sümeyra
Wed 11 January 2012, 06:24 pm GMT +0200
İtikadda Taklid
İtikadda taklid mevzuunda da ihtilâf edilmiştir:
Ehl-i Sünnet âlimlerinin cumhuru; «Mukallidin imam sahihtir. Ona dünya ve ahiret hükümleri uygulanır. Taklidi imam ile sevap kazanır ve cennete girer.» derler. Bu hükmün delili şudur: Nebi (S.A.V.) sahabe ve tâbiun, Arapların cahillerinin imanını kabul ettiler. Halbuki cahil olan bu Arapların Allah'ı bilme hususunda ilmî delilleri yoktu. Buna rağmen Resulüllah (S.A.V.), onlara delilleri öğretmekle meşgul olmadılar. Yalnız tasdik ile onların Müslümanlığını kabul ettiler. Çünkü iman, kalbin tasdikidir. Mukallidde de tasdik mevcuttur ve küfür icabed-sn bir hal yoktur. O halde, kalbinde kat'î bir inanış vardır. Bu da onun imanına yeter.
Yalnız, mukallid, Allah'ı bilmedeki yakîn delilleri ve bu delillerin Allah'ın varlığına delâlet keyfiyetini terkettiği için günahtan hâli olmaz. Zira, insan, başıboş yaratılmamıştır. Fakat, «Mukallid» dediğimiz kimse şu göklere, güneşe, aya, yıldızlara, dağlara, canlılara; hülâsa, kâinata bakar da «muhakkak bunların bir yaratanı ve sahibi vardır, o da Allah'tır» şeklinde düşünerek tasdik ederse, bu düşündüklerini dili ile ifade etmese dahi, bu kim-
ise taklitten kurtulmuş ve günahtan sıyrılmış olur. Bu hususu, Fatih'in hocası Hızır Bey, «Nûniye» İsmindeki akaid manzumesinde şöyle ifada eder:
«Mukallidin imanı vardır ve bu imanı ile sevap kazanır. Fakat, delilleri nramayı terkettİğİ İçin gü-naîıkSrdir.» .
Osman Üveysî de, «Emâii» manzumesinde şöyle der:
«Mukallidin imanı muteberdir. Kılıç gibi çeşitli delilleri vardır.»
Ehl-i Sünnet'ten Ebul-Haseni'1-Eş'arî, Kadı Ebu Bekri'1-BakiHânî ve İmamü'I-Haremeyn; uAkald-i diniyyede iaklid yoktur. O halde inukallidin imanı sahih olmaz» fikrindedirler. Bu husustaki delilleri de şudur:
«Tasdik, ilimsiz ve ma'rifctsiz olmaz. Tasdik İçin, ilim asıldır ve şarttır. Mukallid için ise ilim bahis konusu değildir. O halde, tasdik de yoktur. Tasdik olmayınca da iman olmaz.»
Eu izahın cevabı şudur: Evet, ilimsiz tasdik olmaz. Fakat tasdik, yani1 kabul için geniş bir ilme de ihtiyaç yoktur. Kabul ve tasdiki bilecek kadar bir ilim kâfidir. Nitekim, cahil Arabın, Peygamberimizin Keİime-i Tevhid emrini yerine getirmesiyle imanı kabul edilmiştir.
Ebu'1-Haseni'l-Eşarî, mukallidin kâfir olduğunu söylemiş ise de, bu meselede Abdü'l-Kahir Eağdadî şöyle demektedir:
«Mukallid her ne kadar, mutlak olarak mü'min değilse de kâfir de değildir. Çünkü onda tasdik mevcuttur. Fakat, delilleri araştırmayı terkettiği için âsidir. Allah onu ya affeder, yahut da günahı miktarınca cezalandırır. Sonunda yine cennete girer. İşte Eş'arî'-nin söylemek istediği budur.»[364]
Bu hale göre: Eş'arî, «mukallid, mü'min-i Kâmil olamaz» demek istiyor. Nitekim, amal etmeyen kimsye de böyle diyordu. Bu durumda Eş'arî ile aramızda lafzı bir ayrılık vardır. Mânâda birleşmiş oluyoruz.
