sidretül münteha
Tue 1 February 2011, 05:33 pm GMT +0200
54 ITK (Köle Azadı) KİTABI
Bu bahse dair konuşmamız, köle azatlaması geçerli olan ve olmayan ve gerekli olan ve olmayan kimselerle, azatlamanm lafızları, hükümleri, şartları ile yemin etmenin hükmü hakkındadır. Biz bunlardan Sade( e sem'î delillere dayanan meşhur meseleleri ele alacağız. [1]
158. Azatlaması Geçerli Olanlar
Evvela şunu diyelim: Ulema, hasta, sefih ve çocuk olmayan ve vücudu sağlam, malî durumu yerinde, tam ye kesin mülkiyet sahibi olan kimsenin kölesini azatlamasının geçerli olduğunda müttefik iseler de, malı, borçlarını karşılayamayan kimse ile, hasta olan kimsenin köle azatlamalan geçerli midir, değil midir diye ihtilaf etmişlerdir.
Malı borçlarını karşılayamayan kimsenin köle azatlaması, Medine ulemasının çoğu, İmam Mâlik ve başkaları «Geçerli değildir» demişlerdir, ki Evzâî ile Leys b. Sa'd da bu görüştedirler. Irak fukahası ise, «Bu kimsenin tasarruflarına hakim hacir koymadıkça, diğer tasarrufları geçerli olduğu gibi, köle azatlaması da geçerlidir» demişlerdir. İmam Mâlik'in, malı borçlarını, karşılayamayan kimsenin -hakim tasarruflarına hacir koymadıkça- herhangi bir malını rehine bırakmasını caiz gördüğüne göre, bu kimsenin köle azatlamasını da caiz gördüğü, sözünden çıkarılabilir:
Malı borçlarını karşılayamayan kimsenin köle azatlamasını caiz görmeyenlerin dayanağı şudur: Bu kimsenin malı kendisinin değil, alacaklınındır. Şu halde malından herhangi bir şeyi bedelsiz olarak çıkaramaz. Kişilerin tasarruflarına hacir koymanın sebebi de budur. Hükümlerin sebebi bulununca, hükümlerin de bulunması gerekir. Hakimin bilfiil hacir koyması sebeb değil, sebebe dayanan bir hükümdür.
İkinci grup da «Bu adamın tasarruflarına hakim hacir koymadıkça cariyesi ile cinsi münasebette bulunarak onu gebe bırakabildiğinde ve gerek kendini, gerek çocuklann beslenmeleri için gerekli olan masrafları yapmaya yetkili olduğunda icma' bulunduğuna göre, sair tasarruflarının da aynı hükme tabi olması lazım gelir» demişlerdir. Bu İmam Şafiî'nin görüşüdür.
Çocuk ile sefih de kölelerini azatlayamazlar. Ancak İmam Mâlik ile tâbüerinin çoğu, sefihin, kendisinden çocuk doğuran cariyesini azat edebildiğini söylemişlerdir.
Hastanın azarlamasına gelince: Cumhura göre eğer hasta iyüeşirse azatlaması geçerlidir, iyileşmeyip ölürse, azatladığı köle malının üçtebirinden çıkar. Zahirîler ise «Hastanın azatlaması, sağlam kimsenin azatlaması gibidir» demişlerdir.
Cumhurun dayanağı, îmrân b. Husayn'ın yukarıda geçen, «Bir adamın altı kölesi vardı. Onlardan başka bir şeyi yoktu. Öleceği sırada her altısını da azatladı...» [2]mealindeki hadisidir. [3]
[1] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 4/165.
[2] Müslim, Eyman, 27/12, no: 56.
[3] İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 4/167-168.