admin
Thu 8 November 2018, 03:41 pm GMT +0200
SİSTEMATİK KELAM DERSİ 3. Ünite ÖZETİ
HÜKÜMLER - DELİLLER - YÖNTEMLER
A - HÜKÜMLER (AHKAM) Ennas Whatsap Grubu / ilimdunyasi.com
Mantık ilminde " bir şeyi onaylamak veya reddetmek" ; iki şey arasında " böyledir" veya "böyle değildir" şeklinde müspet veya menfi kurulan bağlantıya HÜKÜM denir.
Örneğin ;" demir serttir" ifadesi bir hükümdür. Demir ile sertlik arasında bir ilgi kurulmuş ve bir hüküm ortaya çıkmıştır.
Kelam ilminde ise hüküm , islam dininin İNANÇ , İBADET , MUAMELAT ve AHLAK a dair temel ilkelerdir...
*Kelamcılar hükümleri dini hükümler (Ahkam-ı şeriyye) ve akli hükümler (ahkam-ı akliyye ) şeklinde 2 kategoride değerlendirirler.
Hüküm Çeşitleri
1.1 Dini (şer-i hükümler)
Dini hükümler nasslardan , yani kuran ve sünnetten çıkartılan hükümlerdir.
Bunların kaynağı akıl değil nasstır.;Ancak akıl nasslardan bu hükümleri çıkarmada rol üstlenir.
*Konuları itibariyle dini hükümler 3 kısımda değerlendirir.
İtikadi \ asli hükümler ; inançla alakalı olan
ameli\ fer-i hükümler ; Amelle alakalı olan
ahlaki hükümler ; kalp ve ve vicdanla alakalı olan hükümlerdir.
* İtikadi hükümlerle AKAİD ve KELAM ,ameli hükümlerle FIKIH ; ahlaki hükümlerle de AHLAK ve TASAVVUF ilmi meşgul olmuştur.
*İtikadi hükümler : itikad kalben inanmak tasdik etmek demektir. İtikadi hükümler zamana ve mekana göre değişiklik arz etmeyen ortak esaslardır.
İtikadi hükümlerin bir kısmında örneğin Allah'a ve Peygambere iman gibi akli açıklamalar ve ispatlamalar yapılabilirken, melek ve ahiret konusunda akli deliller aranmayıp sadece nakle (kuran ve sünnet) başvurulur.
(Aklen kavranıp delillendirilebilen itikadi hükümlere "metalib-i akliyye "),sadece nassın bildirilmesiyle delillendirilebilen itikadi hükümlere ise "metalib-i sem'ıyye" denilir.
* İtikadi hükümler inançla alakalı olup kabul-ü iman, reddi küfür demek olduğundan hassas konulardır ve bazı şartları taşıması gerekir.
Katıyyet \ kesinlik: itikadi hükümlerin kesin ve açık bir delille sabit olması gerekir yani subutu ve delaleti kat-i olmalıdır.
Subut , bir haberin veya naklin kaynağına ait olup olmaması
Delalet ise manasının açık veya birden fazla manaya gelecek şekilde kapalı ve yoruma müsaiıt olup olmaması demektir.
Buna göre bir haberin veya naklin kaynağına aidiyeti kesin ise bu haber veya nakil subutu kat-i , aidiyeti kesin değilse subutu zanni olmaktadır...
Allah'ın sözü olan Kur'an ayetleri subutu kat-i haberlerdir. Hadisler ise bir kısmının Hz. Peygambere aidiyeti kesin derecesinde olup bunlara mütevatir hadis denirken ,diğerlerinin aidiyeti kat-i derecede olmayıp subutu zanni dir.
Değişmezlik: İtikadi hükümler zamana mekana fert ve topluma göre değişmez daima sabit ve geçerlidir( la yetegayyar).
Bölünmezlik: İtikadi hükümler bir bütün olup bölünmezler yani kişi tüm iman esaslarını kabul etse meleklere veya ahirete inanmasa iman etmiş olmaz.
Ameli hükümler Ennas Whatsap Grubu / ilimdunyasi.com
Mükellefin yerine getireceği iş ve görevlerdir. 2' ye ayrılır.
a- İbadetler b- Muamelat
İbadetler nasslarda nasıl geçiyorsa aynen yerine getirilen zamana ve mekana göre değişmeyen hükümler taabbudi hükümlerdir.
İnsanlar arasındaki hukuki beşeri sosyal ilişkiler muamelat tır...
Ahlaki hükümler
Kalbi ve vicdani hükümler de denilen terbiye ve görgü kurallarını belirleyen, kalbin kötü duygulardan tasfiyesine ( saflaştırılmasına) kötü düşüncelerden tezkiyesine (arındırılmasına) dayanan hükümlerdir.
1.2 Akli hükümler
Varlık alanları ile ilgili durumlara aklın verdiği hükümlerdir.yani bir şeyin varlığına akıl ya onun vacib \ zorunlu ya da caiz \ mümkün \ olurlu ve yahut da muhal \mümteni\ imkansız olduğu hükmünü verir.
Vacib \ zorunlu
Varlığı zorunlu olan yokluğu düşünülemeyen demektir. Bu sadece Allah' tır .
Mümkün \ olurlu \ caiz
Var olması da olmaması da aynı derecede olan var olabilmek için kendisi dışında bir sebebe muhtaç olan demektir. Kelamcılara göre Allah dışındaki her şey mümkindir.
Kainat , insan vs. var olması da olmaması da aynı derecede mümkin olan varlıklardır. Var olmuşlar ise bu, onları varlığa çıkarmayı hür iradesi ile dileyen bir müreccih ( sebep) sayesinde olmuştur.
Mümteni \ muhal \ müstahil \ imkansız
Varlığı asla mümkün olmayan yokluğu zatının gereği olan hiç bir şekilde var olmamaktır. Örneğin, 4 sayısının tek olması mümteni bir hükümdür.
