sidretül münteha
Sat 19 February 2011, 08:28 pm GMT +0200
bb- Malın Bünyesindeki Eksiklik
Malın bünyesinde meydana gelen eksiklik de -eğer malın değerini etkilemeyecek kadar- az olursa, malın geri verilmesinde -hiç yokmuş gibi- keza etkili değildir. Bu, İmam Mâlik ile başkalarının mezhebinde nassen bildirilmiştir.
Malın değerini etkileyen eksikliğe gelince: Fukaha, bu eksiklik hakkında üç çeşit görüşte bulunmuşlardır. Bir görüşe göre, eğer satıcı malını geri almazsa alıcı ondan, kusurun kıymetinden başka bir şey isteyemez. İmam Ebû Hanife ile -yeni kavline.göre- İmam Şafii bu görüştedirler. Süfyan Sevrî de «Yanında meydana gelen eksikliğin kıymeti ile birlikte malı geri vermekten başka, alıcının bir yetkisi yoktur» demiştir. İmam Şafii'nin eski kavli de bu yoldadır. Üçüncü görüşün sahibi olan İmam Mâlik ise, «Alıcı, isterse malı alıkoyar da, satıcı ona, satış bedelinden kusurun kıymeti kadar indirim yapar. İsterse satıcıya malı -yanında meydana gelen eksikliğin kıymeti ile birlikte-geri verir. Şayet taraflar anîaşamayıp satıcı 'Ben malımı geri alırım. Ancak, senin yanında onda meydana gelen eksikliğin karşılığını da bana vereceksin', alıcı da 'Ben malı sana geri vermem. Ancak mal daha sende iken onda bulunan kusurun kıymeti kadar bana geri vereceksin' derlerse, söz, alıcının sözüdür» demiştir. Kimisi «İmam Mâlik'in mezhebine göre söz, satıcının sözüdür» demiş ise de, bu söz ancak «Alıcı malı ya alıkoymak ya da bununla beraber malda meydana gelen eksikliğin karşılığı ile birlikte geri vermek zorundadır» diyenlerin görüşüne göre doğru olabilir. Ebû Muhammed b. Hazmı da şâzz bir görüşte bulunarak «Alıcı, malı geri verir ve satıcıya hiçbir şeyj vermesi gerekmez» demiştir.
«Alıcının, malı ya onda meydana gelen eksikliğin karşılığı ile birlikteİj geri vermek, ya da alıkoymaktan başka bir yetkisi yoktur» diyenlere gelince:! Çünkü bunlar, malın alıcı elinde bir ziyana uğramadığı zaman, alicinin onu I geri vermekten başka bir yetkiye sahip olmadığında icma' etmişlerdir. O hal- i de malın alıcı elinde bir ziyana uğradığı zaman da, uğradığı ziyanın karşılığı i ile birlikte malı geri vermekten başka bir yetkiye sahip olmaması lazım gelir.
«Alıcı, malı geri veremez. Ancak mal daha satıcının elinde iken bulunan kusurunun kıymetini satıcıdan alabilir» diyenler de, satılan malda bir eksikliğin meydana gelmesini malın azadlanması ile ölümüne kıyas etmişlerdir.
İmam Mâlik ise, kendisine göre satıcı ile alıcının haklan birbirleri ile çelişince alıcıyı satıcıya tercih ederek yetkiyi yalnız alıcıya vermiştir. Çünkü satıcı ya malında bulunan kusuru öğrenmede kusur göstermiş ya da kendisi kusuru bildiği halde, alıcıya söylemeyip ondan gizlemiş olduğu için suçludur. İmam Mâlik'e göre eğer satıcının mahndaki kusuru alıcıdan gizlediği sabit olursa -alıcı ona, yanında uğradığı ziyanın karşılığını vermeden- malını geri almak zorundadır. Şayet mal, sözü geçen kusurun etkisi ile ölürse, satıcıya aittir. Fakat eğer kusuru alıcıdan gizlediği sabit olmazsa durum böyle değildir.
«Alıcı malı geri verir ve satıcıya hiçbir şey vermesi gerekmez» diyen Ebû Muhammed b. Hazm da, «Çünkü malın alıcı elinde uğradığı ziyan, Allah tarafından olan bir şey olup sanki sancının yanında iken uğramış olduğu bir ziyandır. Nitekim kusurlu olduğu için geri verilebildiği de, akdin gerçekte değil, görünüşte münakid olduğunu göstermektedir. Kaldı ki ne kitap ve ne de sünnet, hiçbir kimseye -ihmal ve ilgisizliği olmadan- herhangi bir şeyin uğradığı ziyanın ceremesini yüklememi şlerdir. Meğer -gasbedilen malın- uğradığı zaran, onu gasbeden kimseye yüklemeleri gibi- sertlik göstermek kabilinden olsun» demiştir.
İşte, kusurlu olan malın bünyesinde meydana gelen eksikliklerin hükmü budur. [134]
[134] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/233-234