ayten
Wed 20 October 2010, 12:17 am GMT +0200
3- Orta Arabistan Dinleri
Literatür.
1- Kur'an-ı Kerim. İbn al-Kalbî, Putlar Kitabı, Çev. Beyza Düşüngen (Bilgin), Ankara 1969.
2- Neşet Çağatay, İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahüiye Çağı, Ankara 1971, s.102-112.
Orta Arabistan'la ilgili malzeme Güney Arabistan'dakinden çok daha azdır ve yetersizdir. Halkın hayat ve inancıyla ilgili fazla bir belgeye rastlanmaz. Ancak, en önemli kaynak Kur'an-ı Kerim ve İbnul-Kelbi'nin “Kitabu'l-Asnam” isimli eseridir. Bunlar vasıtasıyla, Cahiliye Çağı Arap inancı ve adetleri hakkında bilgi sahibi oluyoruz.
Dünyanın çeşitli yerlerinde ve zamanlarında yaşamış ve halen yaşamakta olan çok tanrıcı ve putperest kavimlerin çoğunda görüldüğü üzere, Hîcaz bölgesinde de çok tanrıya inanılmakla birlikte, bunların üzerinde mutlak güç ve kudret sahibi yüce bir varlığa da inanılıyordu. Bu yüce varlığın ismine “Allah” diyorlardı. Ancak Allah'ı çok uzaklarda pasif bir tanrı olarak tasavvur ettikleri için, günlük işlerinde çevrelerinde putlarını gördükleri, Allah'la aralarında şefaatçi olduklarına inandıkları, düşük derecedeki ilahlara tapıyorlardı. Yüce Allah'ı ise, büyük tehlikelerde, güçlerinin sınırlı olduğuna inandıkları İlahlarından ümit kestikleri zamanlar hatırlıyorlardı. Bu durumu Kur'an şöyle açıklar:
“Denizde boğulma korkusunun şiddeti size geldiği zaman, Allah 'tan başka taptığınız bütün putlar hatırınızdan kaybolur. Yalnzı O'na dua edersiniz. Fakat Allah sizi kurtarıp karaya çıkarınca da yüz çevirirsiniz”
Ayrıca müşriklere, arzın ve üstündeki varlıkların, göklerin ve Arş'ın, mülkiyet ve hazinelerinin kimin olduğu sorulduğunda da “Allah'tır” derlerdi. Allanın varlığını inkar etmezlerdi. Allah'tan başka, daha pek çok Tanrısal varlıkların mevcudiyetine de inanırlardı. İsimlerini Lât, Menat, Uzza, Hübel vs. olarak adlandırdıkları bu ilahların tabii kaya, ağaç, heykel vs. şeklindeki putlarla müşahhaslaştırdıklarından, kendilerine “Putperest” de denmiştir. Bunlardan Menat, Lât ve Uzza'yı dişi telakki edip Allah'ın kızları diyorlardı. Bunlar bütün Arabistan'da hürmet görürlerdi. Hübel erkek sayılırdı. Bu tanrıları içinde en eskisi Menat idi. Putu büyük bir taştı, Mekke ile Medine arasında, Kudayd denen bir mevkide bulunurdu. Bilhassa Evs ve Hazrec kabileleri tazim ederlerdi. Ama, kültü bütün Araplar arasında yaygındı.
Lât, kültü Orta ve Kuzey Arabistan'da yaygındı. Merkezi kült yeri Tâifde vr Putu beyaz bir granit taştı ve bugünkü Taif Camii yerinde bulunuyordu, olduğu verimli dere, onun arazisi sayılırdı. Lâfın mücevher taşlarla, altın ve “Müşle, tütsü ve kumaşlarla dolu bir cabcab'ı (puta yapılan takdimelerin konduğu bir kuyu) vardı.
Üç tanrıçadan en genci Uzza, güçlü, kuvvetli manasına gelir. Kültü, bütün Arabistan'a yayılmıştı. Kült yeri Mekke'de, Nahle deresinde üç samura ağacı idi. Buraya Gatafan Kâbesi de denirdi. Putun bu ağaçlarda oturduğuna inanılırdı. İslam'ın gelişinden sonra Hz. Muhammed'in emriyle ağaçları kesilmiş, evi de yıkılmıştır. [174] Arabistan'ın kuzey bölgelerinde, Uzza ile Venüs gezegeni arasında ilgi kurulurdu. Bu üç tanrıça dışında Kur'an'da Nuh kavminin;
“Tanrılarınızı bırakmayın, ne Vedd'i ne Suva'ı ne de Yegus'u, Yeûk'u ve Nasr'ı bırakmayın” [175] dedikleri Vedd (ay), Suva, Yagus, Yauk ve Nasr (güneş) isimli tanrılar da zikredilir. Bunlar, önceleri kabile tanrıları olmalıdır. Bu tanrılara, Güney Arabistan'da da rastlanır. [176]
Orta Arabistan'ın meşhur tanrılarından birisi, Hübel'dir. Putu insan suretinde idi ve Kabe'de bulunuyordu. Kuzeyde Muaz bölgesinden getirilmişti. Putu önündeki susuz kuyu cabcab vazifesi görürdü ve önünde fal okları atılırdı.
Kabe'de bulunan İsaf ve Naile putları, Huzaa ve Kureyş kabilelerince tazim görürdü. Kureyş'in hürmet ettiği tanrılardan Menaf, Kuzey Arabistan'da Zeus ile aynı sayılırdı. Ayrıca Ruda, Şems, Kuzah ve diğer başka tanrılara tapıldığı olmuştur.
