sidretül münteha
Tue 14 June 2011, 03:11 pm GMT +0200
b. Mutlak ve Mukayyed
Usulcüler mutlakı çeşitli şekillerde tarif etmişlerdir. Bu tariflerin hepsi de kelime tamı tamına hakiki mânasına alındığında, kendi cinsinde, şüyuuna mani olacak hiçbir şekilde lafzan kayıtlanmaksızın bir ferde delalet eden lafız tarzında ifade edilebilir [928].
Nitekim Âmidî el-İhkam adlı eserinde onu "kendi cinsinde şüyu bulmuş (şayi olmuş) bir medlule delalet eden lafızdır" diye tarif ederken [929]; Ali Hasbullah "muhtevasını azaltan lafzî bir kayıtla kayıtlanmamış olan has bir lafızdır" tarzında tarif etmiştir. "Hayvan", "kuş" ve "mısırlı"' kelimeleri gibi. Zira bu lafızların her biri kendi cinsi içine giren fertlere delalet etmek üzere vaz'olunmuşlardır [930].
Mukayyed ise, "muhtevasını azaltacak lafzî bir kayıtla kayıtlanmış olan has bir lafız" diye tarif edilir. "Düşünen canlı", "beyaz kuş" ve "müslüman mısırlı" gibi örneklerde canlı, kuş ve mısırlı kelimeleri düşünen, beyaz ve müslüman lafızlarıyla takyit edilerek anlam bakımından daraltılmışlardır [931].
[928] Mustafa el-Hın, Eserü'l-ihtilaf fi'l-kavâid, s. 244.
[929] Âmidî, el'İhkâm, II, 162.
[930] Ali Hasbullah, Usuli'l-teşri'i'l-İslâmi, s. 263.
[931] Ali Hasbullah, a.e., s. 263. Misfir B. Gurmullah Ed-Dümeyni, Hadiste Metin Tenkidi Metodları, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1997: 274-275.