2. Hükümlerin kaynakları Ennas Whatsap Grubu / ilimdunyasi.com
2.1 Dini \ şer-i Hükümlerin Kaynakları
Ehl-i sünnetin çoğunluğu itibariyle 4 tanedir;
a. kitab b. sünnet c. icma d. kıyas
Kitab: Kitab dan kasıt Kur'an ayetleridir. Ona aslu'l-usul (esasların esası) denir. Tüm ayetlerin subutu kat'idir. Yani Allah'tan geldiğine şüphe yoktur.
Sünnet : Hz. Peygamberin söz ,fiil ve takrirleridir. Peygamberin ağzından duyulduğunda her bir hadisin sünnetin sübutu kat-i lik ifade ederr. Ancak problem bunların nakil yoluyla bize gelişinde çıkmaktadır.
Mütevatir hadislerin bazısı ,lafzen tüm raviler tarafından aynı şekilde rivayet edilmiş olup bunlara lafz-i mütevatir , bu şekilde olmayan farklı lafızlarla ancak aynı manayı ifade eder şekilde rivayet edilenlere manen mütevatir denir. Bir hadisin
mütevatir kabul edilmesi için gerekli asgari ravi sayısı alimden alime değişebilir.
Bir ravide rivayet edilenlere garib, en çok iki ravi tarafından rivayet edilenlere aziz, üç ve üçün üzeri ravi tarafından nakledilmişlere de meşhur hadis denir.
İcma : Herhangi bir asırda yaşayan müctehidlerin dini bir konuda aynı kanaati paylaşmalarıdır.
Kıyas : Kur'an veya sünnetle sabit olan bir hükmü fer-in hükmüne teşmil etmek demektir. Örneğin; Kur'anda haram kılınan şarabın haram kılınmasına sebep olan sarhoş edicilik özelliğini taşımasıyla rakı, bira gibi içeceklerin de haram sayılması gibi.
* Ehl-i Sünnetin 4 mezhebinden 3' ü kıyası dini bir delil olarak görürken ,Ahmed b. Hanbel yetersiz görür, ancak zorunlu hallerde başvurulabileceğini caiz kabul eder. Bunun dışında şiiler , nazzam, zahiriler ve bazı Mu'tezililer kıyasın bir delil olmayacağını kabul eder.
2.2 Akli Hükümlerin Kaynakları Ennas Whatsap Grubu / ilimdunyasi.com
* kat-i akli delillerin dayandığı bilgiler (yakıniyyat)
Bunlar 6 kısımdır.
1. Bedihıyyat : Aklın herhangi bir araştırma ,düşünmeye başvurmaksızın vasıtasız açık seçik net bilgilerdir. Örneğin 1 - 2 nin yarısıdır gibi.
2. Fıtriyyat: Aklın çok basit bir kıyasla hemen kabul edip doğruluğundan şüphe etmediği bilgilerdir. Örneğin, 4 sayısının çift sayı olduğunu akıl hemen 2 ye kalansız bölünebileceğini akıl eder.İşin içinde bir kıyas ve muhakeme vardır.
3. Müşahedat: İç ve dış duyu organlarıyla bilinebilen bilgilerdir. Ateşin yakıcı olduğunu dokunma duyusuyla açlık tokluğu da iç duygularla(vicdaniyyat) bilmesi gibi..
4. Mücerrebat: Tecrübelerin tekrarı ile edinilen bilgilerdir. Suyun kaldırma kuvveti yer çekiminin varlığı gibi..
5. Hadsiyyat: Öncüllerden sonuçlara hızla ulaşmaktır. Bir bina varsa bunu inşa eden de vardır.
6. Mütevatirat: Mütevatir haberle oluşan bilgilerdir. İstanbul'un fethi, Amerika'nın varlığı, Mescid-i Aksanın Kudüs' te bulunması gibi...
* Bu 6 çeşit bilgiye yakiniyyat denir. Her akıl sahibi için itirazsız şekilde gerçekleşip zorunlu bilgilere dayanan delile BURHAN denir.
*Zanni Akli Delillerin Dayandığı Bilgiler (zaniyyat)
Bunlar da 6 kısımdır.
1. Meşhurat: İnsanlar arasında meşhur olup herkes tarafından kabul edilen bilgidir.''Adalet iyi, zulüm kötüdür. ''
2. Müsellemat : Bir ilmi tartışmada karşı tarafın doğruluğunu kabul ettiği bilgilerdir. Mesela ; Hz.Peygamberin miracını inkar eden bir hristiyana Hz. İsa 'nın miracını kullanmak gibi.
3. Makbulat: İnsanlar tarafından itibar gören kişilerin sözlerine dayanan bilgilerdir. Mesela, Hz. Peygamberin peygamberliğini Mevlana' nın sözleriyle ispat etmek gibi..
4. Karinelerle hüküm vermek: bir işareti ipucu olarak görüp oluşturulan bilgi. Kara bulutlardan hareketle yağmur yağacağını söylemek gibi..
5. Vehmiyyat: Duyularla bilinmeyen şeyler hakkında duyulur hissedilir olan şeylere kıyasla oluşturulan bilgi. ''Var olan her şey görülebilir'' gibi....
6. Muhayyelat: Nefret uyandırmak veya beğendirmek için hayalde canlandırılan doğru ve yanlış hükümleridr.'' şarap akıcı bir yakut bal iğrenç bir kusmuktur.'' ifadesi gibi...
*bu kesinlik ifade etmeyen sadece zann-ı galip oluşmasını temin eden ve zanniyyat denilen bilgi türleri itikadi esasların tesbiti için yeterli değildir.
B- DELİLLER
1. Delil çeşitleri
1.1 Dayandığı kaynak itibariyle deliller
a- akli delil b- nakli delil
Akli delil: öncülleri akli hükümlere dayanan delil çeşididir.
Birinci öncül: Alem hadis yani sonradan olmadır, değişkendir.
İkinci öncül: Her hadisin bir muhdisi vardır.
Sonuç: O halde alemin de bir muhdisi olmak zorundadır.
Nakli delil: Öncüllerinin hepsi nakle dayanan delil çeşididir. SEM-İ DELİL de denilir.
Birinci öncül: Hamr yani üzüm ve hurmadan elde edilen şarap sarhoş edici olup Kuranda açıkça haram kılınmıştır.
