefs; insanın canlılığını sürdüren, bedeni üzerinde yönetim ve etkinlik gücü açısından söz sahibi olan bir latifedir. Nefs bedende his, hareket, hayat ve irâde gücünü taşıyan bir cevherdir. Soyut bir kavram olmakla birlikte onun bir gerçekliği vardır. Yani Nefs, hayal ürünü birşey değildir.
Aslında Nefs, insanın "kendisi" yani "benliği"dir. Nefs ile Ruh aynı şeyler olmakla birlikte, eğitilip güzel huy ve özellikler kazandırılmış olan ve seyr-u sülükte üst makamlara doğru yol almakta olan Nefs'e Ruh; terbiye edilmemiş ve yapısında taşıdığı kötü karakteri giderilmemiş Ruh'a da Nefs denir.
Nefs bir tanedir ve kazandığı özelliklere göre Emmâre, Levvâme, Mülhime, Mutmainne, Râzıye, Marzıyye ve Kâmile gibi isimler alır.
Yapısı gereği Nefs; beden, kalp, akıl ve şeytanla karşılıklı iletişim ve etkileşim içindedir. Nefs bedeni sürekli kötülüklere çekmeye çalışır. Şeytanla işbirliği kurma eğiliminde olan Nefs ile güzel huyların kaynağı olan Ruh birbirleriyle sürekli çekişme halindedir ye bu çekişmeye sahne olan yer de kalpdir. Kalp bazen Ruh’un çağrılarının, bazen de Nefs’in isteklerinin etkisi altında kalır. Akıl ise Nefs'in şeytan ile bir olup insanı felâketlere sürüklemesine engel olmaya çalışır ve ona hep hakikati, doğru olanı telkin eder.
Hakk'a vuslatı gerçekleştirebilmek için bir rehber öncülüğünde ve gözetiminde çıkılan manevî bir yolculuk olan seyr-u sülükte ana gaye, insanı nefsânî özelliklerden kurtarıp ona ruhanî sıfatlar kazandırarak Nefs'in mertebelerini bir bir aşıp en üst seviyeye ulaşmaktır. Bunun için de Nefs eğitime tâbi tutulur, onunla mücadeleye girişilir, o küçümsenir ve yerilip kınanır, kötü istek ve şehvetlerden uzak tutulur ve Nefs sorguya çekilerek kötü arzularının tam tersi yapılmaya çalışılır.
Nefs'in Allâhü Teâlâ'ya ve diğer ilâhlara ıtlâkı dışında, tüm bu anlattıklarımız Kur'an-ı Kerim'de ifade edilmiştir.
Kur'an-ı Kerîm'in insanlığa indirilişinden sonra Nefs ile Ruh aynı mânâyı ifade etmeye başlamıştır. Kur'an'da Ruh'a fazlaca değinilmemiş ve hakikatinin tam olarak bilinemeyeceği bildirilmiş olmasına rağmen, Nefs kavramına geniş yer verilmiş ve onun kötü özelliklerine dikkat çekilmiştir.
Kur'an-ı Kerîm'de kalp, gönül, insanın vicdanı ve içdünyası gibi mânâlarda kullanılmak suretiyle de Nefs'in insanın psikolojik yönüne delâlet ettiği vurgulanmıştır.
İnsanın bedeni, bedeniyle birlikte ruhu için de kullanılan Nefs, kötülüğü emredici özelliği nedeniyle kınanmıştır.
Kur'an'da zât, cins, tür gibi anlamlara da gelen Nefs, genelde insanın hayatını sürdüren soluk mânâsına da kullanılmıştır.
Görülüyor ki; Nefs'in Kur'an-ı Kerîm'de kullanılışı, büyük bir zenginlik ve çeşitlilik arzetmektedir. Bu öyle bir mânâ zenginliğidir ki; Felsefeciler'in, Kelâmcılar'ın ve Tasavvufçular'ın, hattâ Psikoloji ve Tıp bilginlerinin Nefs konusundaki düşüncelerinin büyük bölümünü içine almaktadır. Bu da Kur'an-ı Kerîm'in, tüm bilimadamlarına ışık tutacak evrensel nitelikte bir kitap olduğunu göstermektedir. [597]
[597] Ahmet Ögke, Kur'an'da Nefs Kavramı, İnsan Yayınları: 117-118.