reyyan
Tue 10 July 2012, 02:00 pm GMT +0200
KUHİSTÂNÎ
(ö. 962/1555)
Hanefî fakihi.
(ö. 962/1555)
Hanefî fakihi.
Şemsüddîn Muhammed b. Hüsâmiddîn el-Horasânî el-Kuhistânî. Horasan kasabalarından Kuhistan'da (Kühistan) doğdu. Timurlu hükümdarlarından Muzaffer Hüseyin Mirza devrinde Şeyhülislâm Herevî'nin talebesi ve İsâ-müddin el-İsferâyînî'nin ders arkadaşlarındandı. Geçimini kitap istinsah etmekle sağlıyordu. Güçlü bir hafızaya sahip olan Kuhistânî fıkıh sahasında ilerleyerek fetva vermeye başladı. 916'da (1510) Horasan'ı Özbekler'in elinden alan Şah İsmail, bölgeyi Şiîleştirme faaliyetleri çerçevesinde Sünnî ulemâya baskı uygulamaya başlayınca Kuhistânî muhtemelen Buhara'da inzivaya çekildi. Câmi'u'r-rumûz adlı eserinin müsveddesini de bu sırada tamamladı. Özbek Sultanı Ubeydullah Han Kuhistânî'yi 918 (1512) yılında Timurlular'dan geri alıp devlet merkezi yaptığı Buhara müftülüğüne getirdi. Bu şehirde rağbet gören Kuhistânî bütün Mâverâünnehir'de fetva mercii haline geldi. Kuhistânî 962 (1555) yılında Buhara'da vefat etti; ölüm tarihiyle ilgili olarak 950 (1543) civarı, 953 (1546) ve 963 (1556) yılları da verilmektedir.
Eserleri.
1. Câmi'u'r-rumûz. Hanefî mezhebinde "mütûn-i erbaa" diye anılan dört muteber kitaptan biri olan Tâcüş-şerîa'nın Vikâyetü'r-rivâye'sine Sadrüşşerîa'nın yazdığı en-Nukaye adlı muhtasarın şerhidir (I-II, İstanbul 1289, 1291, 1298, 1299, 1300, 1303; Leknev 1309; I-III, nşr. W. Nassau Lees, Kalküta 1284; Kazan 1880, 1890, 1894, 1898-1899, 1902-1903; Kahire 1903). 8 Zilhicce 941 (10 Haziran 1535) tarihinde tamamlanan eser Ubeydullah Bahadır Han'a ithaf edilmiştir. Kâtib Çelebi'ye göre eser en faydalı şerhlerden olup büyük bir titizlikle hazırlanmıştır (Keşfü'z-zunûn, II, 1971). İsâ-müddin el-İsferâyînî ise fıkıh sahasında zamanındaki ulemâ arasında temayüz etmediğini söylediği Kuhistânî'nin sahih-zayıf, doğru-yanlış birçok şeyi tahkik ve tashih etmeksizin Câmi'u'r-rumûz unda aktardığını söyler. Ancak büyük ilgi gördüğü bilinen esere ayrıca İlâhîzâde Muhammed b. Yûsuf el-Bursevî tarafından bir haşiye yazılmış olması, kendisi de Câmi'u'r-rumûz'a bir şerh yazan İsferâyînî'nin Kuhistânî'yi-çağdaşlar arasında sık rastlanan rekabet sebebiyle- aşırı derecede eleştirdiğini düşündürmektedir.
2. Câmiu'l-mebânî li-mesâ'ili (fi şerhi) fıkhi'l-Keydânî (Şerhu Fıkhi'l-Keydânî). Lutfullah Fâzıl en-Nesefî el-Keydânî'nin Mukaddimetü's-salât (el-Mukaddimetü 'l-Keydâniyye, Metâlibü'l-musallî) adlı eserinin şerhi olup 949 (1542) yılında tamamlanmıştır ve özellikle Mâverâünnehir bölgesinde şöhret bulmuştur (Kazan 1894; Farsça satır arası şerhle birlikte, Lahor 1315). Bu iki eserin Türkiye kütüphanelerinde pek çok yazma nüshası mevcuttur.
3. Haşiye ale'l-Fevaid. Abdurrahman-ı Câmî'nin, İbnü'l-Hâcib'in el-Kâfiyesi üzerine yazdığı el-Fevâidü'z-Ziya'iyye adlı şerhine haşiyedir (yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, 1, 369; Suppi, I, 533).
(T.D.V.İslam Ans. 26/348)