İkinci öncül: Hz. Peygamberimiz bir hadiste ''sarhoşluk veren her şey haramdır'' buyurmuştur.
Sonuç: O halde sarhoşluk veren her şey hamr hükmünde olup haramdır.
1.2 Kesinlik Bakımından Delil Çeşitleri
2 ye ayrılır:
a- kat-i delil b- zanni delil
kat'i delil: bütün şüpheleri ortadan kaldıran ve delaleti kesin olan bilgidir.
zanni delil:ispatlamaya çalıştığı hüküm hakkında başka şüphe ve ihtimalleri ortadan kaldıramayan kesin değil de zanna ulaştıran bilgidir.
2. Kelam'da İstidlal ve Yöntemleri
istidlal: Kelam ilminde bir hükmün doğruluğunu ortaya koymak için delil getirmektir.
2.1 Klasik Mantıkla Ortak İstidlal Yöntemleri
a- tümdengelim b- tümevarım c- analoji
Tümdengelim (ta'lil \ dedüksiyon)
Tümden yola çıkarak cüzi hakkında hüküm vermektir.Örneğin,
Bütün insanlar ölümlüdür.
Ahmet insandır.
O halde Ahmed de ölümlüdür.
Tümevarım (istikra \ endüksiyon)
Tikellerden yola çıkarak tümel hakkında hüküm vermektir.Örneğin,
Ali insandır, ölümlüdür. Mehmed insandır, ölümlüdür.
Herbir insan ferdi ölümlüdür.
O halde tüm insanlar ölümlüdür.
Kelam sahasından bir örnek;
Ali'nin yüzü diğer insanlardan farklıdır, diğer insanların yüzünü bilmeyen Ali'ye bu yüzü veremez.
Ahmet'in yüzü diğer insanlardan farklıdır, diğer insanların yüzünü bilmeyen Ali'ye bu yüzü veremez.
Tek tek her bir insanın yüzü farklıdır, tüm yüzleri bilmeyen, herbir insana ayrı bir yüz veremez.
O halde her bir insan yüzünü, tüm yüzleri bilen bir Yaratıcı belirlemiş ve şekillendrmiştir.
Anoloji(Temsil)
Tikelden tikele intikal etme yöntemidir. Birbirine benzeyen 2 ayrı fertteki benzer özelliklerden hareketle biri hakkında hükmü diğeri için de vermektir.
Çam ağacı yeşil yapraklı bir bitkidir ve fotosentez yapar.
Kavak da yeşil yapraklı bir bitkidir.
O halde kavak da fotosentez yapar.
2.2 Kelamcıların Kullandığı Diğer İstidlal Yöntemleri
Kıyasu'l-gaib ale'ş-şahid
El-istidlal bi'ş-şahid ale'l gaib de denilen bilinmeyen ya da duyuların ötesinde bulunan bir şeyin bilinen ve duyularla algılanan bir şeyle kıyas edilmesi anlamına gelen bir istidlal yöntemidir.
Sebr ve Taksim
Hakkında 2 veya daha fazla hükmün verilmesi muhtemel olan bir düşünceye ilişkin olarak ortaya konulan tüm ihtimallerin ele alınıp yanlışlığının gösterilmesi ve en sonunda doğru ihtimalinin geçerliliğinin ortaya konulması yöntemidir. Kelamcıların eserlerinde çok görülür.
Tek bir Mukaddimeden Sonuca Varmak
Zorunlu bilgi ifade eden bir mukaddimeden hareketle bir sonuca varılan istidlal yöntemidir.
İttifak Edilenle İhtilaf Edilen Üzerine İstidlalde Bulunmak
Muhalifin görüşünü çürütürken onunla müttefik olunan bir öncülü alıp ihtilaf edilen bir meseleye kıyas yapmak süretiyle muhalifin çelişkisine işaret etmek biçiminde kullanılan istidlal yöntemidir. Örneğin, Mutezile kelamcılarının ''Allah her şeyi bilendir'' ayetindeki ''her şey'' ibaresini umumi manada alıp Allah'ın bilgisinin her şeyi kapsadığını kabul ederken ''Allah herşeyin yaratıcısıdır'' ,'' Allahın her şeye gücü yeter'' ayetlerindeki her şey ifadesini umumi manada almayarak insan fiillerini kapsamadığını ileri sürmelerindeki çelişkiyi göstermek gibi.
Mucize ile İstidlal
Mucize yani tabiat kurallarının işleyişinin aksine gerçekleşen hadiseleri bir insanın yapamayacağı ve bunu ancak ALLAH yapacağı için mucize gösteren kişinin peygamberliğine hükmedilir.
Sona Başlangıçla İstidlal
Bir şeyin ilk defa oluşunun ikinci defa oluşuna delil teşkil ettiği abulüyle yeniden diriltmenin mümkün olduğunla ilgili bir istidlaldir.
Dil Mantığıyla İstidlal
Her dilde somut ve soyut varlıkları ifade eden kelimelerin bulunmasından fakat kendi anlamlarından çıkartılarak yapılan yanlışlara karşı yapılan istidlal yöntemidir. Örneğin, oruç anlamına gelen siyam kelimesi imsak vaktinden güneşin batışına kadar geçen süre içinde yemek içmek ve cinsel ilişkiden uzak kalmayı ifade etmesine rağmen onu sır saklamak şeklinde yorumlamaya karşı dil mantığından hareketle eleştiri getirirlir.
Delil Yanlışlığı İle Medlulün Yanlışlığına İstidlal (İn'ıkas-i edille)
Bir hükme götüren delillerin yanlışlanması halinde onların kanıtlamaya çalıştığı hükmün de yanlışlanmış olacağı kabulüne dayanan istidlaldir.Eş'ari kelamında Bakıllani uygulamıştır.Gazzali ise bunun geçersizliğini savunmuş sonraki kelamcılar da bunu benimsemişlerdir. ''delilin butlanından \ geçersizliğinden medlulun butlanı gerekmez. Delilin kurgulanmasında problem olur''(Gazzali)
Nakille İstidlal
Kurandaki akılyürütme tarzlarını esas alan istidlal şeklidir.
