sidretül münteha
Fri 11 February 2011, 05:19 pm GMT +0200
131. Kısıtlanan İzin Verilen ve Verilmeyen Fiilleri
Bu baba dair olan konuşmamız da yine iki konu hakkındadır.
Hacir altında olan kimselerin her bir sınıfı için hangi harcamalar caizdir, hangileri caiz değildir? Başıboş, yani ergenlik çağına erdikleri zaman ne baba ve ne de vasileri bulunmayan çocuklar için de caiz olan ve olmayan tasarruflar hangileridir.
Hacir altında olanlar ya çocukturlar, ya küçükken hacir altına girmiş olup büyüdükten sonra da hacirleri devam eden ya da büyüdükten sonra ölçüsüz hareketleri görülerek hacir alana alınan büyüklerdir. Henüz ergenlik çağına gelmeyen çocuğun -ister erkek, ister kız olsun- hibe, sadaka, bağış ve azatlania gibi başkasına yaptığı her çeşit iyilik ve ihsanın -baba veyahut vasisi müsaade etse bile- geçersiz olduğunda ihtilaf yoktur. Bu duruma göre eğer çocuk herhangi bir şeyi elinden çıkardığı zaman, velisi onun bu hareketini yerinde ve uygun görürse, geçerli sayar, yoksa, bozar. Şayet velisi yoksa, ona bu işi görecek bir veli tayin edilir.
«Şu işi yaparsam kölem azat olsun» diyen çocuğun daha küçükken o işi yapması halinde, büyüdükten sonra onun bu yemini ile, kölesinin azatlanmadığmda keza ihtilaf yoktur. Fakat büyüdükten sonra yeminini bozması halinde kölesinin azatlanıp azatlanmadığmda ihtilaf etmişlerdir. Meşhur olan görüşe göre azatlanmaz. Fakat îbn Kinâne «Azatlanır» demiştir.
Çocuğa, aleyhinde açılan herhangi bir davada yemin de lazım gelmez. Fakat kendisinin açtığı dayada bir şahidi bulunduğu zaman, şahidi ile birlikte yemin eder mi, etmez mi diye ihtilaf etmişlerdir. Meşhur olan görüşe göre, yemin etmez. İmam Mâlik ile Leys b. Sa'd'dan ise «Yemin eder» dedikleri rivayet olunmuştur. Babası veyahut vasisi bulunan büyük kız da -geçkinliği nazara alanlara göre eğer fazla bekâr kalmış geçkin bir kız değilse- çocuk gibidir.
Ölçüsüz masraf yapan büyüklere gelince: İbn Ebî Leylâ ile İmam Ebû Yusuf tan başka, bütün ulema, ölçüsüz hareket eden kimse, karısını boşadığı veyahut onunla hulû1 yaptığı zaman, boşama veyahut hulû'nun geçerli olduğunda müttefiktirler. İbn Ebî Leylâ cumhurdan azatlamada da aynlarak azat-lamasının da geçerli olduğunu söylemiştir.
Ölçüsüz masraf yapanın vasiyetinin ise geçerli olmasında -bildiğime göre- ihtilaf yoktur. Fakat, -hibe, sadaka, bağış ve azatlama gibi- sağlığında yaptığı karşılıksız harcamaların hepsi geçersizdir. Bütün bunlar Mâlikî mezhebine göredir. Azatlanan cariyenin malı da cariyeye tabi midir, değil midir diye ihtilaf edilmiştir. Kimisi «Tâbidir», kimisi «Tâbi değildir» demiş, kimisi de malının az veya çok olması halleri arasında ayırım yapmıştır.
Ölçüsüz masraf yapanın karşılıklı harcamalarına gelince: Bu harcamaların sıhhati .da, velisinin harcamayı inceleyip uygun görmesine bağlıdır. Şayet velisi yoksa, ona bir veli tayin edilir. Eğer veli onun bir satışını bozduğu zaman kendisi satış bedelini tüketmiş ise ona bir şey lazım gelmez. Sattığı malın aynını yemesi de bunun gibidir.
İmam Mâlik'in mezhebine göre, hacir altında olanlarla veli veyahut vasisi bulunmayan ve ölçüsüz masraf yapanlar harcamalarının hükmü bakımından dört kısımdırlar;
1- Ölçülü olanları da dahil bütün harcamaları geçersiz sayılanlar.
2- Ölçüsüz olanları da dahil, bütün harcamaları geçerli sayılanlar.
3- Ölçülü olanları hariç, bütün harcamaları geçersiz sayılanlar.
4- Ölçüsüz olanlan.hariç, bütün harcamaları geçerli sayılanlar.
1. kısım, henüz ergenlik çağına gelmeyen çocuklarla -geçkinliği nazara alanların görüşüne göre geçkin olmamak şartı ile- babası veyahut vasisi bulunan bekâr kızlardır. Ancak geçkinliğe itibar edenler, geçkinlik yaşının ne kadar olduğu hakkında, otuz ile altmış yaşları arasında bir hayli ihtilaf etmişlerdir.
2. kısım, ölçüsüz masraf yapan ve velisi bulunmayan kimselerle -Sah-nun'a göre- yetim olan kızlardır.
3. kısım, babası daha sağken erginlik çağına gelen çocuklardır.
4. kısım da -geçkinliğe itibar edenlere göre- geçkin olan kızlarla kocası yanında -müddet şart koşanlara göre- kalması gereken bir süre kalan evli kadınlardır.
îşte, hacir bahsinin ferileri daha çoksa da, özet ve ana meseleleri bunlardır. 6
6 İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 3/425-426.