Mutezile Mezhebi'ndekiler ise; «Mukallid, yakînen delilleri bilmedikçe ve hasmını delillerle ilzam etmedikçe mü'min olamaz, cennete de giremez» demektedirler. Bu görüş, tamamen yanlıştır. Z;ra bu durumda kimse kolay kolay mü'min sayılamaz.[365]
İtikadda taklid mevzuunda da ihtilâf edilmiştir:
Ehl-i Sünnet âlimlerinin cumhuru; «Mukallidin imam sahihtir. Ona dünya ve ahiret hükümleri uygulanır. Taklidi imam ile sevap kazanır ve cennete girer.» derler. Bu hükmün delili şudur: Nebi (S.A.V.) sahabe ve tâbiun, Arapların cahillerinin imanını kabul ettiler. Halbuki cahil olan bu Arapların Allah'ı bilme hususunda ilmî delilleri yoktu. Buna rağmen Resulüllah (S.A.V.), onlara delilleri öğretmekle meşgul olmadılar. Yalnız tasdik ile onların Müslümanlığını kabul ettiler. Çünkü iman, kalbin tasdikidir. Mukallidde de tasdik mevcuttur ve küfür icabed-sn bir hal yoktur. O halde, kalbinde kat'î bir inanış vardır. Bu da onun imanına yeter.
Yalnız, mukallid, Allah'ı bilmedeki yakîn delilleri ve bu delillerin Allah'ın varlığına delâlet keyfiyetini terkettiği için günahtan hâli olmaz. Zira, insan, başıboş yaratılmamıştır. Fakat, «Mukallid» dediğimiz kimse şu göklere, güneşe, aya, yıldızlara, dağlara, canlılara; hülâsa, kâinata bakar da «muhakkak bunların bir yaratanı ve sahibi vardır, o da Allah'tır» şeklinde düşünerek tasdik ederse, bu düşündüklerini dili ile ifade etmese dahi, bu kim-
ise taklitten kurtulmuş ve günahtan sıyrılmış olur. Bu hususu, Fatih'in hocası Hızır Bey, «Nûniye» İsmindeki akaid manzumesinde şöyle ifada eder:
«Mukallidin imanı vardır ve bu imanı ile sevap kazanır. Fakat, delilleri nramayı terkettİğİ İçin gü-naîıkSrdir.» .
Osman Üveysî de, «Emâii» manzumesinde şöyle der:
«Mukallidin imanı muteberdir. Kılıç gibi çeşitli delilleri vardır.»
Ehl-i Sünnet'ten Ebul-Haseni'1-Eş'arî, Kadı Ebu Bekri'1-BakiHânî ve İmamü'I-Haremeyn; uAkald-i diniyyede iaklid yoktur. O halde inukallidin imanı sahih olmaz» fikrindedirler. Bu husustaki delilleri de şudur:
«Tasdik, ilimsiz ve ma'rifctsiz olmaz. Tasdik İçin, ilim asıldır ve şarttır. Mukallid için ise ilim bahis konusu değildir. O halde, tasdik de yoktur. Tasdik olmayınca da iman olmaz.»
Eu izahın cevabı şudur: Evet, ilimsiz tasdik olmaz. Fakat tasdik, yani1 kabul için geniş bir ilme de ihtiyaç yoktur. Kabul ve tasdiki bilecek kadar bir ilim kâfidir. Nitekim, cahil Arabın, Peygamberimizin Keİime-i Tevhid emrini yerine getirmesiyle imanı kabul edilmiştir.
Ebu'1-Haseni'l-Eşarî, mukallidin kâfir olduğunu söylemiş ise de, bu meselede Abdü'l-Kahir Eağdadî şöyle demektedir:
«Mukallid her ne kadar, mutlak olarak mü'min değilse de kâfir de değildir. Çünkü onda tasdik mevcuttur. Fakat, delilleri araştırmayı terkettiği için âsidir. Allah onu ya affeder, yahut da günahı miktarınca cezalandırır. Sonunda yine cennete girer. İşte Eş'arî'-nin söylemek istediği budur.»[364]
Bu hale göre: Eş'arî, «mukallid, mü'min-i Kâmil olamaz» demek istiyor. Nitekim, amal etmeyen kimsye de böyle diyordu. Bu durumda Eş'arî ile aramızda lafzı bir ayrılık vardır. Mânâda birleşmiş oluyoruz.
Mutezile Mezhebi'ndekiler ise; «Mukallid, yakînen delilleri bilmedikçe ve hasmını delillerle ilzam etmedikçe mü'min olamaz, cennete de giremez» demektedirler. Bu görüş, tamamen yanlıştır. Z;ra bu durumda kimse kolay kolay mü'min sayılamaz.[365]