C- YÖNTEMLER Ennas Whatsap Grubu / ilimdunyasi.com
1.Selef Metodu:
Hz Peygamberden nakledilen ''en hayırlı nesil benim dönemimde yaşayanlardır. Sonra onu izleyenler sonra onların ardından gelenlerdir'' şeklindeki hadisten dolayı ''selef '' olarak kabul edilen ''SAHABE-İ TABİİN- TEBE-İ TABİİN '' üç neslin dini anlama ve yorumlama uygulama tarzını tek doğru yöntem olarak kabul eden ilk dönemlerde Ashab-ı Hadis ulemasınca temsil edilen yöntemdir.sonradan çıkan şey anlamına gelen bid'at terim olarak Selef'in nezdinde din alanında bu 3 nesilden olmayıp daha sonra ortaya çıkan her şeyi ifade eder.
İmam Gazali selef metodunu 7 başlık altında zikreder.
1. Takdis: Allahı şanına uygun düşmeyen şeylerden tenzih etmek
2. Tasdik: Kuran ve hadislerde Allahın isim ve sıfatları nasıl zikredilmişse onları olduğu gibi kabul etmektir.
3. Aczini İtiraf Etmek: Nass da geçen müteşabih ayetler konusunda tevil yapmayıp bu konuda aczi itiraf etmek
4. Sükut.: Müteşabih ayetleri anlamayanların bunlar hakkında soru sormayıp sessiz kalmaları
5. İmsak: (uzak tutma): Müteşabih ifadeler üzerinde tevilden kendini alıkoymak.
6. Keff ( el çekmek): Müteşabih huuslarda zihnen dahi meşgul olmamak
7. Ma'rifet ehlini teslim: Müteşabihleri bilmesi mümkün olan Hz. Peygamber sahabe ve alimlerin söylediklerini kabul etmek.
2.Ehl-i Sünnet Kelamcılarının (Halef) Metodu
Görüşler hususunda çoğu kez selef ile uzlaşmakla birlikte yöntemler hususnda farklılaşırlar.
Selefin uzak durduğu te'vil i benimserler.
itikadi konularda delil olarak Kuran ve mütevatir hadisleri delil kabul ederler.
Ahad hadisler itikatta delil olmaz.
3. Mu'tezile Metodu
* Kelam ilmini sistematik şekilde ortaya koyan mezhep Mu'tezile dir. Bu aslında gayrimüslimlere karşı bir savunma ihtiyacının sonucu olarak doğmuştur.
* Mu'tezile İslamın temel kaynaklarını aklen tutarlı ve savunulabilirr sistem içinde yorumlamıştır.
* Nass ve akıl çelişirse nassın akla göre te'vil etmesi şeklindedir.
* Mu'tezile itikadi hükümlerin çıkarılmasında Kuran ayetlerinin yanısıra hadisleri de esas alır. Ancak itikadi meseleler iman-küfür meselesi olduğu için ancak mütevatir hadisler kaynak olarak alınabilir.
4. Şia Metodu:
Şia ya göre Hz. Peygamberden hemen sonra ve daha sonra kıyamete kadar olan süreçte islam toplumunun dini ve dünyevi liderinin kim olacağı meselesi insanların tercihlerine bırakılacak basit bir mesele değildir. Çünkü islam şeriati söz konusudur.
Hz. Peygamberden sonra Hz. Ebubekir' in ümmetin başına geçiren sahabenin çoğu yanlış yola saptıklarından onların hadis nakillerine de itibar edilmez. Bu nedenle Şia'nın kendine has bir hadis usul ve külliyatı bulunur.
5. Mutasavvıfların Yöntemi
Başlangıçta dünyadan yüz çevirme ve nefs terbiyesi doğrultusunda doğan tasavvufi akımda islam şeriatine ters gelecek görüş ve tutumlar içerisinde olan bir takım kişi ve gruplar ortaya çıksa da Kuran ve sünnete bağlılığına özen gösteren ''müteşerri '' ekolleri de içerisinde barındırmıştır.
* Mutasavvıfların dini anlama ve hüküm çıkarmada diğerlerinden farklı olarak ''keşf'' ve ''ilhamı '' eklemeleridir. Buna göre hakikat dediğimiz bazı hususlar herhangi bir akli çaba ve öğrenim olmaksızın bazı kişilerin -sufilerin- kalplerine birden doğabilmektedir.
* Kelamcıların ilk dönemlerinde keşf ve ilham bir bilgi kaynağı olarak görülmezken bazı kelamcılar bunun aksini düşünmüştür.
6. Filozofların Yöntemi
Abbasiler döneminde değişik kültür ve medeniyete ait kaynaklar Arapça ya tercüme edilmiştir.ve bunlar İslam ilim dünyasına tesir meydana getirdi.özelikle Yunan felsefesi ve bir yunan filozofu olan Aristo nun ciddi etkileri oldu.
Aristo dan sonra -muallimi sani- kabul edilen Farabi
ve daha sonra İbn-i Sina gibi İslam felsefecileri yetişti.
Bu Filozoflar islamı ve temel kaynaklarını kabul ederken düşüncelerinin temelinde Aristo-nun görüşlerini barındırıyordu,nassları da onlara uyumlu şekilde yorumluyorlardı.
Örneğin, alemin Allah' tan zorunlu bir şekilde sudur etmesi peygamberlerin vehbi değil, kendilerinde bulunan birtakım özelliklerle bu payeye eriştikleri , ölümden sonraki hayatı bedenle değil, ruh ile olacağı gibi birtakım görüşler öne sürmüşlerdir.
Onların aklı esas alan kelamcılardan en öenmli farkı;
Kelamcıların akla nassı anlayabilmek için başvurmalarına rağmen filozofların akli çıkarımlarını hakikat olarak kabul etmeleridir.
Ennas Whatsap Grubu / www.ilimdunyasi.com
Kaynak: Ennas Whatsap Grupları Yönetim Ekibi ( İzinsiz almak bu emeğin rızasını ihlal etmektir. Bu site üzerinden Kullanabilir faydalanmak isteyenleri sitemize ve whatsap gruplarımıza yönlendirebilirsiniz.
