müzzemmil
Sat 17 September 2011, 05:03 pm GMT +0200
8- Nesh, İstisna ve Tahsis Münasebetleri
İstisna; Bir kısım ayetlerin hükmünü "illâ" gibi bir edatla hariç bırakma demektir.[231]
Tahsis; Umumi olan bir sözü, içine aldığı unsurlardan bazılarına hasretmektir. Örneğin; 'namaz her Müslüman'a farzdır fakat erginlik yaşına gelmeyenlere farz değildir' denildiğinde, çocukların namaz kılmakla sorumlu olmadıkları ifade edilmiş olur.[232]
Tefsir kaynaklarında neshe konu olan ayetlerin fazla olarak zikredilmesi, ilk asırlarda söz konusu kelimelerin benzer anlamda kullanılmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Çünkü, neshe konu olan birçok ayette bu durum gözlenmektedir. Halbuki, nesih ile tahsis ve nesih ile istisna bir birinden farklı şeylerdir.[233] Bunlan aynı anlamda değerlendirmek mümkün değildir. Oysa, buniar aynı kategoride değerlendirilmiştir. Konuyla ilgili kitaplarda ileri sürüldüğüne göre, nesih ilâhi emirlerde olmakta ve iki ayet arasında zaman aşımından fark bulunmaktadır. Tahsiste böyle bir şart yoktur. Kıyas yoluyla da tahsis olabilmektedir. Nesih yoluyla Yüce Allah, şer'i bir hükmü kaldırıp, yerine başka bir serî hükmü getirir.[234] Neshin dışında olan usûl konularında böyle bir şart aranmaz. Dolayısıyla, söz konusu maddeler bir birinden farklı şeylerdir.
"el-Muvafakât" müellifi, Mekkî'den gelen nakillerde, İbn-i Ab-bas'ın içinde İstisna bulunan birçok ayeti nesih kabul ettiğini haber verdiğini söylemektedir.[235] Örnek vermek gerekirse, İbn-İ Abbas; uŞairler(e gelince) onlara azgınlar uyar"[236] ayetinin, "Ancak inananlar, iyi işler yapanlar, Allah'ı çok ananlar...1'[237] kısmıyla nesih edildiğini ileri sürmüştür.[238] Oysa bu ayette, istisna ile inanan şairler hariç tutulmuştur. Şatıbî (ö. 780/1388), eserinde, yukarıya alınan ayetlerle birlikte, başka ayetlerin de aynı kategoride değerlendirildiğini zikreder.[239] Hibetullah "Şüphesiz insan hüsran içindedir."[240] ayetinin "Yalnız iman edip iyi amel İşleyenler, birbirine hakkı tavsiye edenler bunun dışındadır."[241] kısmı tarafından nesh veya istisna edildiği hususunda ihtilafın olduğunu nakleder.[242] İncelemeye aldığımız ayetlerde görüleceği gibi, neshe konu olan birçok ayet, bu şekilde değerlendirilmiştir.[243]
[231] Bilmen, a.g.e., 1/25.
[232] Bilmen, a.g.e., 1/25.
[233] Amidâ, el-İhkam, II/104105.
[234] Bk. Kur'ân-ı Kerim, Bakara, 2/106.
[235] Şatıbî, el-Muvafakât, 111/109.
[236] Kur ân-ı Kerim, Şuara, 26/224.
[237] Kur'ân-ı Kerim, Şuara, 26/227.
[238] Bk. Şatıbî, III/109; Kasımî. Tefsir. 1/34-35; Suyutî. el-Itkân. 11/29.
[239] Bk. Şatıbî. III/109; Kasımî. Tefsir. 1/34-35; Suyutî. el-Itkân, II/29.
[240] Kur'ân-ı Kerim, Asr. 103/2.
[241] Kur an-ı Kerim, Asr, 103/3.
[242] Hibetullah, Vrk. 46a.
[243] Bu konuda ikinci bölümde geniş bilgi verilecektir. Doç. Dr. Remzi Kaya, Kur'ân-ı Kerim'de Nesih, ISBN : 975-97468-1-6, Bursa Nisan 2001: 47-48.