Literatür.
1- Kur'an-ı Kerim. İbn al-Kalbî, Putlar Kitabı, Çev. Beyza Düşüngen (Bilgin), Ankara 1969.
2- Neşet Çağatay, İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahüiye Çağı, Ankara 1971, s.102-112.
Orta Arabistan'la ilgili malzeme Güney Arabistan'dakinden çok daha azdır ve yetersizdir. Halkın hayat ve inancıyla ilgili fazla bir belgeye rastlanmaz. Ancak, en önemli kaynak Kur'an-ı Kerim ve İbnul-Kelbi'nin “Kitabu'l-Asnam” isimli eseridir. Bunlar vasıtasıyla, Cahiliye Çağı Arap inancı ve adetleri hakkında bilgi sahibi oluyoruz.
Dünyanın çeşitli yerlerinde ve zamanlarında yaşamış ve halen yaşamakta olan çok tanrıcı ve putperest kavimlerin çoğunda görüldüğü üzere, Hîcaz bölgesinde de çok tanrıya inanılmakla birlikte, bunların üzerinde mutlak güç ve kudret sahibi yüce bir varlığa da inanılıyordu. Bu yüce varlığın ismine “Allah” diyorlardı. Ancak Allah'ı çok uzaklarda pasif bir tanrı olarak tasavvur ettikleri için, günlük işlerinde çevrelerinde putlarını gördükleri, Allah'la aralarında şefaatçi olduklarına inandıkları, düşük derecedeki ilahlara tapıyorlardı. Yüce Allah'ı ise, büyük tehlikelerde, güçlerinin sınırlı olduğuna inandıkları İlahlarından ümit kestikleri zamanlar hatırlıyorlardı. Bu durumu Kur'an şöyle açıklar:
“Denizde boğulma korkusunun şiddeti size geldiği zaman, Allah 'tan başka taptığınız bütün putlar hatırınızdan kaybolur. Yalnzı O'na dua edersiniz. Fakat Allah sizi kurtarıp karaya çıkarınca da yüz çevirirsiniz”
Ayrıca müşriklere, arzın ve üstündeki varlıkların, göklerin ve Arş'ın, mülkiyet ve hazinelerinin kimin olduğu sorulduğunda da “Allah'tır” derlerdi. Allanın varlığını inkar etmezlerdi. Allah'tan başka, daha pek çok Tanrısal varlıkların mevcudiyetine de inanırlardı. İsimlerini Lât, Menat, Uzza, Hübel vs. olarak adlandırdıkları bu ilahların tabii kaya, ağaç, heykel vs. şeklindeki putlarla müşahhaslaştırdıklarından, kendilerine “Putperest” de denmiştir. Bunlardan Menat, Lât ve Uzza'yı dişi telakki edip Allah'ın kızları diyorlardı. Bunlar bütün Arabistan'da hürmet görürlerdi. Hübel erkek sayılırdı. Bu tanrıları içinde en eskisi Menat idi. Putu büyük bir taştı, Mekke ile Medine arasında, Kudayd denen bir mevkide bulunurdu. Bilhassa Evs ve Hazrec kabileleri tazim ederlerdi. Ama, kültü bütün Araplar arasında yaygındı.
Lât, kültü Orta ve Kuzey Arabistan'da yaygındı. Merkezi kült yeri Tâifde vr Putu beyaz bir granit taştı ve bugünkü Taif Camii yerinde bulunuyordu, olduğu verimli dere, onun arazisi sayılırdı. Lâfın mücevher taşlarla, altın ve “Müşle, tütsü ve kumaşlarla dolu bir cabcab'ı (puta yapılan takdimelerin konduğu bir kuyu) vardı.
Üç tanrıçadan en genci Uzza, güçlü, kuvvetli manasına gelir. Kültü, bütün Arabistan'a yayılmıştı. Kült yeri Mekke'de, Nahle deresinde üç samura ağacı idi. Buraya Gatafan Kâbesi de denirdi. Putun bu ağaçlarda oturduğuna inanılırdı. İslam'ın gelişinden sonra Hz. Muhammed'in emriyle ağaçları kesilmiş, evi de yıkılmıştır. [174] Arabistan'ın kuzey bölgelerinde, Uzza ile Venüs gezegeni arasında ilgi kurulurdu. Bu üç tanrıça dışında Kur'an'da Nuh kavminin;
“Tanrılarınızı bırakmayın, ne Vedd'i ne Suva'ı ne de Yegus'u, Yeûk'u ve Nasr'ı bırakmayın” [175] dedikleri Vedd (ay), Suva, Yagus, Yauk ve Nasr (güneş) isimli tanrılar da zikredilir. Bunlar, önceleri kabile tanrıları olmalıdır. Bu tanrılara, Güney Arabistan'da da rastlanır. [176]
Orta Arabistan'ın meşhur tanrılarından birisi, Hübel'dir. Putu insan suretinde idi ve Kabe'de bulunuyordu. Kuzeyde Muaz bölgesinden getirilmişti. Putu önündeki susuz kuyu cabcab vazifesi görürdü ve önünde fal okları atılırdı.
Kabe'de bulunan İsaf ve Naile putları, Huzaa ve Kureyş kabilelerince tazim görürdü. Kureyş'in hürmet ettiği tanrılardan Menaf, Kuzey Arabistan'da Zeus ile aynı sayılırdı. Ayrıca Ruda, Şems, Kuzah ve diğer başka tanrılara tapıldığı olmuştur.