Paylaşımlarımızın sitemiz dışında yayınlanmasını bulmuyor. Hak ihlali yapmamanızı tavsiye ederiz...
HÜKÜMLER - DELİLLER - YÖNTEMLER
A - HÜKÜMLER (AHKAM) Ennas Whatsap Grubu / ilimdunyasi.com
Mantık ilminde " bir şeyi onaylamak veya reddetmek" ; iki şey arasında " böyledir" veya "böyle değildir" şeklinde müspet veya menfi kurulan bağlantıya HÜKÜM denir.
Örneğin ;" demir serttir" ifadesi bir hükümdür. Demir ile sertlik arasında bir ilgi kurulmuş ve bir hüküm ortaya çıkmıştır.
Kelam ilminde ise hüküm , islam dininin İNANÇ , İBADET , MUAMELAT ve AHLAK a dair temel ilkelerdir...
*Kelamcılar hükümleri dini hükümler (Ahkam-ı şeriyye) ve akli hükümler (ahkam-ı akliyye ) şeklinde 2 kategoride değerlendirirler.
Hüküm Çeşitleri
1.1 Dini (şer-i hükümler)
Dini hükümler nasslardan , yani kuran ve sünnetten çıkartılan hükümlerdir.
Bunların kaynağı akıl değil nasstır.;Ancak akıl nasslardan bu hükümleri çıkarmada rol üstlenir.
*Konuları itibariyle dini hükümler 3 kısımda değerlendirir.
İtikadi \ asli hükümler ; inançla alakalı olan
ameli\ fer-i hükümler ; Amelle alakalı olan
ahlaki hükümler ; kalp ve ve vicdanla alakalı olan hükümlerdir.
* İtikadi hükümlerle AKAİD ve KELAM ,ameli hükümlerle FIKIH ; ahlaki hükümlerle de AHLAK ve TASAVVUF ilmi meşgul olmuştur.
*İtikadi hükümler : itikad kalben inanmak tasdik etmek demektir. İtikadi hükümler zamana ve mekana göre değişiklik arz etmeyen ortak esaslardır.
İtikadi hükümlerin bir kısmında örneğin Allah'a ve Peygambere iman gibi akli açıklamalar ve ispatlamalar yapılabilirken, melek ve ahiret konusunda akli deliller aranmayıp sadece nakle (kuran ve sünnet) başvurulur.
(Aklen kavranıp delillendirilebilen itikadi hükümlere "metalib-i akliyye "),sadece nassın bildirilmesiyle delillendirilebilen itikadi hükümlere ise "metalib-i sem'ıyye" denilir.
* İtikadi hükümler inançla alakalı olup kabul-ü iman, reddi küfür demek olduğundan hassas konulardır ve bazı şartları taşıması gerekir.
Katıyyet \ kesinlik: itikadi hükümlerin kesin ve açık bir delille sabit olması gerekir yani subutu ve delaleti kat-i olmalıdır.
Subut , bir haberin veya naklin kaynağına ait olup olmaması
Delalet ise manasının açık veya birden fazla manaya gelecek şekilde kapalı ve yoruma müsaiıt olup olmaması demektir.
Buna göre bir haberin veya naklin kaynağına aidiyeti kesin ise bu haber veya nakil subutu kat-i , aidiyeti kesin değilse subutu zanni olmaktadır...
Allah'ın sözü olan Kur'an ayetleri subutu kat-i haberlerdir. Hadisler ise bir kısmının Hz. Peygambere aidiyeti kesin derecesinde olup bunlara mütevatir hadis denirken ,diğerlerinin aidiyeti kat-i derecede olmayıp subutu zanni dir.
Değişmezlik: İtikadi hükümler zamana mekana fert ve topluma göre değişmez daima sabit ve geçerlidir( la yetegayyar).
Bölünmezlik: İtikadi hükümler bir bütün olup bölünmezler yani kişi tüm iman esaslarını kabul etse meleklere veya ahirete inanmasa iman etmiş olmaz.
Ameli hükümler Ennas Whatsap Grubu / ilimdunyasi.com
Mükellefin yerine getireceği iş ve görevlerdir. 2' ye ayrılır.
a- İbadetler b- Muamelat
İbadetler nasslarda nasıl geçiyorsa aynen yerine getirilen zamana ve mekana göre değişmeyen hükümler taabbudi hükümlerdir.
İnsanlar arasındaki hukuki beşeri sosyal ilişkiler muamelat tır...
Ahlaki hükümler
Kalbi ve vicdani hükümler de denilen terbiye ve görgü kurallarını belirleyen, kalbin kötü duygulardan tasfiyesine ( saflaştırılmasına) kötü düşüncelerden tezkiyesine (arındırılmasına) dayanan hükümlerdir.
1.2 Akli hükümler
Varlık alanları ile ilgili durumlara aklın verdiği hükümlerdir.yani bir şeyin varlığına akıl ya onun vacib \ zorunlu ya da caiz \ mümkün \ olurlu ve yahut da muhal \mümteni\ imkansız olduğu hükmünü verir.
Vacib \ zorunlu
Varlığı zorunlu olan yokluğu düşünülemeyen demektir. Bu sadece Allah' tır .
Mümkün \ olurlu \ caiz
Var olması da olmaması da aynı derecede olan var olabilmek için kendisi dışında bir sebebe muhtaç olan demektir. Kelamcılara göre Allah dışındaki her şey mümkindir.
Kainat , insan vs. var olması da olmaması da aynı derecede mümkin olan varlıklardır. Var olmuşlar ise bu, onları varlığa çıkarmayı hür iradesi ile dileyen bir müreccih ( sebep) sayesinde olmuştur.
Mümteni \ muhal \ müstahil \ imkansız
Varlığı asla mümkün olmayan yokluğu zatının gereği olan hiç bir şekilde var olmamaktır. Örneğin, 4 sayısının tek olması mümteni bir hükümdür.
2. Hükümlerin kaynakları Ennas Whatsap Grubu / ilimdunyasi.com
2.1 Dini \ şer-i Hükümlerin Kaynakları
Ehl-i sünnetin çoğunluğu itibariyle 4 tanedir;
a. kitab b. sünnet c. icma d. kıyas
Kitab: Kitab dan kasıt Kur'an ayetleridir. Ona aslu'l-usul (esasların esası) denir. Tüm ayetlerin subutu kat'idir. Yani Allah'tan geldiğine şüphe yoktur.
