hafiza aise
Sat 23 June 2012, 03:36 pm GMT +0200
Kelimelerin kökeni
Ahmet TERZİOĞLU • 67. Sayı / DİĞER YAZILARHiç sonu gelmeyecek uğraşlar vardır. Ne yaparsanız yapın, meşgul olduğunuz şeyin bir türlü tamamlanmayacağını bilirsiniz. Ancak hiçbir şey onu yapma arzunuzu dizginleyemez. Andreas Tietze'nin kendisinin de farkında olduğu sonsuz koşusunu, sevdiği bir şiirden yapacağımız bir alıntıyla ifade etmek, sanırım en güzeli.
"Ne kadar kelime bulmuş insan aklı
sudan, topraktan doğduğu halde.
Ben kime harcayacağım bu kadar kelimeyi
şu daralan istikbalde." (Celal Sılay, Acaba)
Sevan Nişanyan'ın etimoloji sözlüğü dışında Türkçe'de sözcüklerin kökenlerine dair bilgi sahibi olabileceğimiz nitelikli herhangi bir eser olmayışı düşündürücü bir konuyken, bu konudaki en önemli çalışmalardan birini ömrünün tamamına yayan kişinin yabancı bir düşünür olması, apayrı bir konu olarak üzerine fikir yürütülmeyi bekliyor. Ancak yine de esas üzerinde durulması gereken belki de bu yapıtı basmayı göze almış herhangi bir yerli yayınevinin bulunmuyor oluşu gibi gözüküyor.
Tietze'nin ilk cildi 2002 yılında yayınlanan Türkiye Türkçesi anıtı olarak da tanımlayabileceğimiz eseri, eski yahut yeni olabilecek tüm sözcükleri bütünüyle barındıran, diyalektlere yer veren, Tietze'nin yıllar önce yazdığı makaleleri barındıran, her yönüyle gerçekten hacimli bir yapıt.
Sözlük, Türkçe'yi beslemiş olan diğer dillerden gelen sözcükleri de ihmal etmemesiyle, belli başlı sözcüklerin kaynakları hakkında net fikir sahibi olmamızı sağlıyor. Örneğin Türkçe'ye Yunanca'dan, İtalyanca'dan ve diğer dillerden giren sözcüklere yer veren sözlük, seçilen sözcükleri eski veya yeni, modern veya değil gibi ayrımlara tabi tutmadan, etimolojik kaynağı belli olduğu müddetçe tüm sözcükleri kapsayarak ilerliyor, derinleşiyor; bizim Türkçe'nin kaynaklarına inmemizi sağlıyor.
Şimdiye kadar hazırlanan sözlüklerde bazı sözcükler etimoloji dışında kalan kriterlere yaslanılarak elenmiş, bazıları ise yok sayılmışlardı. Tietze'nin kendi sözleriyle devam edecek olursak; "Benim hazırladığım sözlükte böyle bir şey olmayacak." Gerçekten de Tietze'nin şimdilik yalnızca ilk iki cildine kavuşabildiğimiz bu önemli eseri, kapsayıcılığı yönünden eşine az rastlanır bir çalışma. Ayrıca Adalet Ağaoğlu, Dede Korkut, Fahri Erdinç, Musahipzade Celal, Fakir Baykurt gibi yazarların eserlerinden yapılan alıntılarla örnek havuzu renklendirilmiş, bir dilin edebiyatının farklı uçlarından renklerle çeşitlik kazandırılmış bir çalışma.
Andreas Tietze tarafından 1950 yıllarında başlatılan etimolojik sözlük çalışmalarının, 2002 yılında birinci cildi, şimdi de ikinci cildi yayınlandı. Tamamı 5 cilt olarak planlanmış bu eserin sırasıyla diğer ciltleri de önümüzdeki yıllarda dile ve dolayısıyla kelimelere hakkını verme hususunda takıntılı okurlarla buluşacak.
Andreas Tietze
Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati: Cilt 2
Österreichische Akademie der Wissenschten, 2010, 440 s.