sumeyye
Tue 5 April 2011, 01:53 pm GMT +0200
Muhayyerlik Hakkını Ortadan Kaldıran Şeyler:
Müddetin geçmesi, azad etmek, cinsî münasebette bulunmak ve binmek gibi rızayı gösteren her şey ile muhayyerlik kalkar: Şunu bilmeliyiz ki, muhayyerlik hakkı üç şeyle ortadan kalkar:
1- Sahih bir ifade ile ortadan kaldırmak; meselâ, ben muhayyerlik hakkımı kaldırdım veya; iptal ettim, veya; alış verişi geçerli kıldım, veya; bu alış verişe razı oldum... yahut bunlara benzer ifadeleri kullanmak gibi... Çünkü kişi bu ifadeleri kullanmakla yapılan alış verişe razı olduğunu açıkça beyan etmiş olmakta ve böylece muhayyerlik hakkı ortadan kalkmaktadır.
2- Delâletle ortadan kaldırmak; muhayyerlik şartı ile bir mal satın alanın, mal sahibinden başkasının yapmasının helâl olmayacağı fiillerden birini o mal üzerinde yapması. Müşteri satın aldığı mal bir cariye ise cinsî münasebette bulunma, dokunma, elleme, öpme, vaginaya şehvetle bakma (bunu şehvetsiz yapması rızaya delalet etmez) gibi satın aldığı malı beğendiğini gösteren bir iş yaparsa; o malı mülkedinmeye razı olmuş olur. Diğer organlarına bakması da böyledir. Onu tanıması, onu elden geçirip; yumuşak veya sert olduğunu anlamak için organlarına bakma ihtiyacı vardır. Ama satıcının böyle yapması durumunda alış veriş akdi bozulur. Çünkü onun böyle yapmaya ihtiyacı yoktur. Satın alınan şey bir binekse, ona binmek de böyledir. Bunu mal sahibinden başkasının yapması caiz değildir. Geri vermek veya götürüp su içirmek yahut götürüp kendisine yem satın almak için o bineğe binerse, muhayyerlik hakkı devam eder.
Satın alınan şey bir ev ise; o evde kendisi oturur veya başkasını oturtursa, alış verişi geçerli kılmış olur. Çünkü bu davranışı evi beğendiğini gösterir. Böylece muhayyerliği de sona erer. Satın aldığı nesneye biner, onu giyer veya çalıştırırsa; bu işleri denemek için yapmaya ihtiyacı olduğundan, muhayyerlik hakkı devam eder. Ama bu hareketleri tekrarlarsa, buna ihtiyacı olmadığından dolayı muhayyerliği sona erer. Ancak satın aldığı mal bir köle ise, evvelce de açıkladığımız gibi onu başka işlerde de denemeye ihtiyacı olduğundan dolayı, bu davranışını tekrarlarsa, muhayyerlik hakkı yine devam eder.
Köle azad etme, köleyi müdebber kılma, mükâteplik akdi yapma, satma, icar, teslim almakla beraber hibe, rehin etme; hükmü mülkiyetten başka şeylerde sabit olmayan her fiil de böyledir. Müşterinin satın almış olduğu bir malı satışa sunması da, bu kabil rızadan sayılmaktadır. Çünkü bu yapılan işlerin her biri, müşterinin satın aldığı malı mülkiyetine geçirmeye razı olduğunu gösterirler.
3- Muhayyerlik hakkının zaruret tariki ile ortadan kalkması; meselâ muhayyerlik müddetinin geçmesi, muhayyerlik hakkı olan kimsenin ölmesi gibi. Akdin iki tarafı da muhayyerlik hakkına sahip olurlar ve her ikisi de ölürse, akid tamamlanmış olur. İkisinden biri ölürse, diğerinin muhayyerlik hakkı devam eder.
Muhayyerlik hakkına sahip olan bir kimse bayılır, delirir, uyur veya sarhoş olur da, farkında olmadan muhayyerlik müddeti geçerse, sahih görüşe göre muhayyerlik hakkı sona erer.
Bir kimse muhayyer olma şartıyla satın aldığı köleyi tedavi eder veya hayvanın bakımını yapar yahut sahayı imar eder veyahut evi onarır yahut da hurmalıkdaki ağaçları aşılar veyahut da ineği sağarsa; muhayyerlik şartı artık geçersiz olur. Çünkü bu tasarruflar ancak mülk olan mallar üzerinde yapıla bilir ve bunlar mülkiyetin özelliklerindendir. [26]
[26] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları:1/386-387.