Sünnet : Hz. Peygamberin söz ,fiil ve takrirleridir. Peygamberin ağzından duyulduğunda her bir hadisin sünnetin sübutu kat-i lik ifade ederr. Ancak problem bunların nakil yoluyla bize gelişinde çıkmaktadır.
Mütevatir hadislerin bazısı ,lafzen tüm raviler tarafından aynı şekilde rivayet edilmiş olup bunlara lafz-i mütevatir , bu şekilde olmayan farklı lafızlarla ancak aynı manayı ifade eder şekilde rivayet edilenlere manen mütevatir denir. Bir hadisin
mütevatir kabul edilmesi için gerekli asgari ravi sayısı alimden alime değişebilir.
Bir ravide rivayet edilenlere garib, en çok iki ravi tarafından rivayet edilenlere aziz, üç ve üçün üzeri ravi tarafından nakledilmişlere de meşhur hadis denir.
İcma : Herhangi bir asırda yaşayan müctehidlerin dini bir konuda aynı kanaati paylaşmalarıdır.
Kıyas : Kur'an veya sünnetle sabit olan bir hükmü fer-in hükmüne teşmil etmek demektir. Örneğin; Kur'anda haram kılınan şarabın haram kılınmasına sebep olan sarhoş edicilik özelliğini taşımasıyla rakı, bira gibi içeceklerin de haram sayılması gibi.
* Ehl-i Sünnetin 4 mezhebinden 3' ü kıyası dini bir delil olarak görürken ,Ahmed b. Hanbel yetersiz görür, ancak zorunlu hallerde başvurulabileceğini caiz kabul eder. Bunun dışında şiiler , nazzam, zahiriler ve bazı Mu'tezililer kıyasın bir delil olmayacağını kabul eder.
2.2 Akli Hükümlerin Kaynakları Ennas Whatsap Grubu / ilimdunyasi.com
* kat-i akli delillerin dayandığı bilgiler (yakıniyyat)
Bunlar 6 kısımdır.
1. Bedihıyyat : Aklın herhangi bir araştırma ,düşünmeye başvurmaksızın vasıtasız açık seçik net bilgilerdir. Örneğin 1 - 2 nin yarısıdır gibi.
2. Fıtriyyat: Aklın çok basit bir kıyasla hemen kabul edip doğruluğundan şüphe etmediği bilgilerdir. Örneğin, 4 sayısının çift sayı olduğunu akıl hemen 2 ye kalansız bölünebileceğini akıl eder.İşin içinde bir kıyas ve muhakeme vardır.
3. Müşahedat: İç ve dış duyu organlarıyla bilinebilen bilgilerdir. Ateşin yakıcı olduğunu dokunma duyusuyla açlık tokluğu da iç duygularla(vicdaniyyat) bilmesi gibi..
4. Mücerrebat: Tecrübelerin tekrarı ile edinilen bilgilerdir. Suyun kaldırma kuvveti yer çekiminin varlığı gibi..
5. Hadsiyyat: Öncüllerden sonuçlara hızla ulaşmaktır. Bir bina varsa bunu inşa eden de vardır.
6. Mütevatirat: Mütevatir haberle oluşan bilgilerdir. İstanbul'un fethi, Amerika'nın varlığı, Mescid-i Aksanın Kudüs' te bulunması gibi...
* Bu 6 çeşit bilgiye yakiniyyat denir. Her akıl sahibi için itirazsız şekilde gerçekleşip zorunlu bilgilere dayanan delile BURHAN denir.
*Zanni Akli Delillerin Dayandığı Bilgiler (zaniyyat)
Bunlar da 6 kısımdır.
1. Meşhurat: İnsanlar arasında meşhur olup herkes tarafından kabul edilen bilgidir.''Adalet iyi, zulüm kötüdür. ''
2. Müsellemat : Bir ilmi tartışmada karşı tarafın doğruluğunu kabul ettiği bilgilerdir. Mesela ; Hz.Peygamberin miracını inkar eden bir hristiyana Hz. İsa 'nın miracını kullanmak gibi.
3. Makbulat: İnsanlar tarafından itibar gören kişilerin sözlerine dayanan bilgilerdir. Mesela, Hz. Peygamberin peygamberliğini Mevlana' nın sözleriyle ispat etmek gibi..
4. Karinelerle hüküm vermek: bir işareti ipucu olarak görüp oluşturulan bilgi. Kara bulutlardan hareketle yağmur yağacağını söylemek gibi..
5. Vehmiyyat: Duyularla bilinmeyen şeyler hakkında duyulur hissedilir olan şeylere kıyasla oluşturulan bilgi. ''Var olan her şey görülebilir'' gibi....
6. Muhayyelat: Nefret uyandırmak veya beğendirmek için hayalde canlandırılan doğru ve yanlış hükümleridr.'' şarap akıcı bir yakut bal iğrenç bir kusmuktur.'' ifadesi gibi...
*bu kesinlik ifade etmeyen sadece zann-ı galip oluşmasını temin eden ve zanniyyat denilen bilgi türleri itikadi esasların tesbiti için yeterli değildir.
B- DELİLLER
1. Delil çeşitleri
1.1 Dayandığı kaynak itibariyle deliller
a- akli delil b- nakli delil
Akli delil: öncülleri akli hükümlere dayanan delil çeşididir.
Birinci öncül: Alem hadis yani sonradan olmadır, değişkendir.
İkinci öncül: Her hadisin bir muhdisi vardır.
Sonuç: O halde alemin de bir muhdisi olmak zorundadır.
Nakli delil: Öncüllerinin hepsi nakle dayanan delil çeşididir. SEM-İ DELİL de denilir.
Birinci öncül: Hamr yani üzüm ve hurmadan elde edilen şarap sarhoş edici olup Kuranda açıkça haram kılınmıştır.
İkinci öncül: Hz. Peygamberimiz bir hadiste ''sarhoşluk veren her şey haramdır'' buyurmuştur.
