hafiza aise
Wed 11 July 2012, 06:41 pm GMT +0200
Kaybolanın izi
Ahmet TERZİOĞLU • 72. Sayı / DİĞER YAZILARTDK, mezar taşı kelimesini şöyle tanımlıyor: "Gömülen kişiye ait kimlik bilgileri, dua vb. yazıları kazınmış olarak üzerinde bulunduran ve mezarın baş ucuna dikilen taş, hece taşı." Bu düz tanımlamada üzerinde durulması gereken ve manevi önemi büyük objeye gerçek hakkını verecek toplumsal, kültürel ve tarihî anlamda değer kazandıracak nüveler gizli, ya da daha doğrusu ona gerçek değerini geri verecek birkaç kelime var.
Kelime gruplarından ilki "kimlik bilgileri". Mezar taşlarının üzerinde son uykusuna yatmış olan kişiye ait, ama bir yandan da bireylerden yola çıkarak toplumsal bağlam hakkında söz söyleyebilecek bilgileri bize sunabilecek mezar taşı öğeleri arasında yer alan en önemli veri, kimlik bilgileri.
İkinci kelime "dua". Bu kimlik bilgilerine sahip olduğumuz insanlar hakkında daha derinlemesine bilgi sahibi olmamıza, özellikle de onların aidiyetleri hakkında fikir sahibi olarak mezar taşına yönelttiğimiz bakışı sıradan bir bakış olmanın ötesine geçirerek bir görüş haline getirebilecek ikinci bilgi.
Son kelime grubu ise "...vb. yazıları". Ait olduğu kişiye dair daha bireysel bir veri sunan bu bilgi, o kişinin, diğer verilerin aksine toplumsal konumundan ziyade bireysel konumu, aidiyetleri ve ilişkileri özelinde bizlere bilgi sunar. Ancak yine de, bu bilgi de bireyselden toplumsala taşınabilecek türden bir bilgidir. Yani bizleri bir yerden bir yere doğru götürür taşır.
Daha önce Edhem Eldem tarafından kaleme alınmış makalelerle benzer bir konu çevresinde dolanan ve daha yoğun bir biçimde kitap boyu kat edildiği bir çalışma olan Rumelihisarı Şehitlik Dergahı Mezar Taşları başlıklı çalışmanın diğer ikinci yazarı ise Günay Kut.
Edhem Eldem'in Osmanlı'da mezar yazılarını kapsamlı bir biçimde, hem bir yeniden üretim, hem bir aktarım, hem de bir yaratım olarak ele alan "L'écrit funéraire ottoman: création, reproduction, transmission" isimli çalışma, bu kitabın temellerinin atıldığı yaratıcı partiküllerin önemli bir parçası olarak değerlendirilebilir.
Kitaba geri dönüp, ele aldığı konuya daha yakından bakacak olursak, Boğaziçi Üniversitesi’nin koruması altında bulunan Rumelihisarı Şehitlik Dergâhı mezarlığının yakın bir tarih okumasını bizlere sunan eser, Rumeli Hisarı’nın inşa edildiği yıllara dek uzanan kapsamlı ve şimdiye kadar ülkemizde eşine rastlanmayan türde bir tarih çalışması.
Eser, bazı kaynaklarda adı Şehitlik olarak geçen mezarlık hakkında gerçekleştirilmiş derinlikli ve bireyden topluma, toplumdan bireye doğru çift yönlü salınan akademik bir tanımlama, kategorizasyon, tarih ve envanter çalışması. Kitapta, mezar taşlarının fotoğraflarını, üzerlerindeki yazıların transkripsiyonlarını ve metinlerin edebi özelliklerine ilişkin değerlendirmeler ile mezar taşı sahipleri hakkında bilgiler yer alıyor. Eser bu bilgiler ışığında okura toplumsal bellek içerisinde geçmişi yitik bir ülke olmaktan çıkaran, çok net biçimde kendi başına bir yazın türü olarak değerlendirilebilecek olan mezar taşı yazıları hakkında açıklamalar, yazıların metinsel yapılarına dair önemli açılımlar sunuyor.
Şehitliğin, mezarlık alanındaki Nafi Baba Tekkesi’nin ve Robert College’ın ilginç bir biçimde kesişen tarihlerini ele alan ve oldukça titiz bir çalışmanın ürünü olan kısım ise alışıldık tarih yazımı ve okuması pratiğimizde köklü bir değişiklik vaat edecek türde.
Edhem Elden ve Günay Kut'un ortaklaşa gerçekleştirdikleri çalışma, son yirmi yıl içinde giderek hızlanan Osmanlı mezarlık araştırmalarına yapılan önemli bir katkı. Rumelihisarı Şehitlik Dergâhı'na bu eser kapsamında yöneltilen akademik bakış, henüz hiçbir bağlamda bütünüyle kavrayamadığımız bir dönemin bireysel ilişkiler, toplumsal düzen, tahayyül ve estetik kaygılarına dair bizi önemli ölçüde aydınlatıyor.
Günay Kut, Edhem Eldem
Rumelihisarı Şehitlik Dergahı Mezar Taşları
Boğaziçi Ünv. Yay., 2011, 440 s.