meryem
Tue 8 February 2011, 07:43 pm GMT +0200
Leyl
Leyi, bütün türevleri ile karanlığı ifade etmektedir. Leylun elyelu ifadesi ise çok karanlık demektir. Güneşin batışından, fecr-i sadık yahut güneşin doğuşuna kadar olan süre gece olarak kabul edilmektedir [652]. Bu nedenle nehâr'in ortaya koyduğu mananın karşıtı bir kozmik, sosyolojik ve psikolojik yapıya sahiptir. Yevm odak kelimesi ile anlam ilişkisi olan "leyi" kozmik olarak nehâr kelimesinin karşıt anlamlısı olan anahtar kelime olarak karşımıza çıkar. Leyi kelimesinin leyâl şeklinde çoğulu olmakla birlikte ikili yoktur [653]. Ânâe'1-leyl (Âl-i İmrân, 113; Zümer, 9) terkibi, gece saatleri, gece boyunca, gecenin başı, ortası, sonu, bu saatlerde yapılan iş ve ibadetler [654], nâşiete' (Müzemmil, 6) gecenin bir kısmı, belli bir gecenin belli bir kısmı [655], kat'un min el- leyl (Hûd, 81) gecenin sonudur. Teheccüd (İsrâ, 79) kelimesinin ifade ettiği vakit ise gecenin bir bölümüne tekabül eder [656].
Karanlık, gece yapılan işler, gecenin değişik bölümleri, beyazla siyah arası durum, gece, konuşmamak, karanlık gece ve dshr gibi manaları ifade eden bir başka kelime ise s-m-r kökünden türeyen, [657] sâmir (Tâhâ-85, 87, 95; Mü'minûn, 67) lafzıdır. Ayrıca sâmir, bir kabile ismi olarak kullanılmaktadır [658]. Leyi kelimesinin kuşattığı zaman, yevm kelimesinin ifade ettiği 24 saatlik zaman diliminin bir parçası olması sebebiyle, yevm ile anlam ilişkisi olan anahtar bir kelimedir. Yevm'in ifade ettiği 24 saatlik zamanın, leyl/gece nin kapsadığı zamanın yansından başlatılıp ertesi gece aynı vakitte sona erdiği [659] şeklindeki açıklamalar günümüzde kabul görmektedir.
Kur'ân'da esas olan, gecenin istirahat vakti oluşudur. Ancak geceleyin ibadet övgüye daha layık (Furkân, 47, 64), ihlâsı yakalamaya daha müsait bir zaman (Müzzemmil, 2-8) olarak belirtilmiştir. Gündüzü ifade eden nehâr kelimesiyle birlikte zikredilişinde, hep geceyi ifade eden "leyi" önceliklidir. Böyle bir filolojik sıralama kozmolojik sıralamanın ifadeye dökülmesidir. Nitekim Araplar'da da her günün gecesi gündüzünden önce kabul edilmektedir [660]. Bu nedenle 24 saatlik bir zaman dilimi anlamında, günü gece yarısından başlatmak yevm hakkında yapılan açıklamalara, insanın yaratılışına tekabül eden vakte, leyi kelimesi için anlam ilişkisi içerisinde bulunan kelimelerin kapsadığı zamana, namaz vakitleri ile ilgili açıklamalara ve pratik hayatın gerçeklerine uygun düşmem ekte tir.
Kur'ân, dinî, iktisâdi, sosyolojik ve psikolojik olarak 24 saatlik zamanı fecr ile başlatmakta, güneşin belirtisinin kaybolması ile de i bu zamanı sona erdirmektedir. Binaenaleyh "leyi" kelimesinin ifade ettiği gece süresince bir sorumluluk söz konusu değildir. Ayrıca gece ve uykunun ölüme benzetilmesi, bu durumu destekleyen ayrı bir delil olmalıdır. Bütün bu durumların yanı sıra Kur'ânın, geceyi, hayatın olmazsa olmazı (Nahl, 12; Furkân, 62) olarak takdim etmesi pratik hayatın ve kozmolojinin bir realitesidir. Sürekli geceye veya sürekli gündüze varlığın hangi kısmı tahammül edebilir [661].
Kur'ân'da 92 yerde zikredilen "leyi" kelimesi, ister gündüzü ifade eden nehâr kelimesiyle ister gündüzde yapılan bir amel ile geçsin, hep Allah'ın kudretine delil olarak gösterilen süreklilik arz eden bir yapıdadır.
Kozmolojinin hareketi ile işleyen leyi/gece ahiret sahnesinde görülmemektedir. Zira evrenin yapısının bozulmasıyla varlık sahnesinden silinmiş olur. Geceyi yaratan kudret (Enbiyâ, 33), onun işlevini dünyevî hayatn hizmetine sunmuştur. Onunla ilgili taksimatlar konusunda, gecenin yansından, yarıdan az eksiği veya fazlası, üçte biri (Müzzemmil, 2-4, 20), şafak, karanlık ve dolunay olmuş ay (İnşikâk, 16-18) gecenin çok mühim vakitleridir. Böylece 24 saatlik zaman diliminin anlatımı için, Kur'ân'da geçen kelimelerin tahlil ve değerlendirilmesine çalışıldı. Günlük zaman ölçekleri, daha büyük zaman ölçümleri yapmanın önceliğini oluşturur. Dolayısıyla bu öncelikli ölçeklerle ölçülen sürelere geçilebilir. [662]
[652] el-Ferâhîdî, VIII; 363; el-Cevherî, V, 1815; er-Râgıb el-Isfahânî, s. 457; ez-Zebîdî, VIII, 109.
[653] İbn Manzûr, XI, 67, 610.
[654] İbn Kuteybe, s. 493; er-Râzî, Tefsir, VIII, 85-86, 164-165; XVI, 218.
[655] er-Râzî, Tefsir, XIX, 160.
[656] er-Râzî, Tefsir, XXI, 25; İbn Kayyim el-Cevziyye, et-Tibyân fi Aksâmi'l-Kur'ân, s. 368.
[657] er-Râgıb el-Isfahânî, s. 242; İbn Kuteybe. s. 298; ez-Zâvî, II, 610.
[658] el-Beydâvî, 11, 65, 124.
[659] Yeni Hayat Ansiklopedisi, III, 1420.
[660] İbn Manzür, VI, 66.
[661] er-Râzî, Tefsir, XXXI, 173.
[662] Dr. Faiz Kalın, Kur’an’da Zaman Kavramı, Rağbet Yayınları: 163-165.