Sonuç: O halde sarhoşluk veren her şey hamr hükmünde olup haramdır.
1.2 Kesinlik Bakımından Delil Çeşitleri
2 ye ayrılır:
a- kat-i delil b- zanni delil
kat'i delil: bütün şüpheleri ortadan kaldıran ve delaleti kesin olan bilgidir.
zanni delil:ispatlamaya çalıştığı hüküm hakkında başka şüphe ve ihtimalleri ortadan kaldıramayan kesin değil de zanna ulaştıran bilgidir.
2. Kelam'da İstidlal ve Yöntemleri
istidlal: Kelam ilminde bir hükmün doğruluğunu ortaya koymak için delil getirmektir.
2.1 Klasik Mantıkla Ortak İstidlal Yöntemleri
a- tümdengelim b- tümevarım c- analoji
Tümdengelim (ta'lil \ dedüksiyon)
Tümden yola çıkarak cüzi hakkında hüküm vermektir.Örneğin,
Bütün insanlar ölümlüdür.
Ahmet insandır.
O halde Ahmed de ölümlüdür.
Tümevarım (istikra \ endüksiyon)
Tikellerden yola çıkarak tümel hakkında hüküm vermektir.Örneğin,
Ali insandır, ölümlüdür. Mehmed insandır, ölümlüdür.
Herbir insan ferdi ölümlüdür.
O halde tüm insanlar ölümlüdür.
Kelam sahasından bir örnek;
Ali'nin yüzü diğer insanlardan farklıdır, diğer insanların yüzünü bilmeyen Ali'ye bu yüzü veremez.
Ahmet'in yüzü diğer insanlardan farklıdır, diğer insanların yüzünü bilmeyen Ali'ye bu yüzü veremez.
Tek tek her bir insanın yüzü farklıdır, tüm yüzleri bilmeyen, herbir insana ayrı bir yüz veremez.
O halde her bir insan yüzünü, tüm yüzleri bilen bir Yaratıcı belirlemiş ve şekillendrmiştir.
Anoloji(Temsil)
Tikelden tikele intikal etme yöntemidir. Birbirine benzeyen 2 ayrı fertteki benzer özelliklerden hareketle biri hakkında hükmü diğeri için de vermektir.
Çam ağacı yeşil yapraklı bir bitkidir ve fotosentez yapar.
Kavak da yeşil yapraklı bir bitkidir.
O halde kavak da fotosentez yapar.
2.2 Kelamcıların Kullandığı Diğer İstidlal Yöntemleri
Kıyasu'l-gaib ale'ş-şahid
El-istidlal bi'ş-şahid ale'l gaib de denilen bilinmeyen ya da duyuların ötesinde bulunan bir şeyin bilinen ve duyularla algılanan bir şeyle kıyas edilmesi anlamına gelen bir istidlal yöntemidir.
Sebr ve Taksim
Hakkında 2 veya daha fazla hükmün verilmesi muhtemel olan bir düşünceye ilişkin olarak ortaya konulan tüm ihtimallerin ele alınıp yanlışlığının gösterilmesi ve en sonunda doğru ihtimalinin geçerliliğinin ortaya konulması yöntemidir. Kelamcıların eserlerinde çok görülür.
Tek bir Mukaddimeden Sonuca Varmak
Zorunlu bilgi ifade eden bir mukaddimeden hareketle bir sonuca varılan istidlal yöntemidir.
İttifak Edilenle İhtilaf Edilen Üzerine İstidlalde Bulunmak
Muhalifin görüşünü çürütürken onunla müttefik olunan bir öncülü alıp ihtilaf edilen bir meseleye kıyas yapmak süretiyle muhalifin çelişkisine işaret etmek biçiminde kullanılan istidlal yöntemidir. Örneğin, Mutezile kelamcılarının ''Allah her şeyi bilendir'' ayetindeki ''her şey'' ibaresini umumi manada alıp Allah'ın bilgisinin her şeyi kapsadığını kabul ederken ''Allah herşeyin yaratıcısıdır'' ,'' Allahın her şeye gücü yeter'' ayetlerindeki her şey ifadesini umumi manada almayarak insan fiillerini kapsamadığını ileri sürmelerindeki çelişkiyi göstermek gibi.
Mucize ile İstidlal
Mucize yani tabiat kurallarının işleyişinin aksine gerçekleşen hadiseleri bir insanın yapamayacağı ve bunu ancak ALLAH yapacağı için mucize gösteren kişinin peygamberliğine hükmedilir.
Sona Başlangıçla İstidlal
Bir şeyin ilk defa oluşunun ikinci defa oluşuna delil teşkil ettiği abulüyle yeniden diriltmenin mümkün olduğunla ilgili bir istidlaldir.
Dil Mantığıyla İstidlal
Her dilde somut ve soyut varlıkları ifade eden kelimelerin bulunmasından fakat kendi anlamlarından çıkartılarak yapılan yanlışlara karşı yapılan istidlal yöntemidir. Örneğin, oruç anlamına gelen siyam kelimesi imsak vaktinden güneşin batışına kadar geçen süre içinde yemek içmek ve cinsel ilişkiden uzak kalmayı ifade etmesine rağmen onu sır saklamak şeklinde yorumlamaya karşı dil mantığından hareketle eleştiri getirirlir.
Delil Yanlışlığı İle Medlulün Yanlışlığına İstidlal (İn'ıkas-i edille)
Bir hükme götüren delillerin yanlışlanması halinde onların kanıtlamaya çalıştığı hükmün de yanlışlanmış olacağı kabulüne dayanan istidlaldir.Eş'ari kelamında Bakıllani uygulamıştır.Gazzali ise bunun geçersizliğini savunmuş sonraki kelamcılar da bunu benimsemişlerdir. ''delilin butlanından \ geçersizliğinden medlulun butlanı gerekmez. Delilin kurgulanmasında problem olur''(Gazzali)
Nakille İstidlal
Kurandaki akılyürütme tarzlarını esas alan istidlal şeklidir.
C- YÖNTEMLER Ennas Whatsap Grubu / ilimdunyasi.com
1.Selef Metodu:
Hz Peygamberden nakledilen ''en hayırlı nesil benim dönemimde yaşayanlardır. Sonra onu izleyenler sonra onların ardından gelenlerdir'' şeklindeki hadisten dolayı ''selef '' olarak kabul edilen ''SAHABE-İ TABİİN- TEBE-İ TABİİN '' üç neslin dini anlama ve yorumlama uygulama tarzını tek doğru yöntem olarak kabul eden ilk dönemlerde Ashab-ı Hadis ulemasınca temsil edilen yöntemdir.sonradan çıkan şey anlamına gelen bid'at terim olarak Selef'in nezdinde din alanında bu 3 nesilden olmayıp daha sonra ortaya çıkan her şeyi ifade eder.
İmam Gazali selef metodunu 7 başlık altında zikreder.
1. Takdis: Allahı şanına uygun düşmeyen şeylerden tenzih etmek
2. Tasdik: Kuran ve hadislerde Allahın isim ve sıfatları nasıl zikredilmişse onları olduğu gibi kabul etmektir.
3. Aczini İtiraf Etmek: Nass da geçen müteşabih ayetler konusunda tevil yapmayıp bu konuda aczi itiraf etmek
4. Sükut.: Müteşabih ayetleri anlamayanların bunlar hakkında soru sormayıp sessiz kalmaları
5. İmsak: (uzak tutma): Müteşabih ifadeler üzerinde tevilden kendini alıkoymak.
6. Keff ( el çekmek): Müteşabih huuslarda zihnen dahi meşgul olmamak
7. Ma'rifet ehlini teslim: Müteşabihleri bilmesi mümkün olan Hz. Peygamber sahabe ve alimlerin söylediklerini kabul etmek.
2.Ehl-i Sünnet Kelamcılarının (Halef) Metodu
Görüşler hususunda çoğu kez selef ile uzlaşmakla birlikte yöntemler hususnda farklılaşırlar.
Selefin uzak durduğu te'vil i benimserler.
itikadi konularda delil olarak Kuran ve mütevatir hadisleri delil kabul ederler.
Ahad hadisler itikatta delil olmaz.
3. Mu'tezile Metodu
* Kelam ilmini sistematik şekilde ortaya koyan mezhep Mu'tezile dir. Bu aslında gayrimüslimlere karşı bir savunma ihtiyacının sonucu olarak doğmuştur.
* Mu'tezile İslamın temel kaynaklarını aklen tutarlı ve savunulabilirr sistem içinde yorumlamıştır.
* Nass ve akıl çelişirse nassın akla göre te'vil etmesi şeklindedir.
* Mu'tezile itikadi hükümlerin çıkarılmasında Kuran ayetlerinin yanısıra hadisleri de esas alır. Ancak itikadi meseleler iman-küfür meselesi olduğu için ancak mütevatir hadisler kaynak olarak alınabilir.
4. Şia Metodu:
Şia ya göre Hz. Peygamberden hemen sonra ve daha sonra kıyamete kadar olan süreçte islam toplumunun dini ve dünyevi liderinin kim olacağı meselesi insanların tercihlerine bırakılacak basit bir mesele değildir. Çünkü islam şeriati söz konusudur.
Hz. Peygamberden sonra Hz. Ebubekir' in ümmetin başına geçiren sahabenin çoğu yanlış yola saptıklarından onların hadis nakillerine de itibar edilmez. Bu nedenle Şia'nın kendine has bir hadis usul ve külliyatı bulunur.
5. Mutasavvıfların Yöntemi
Başlangıçta dünyadan yüz çevirme ve nefs terbiyesi doğrultusunda doğan tasavvufi akımda islam şeriatine ters gelecek görüş ve tutumlar içerisinde olan bir takım kişi ve gruplar ortaya çıksa da Kuran ve sünnete bağlılığına özen gösteren ''müteşerri '' ekolleri de içerisinde barındırmıştır.
* Mutasavvıfların dini anlama ve hüküm çıkarmada diğerlerinden farklı olarak ''keşf'' ve ''ilhamı '' eklemeleridir. Buna göre hakikat dediğimiz bazı hususlar herhangi bir akli çaba ve öğrenim olmaksızın bazı kişilerin -sufilerin- kalplerine birden doğabilmektedir.
* Kelamcıların ilk dönemlerinde keşf ve ilham bir bilgi kaynağı olarak görülmezken bazı kelamcılar bunun aksini düşünmüştür.
6. Filozofların Yöntemi
Abbasiler döneminde değişik kültür ve medeniyete ait kaynaklar Arapça ya tercüme edilmiştir.ve bunlar İslam ilim dünyasına tesir meydana getirdi.özelikle Yunan felsefesi ve bir yunan filozofu olan Aristo nun ciddi etkileri oldu.
Aristo dan sonra -muallimi sani- kabul edilen Farabi
ve daha sonra İbn-i Sina gibi İslam felsefecileri yetişti.
Bu Filozoflar islamı ve temel kaynaklarını kabul ederken düşüncelerinin temelinde Aristo-nun görüşlerini barındırıyordu,nassları da onlara uyumlu şekilde yorumluyorlardı.
Örneğin, alemin Allah' tan zorunlu bir şekilde sudur etmesi peygamberlerin vehbi değil, kendilerinde bulunan birtakım özelliklerle bu payeye eriştikleri , ölümden sonraki hayatı bedenle değil, ruh ile olacağı gibi birtakım görüşler öne sürmüşlerdir.
Onların aklı esas alan kelamcılardan en öenmli farkı;
Kelamcıların akla nassı anlayabilmek için başvurmalarına rağmen filozofların akli çıkarımlarını hakikat olarak kabul etmeleridir.
Ennas Whatsap Grubu / www.ilimdunyasi.com
Kaynak: Ennas Whatsap Grupları Yönetim Ekibi ( İzinsiz almak bu emeğin rızasını ihlal etmektir. Bu site üzerinden Kullanabilir faydalanmak isteyenleri sitemize ve whatsap gruplarımıza yönlendirebilirsiniz.
Paylaşımlarımızın sitemiz dışında yayınlanmasını bulmuyor. Hak ihlali yapmamanızı tavsiye ederiz...