sumeyye
Sun 15 July 2012, 02:06 pm GMT +0200
İslâm Hukuku Kaynaklarından Uygulama Örnekleri:
1) Ücret tesbit edilmeksizin işçi çalıştırılsa; eğer işçinin ücret miktarı daha önceden biliniyorsa bu ücreti, bilinmiyorsa, emsal ücreti ödemek gerekir, İşveren, kendi isteğiyle fazla ücret verirse" bunu geri isteyemez [399]
Yine ücret konuşulmaksızın bir kalaycıya kaplar verilse, parça basma maruf olan ücreti ödemek gerekir.
Bir kimse alacağını tahsil için birisine vekâlet verse, süre belirlenmemişse vekil bu işi belli günlerde yapmış olursa emsal ücret alır. Ancak bu ücretin miktarı, belirlenen ücret varsa onun miktarını aşamaz [400]
2) İşçi, «herkes kaç liraya çalışırsa ben de o fiyata çalışırım» der ve o beldede diğer işçilerin yevmiyesi belli olursa akit sahih, aksi halde fasit olur. Bu durumda o beldedeki işçi ücretlerinin ortalamasına göre ödeme yapılır. Böylece iki tarafın da hakları gözetilmiş olur [401]
3)Bîr kimse diğerine, miktarını belirtmeksizin «şu işi gör, sana ikram ederim, veya ücret veririm yahut da gönlünü hoş ederim» dese, işçi o işi yapınca emsal ücrete hak kazanır. Burada ücretin miktarı belli olmadığı için akit fasit olmuş ve işçi emsal ücrete hak kazanmıştır.
4) Borçlu, alacaklısına; «şu hayvanımı al, borç ödeninceye kadar yararlan» dese, o da yararlansa, emsal fiyata göre hesap görülür [402]
5) İşçinin ücreti nakit para, altın veya gümüş yahut ölçü, tartı veya sayı ile alınıp satılan şeylerden tesbit edilmişse; cins, nevi, miktar ve sıfatını belirtmek gerekir. Bir ay çalışma karşılığı olarak, 50 bin lira, 5 Osmanlı altını, 100 dirhem gümüş, 20 ölçek buğday, 50 kğ şeker tesbit etmek gibi. Bu konuda anlaşmazlığa yol açacak bir bilinmezlik bulunursa akit fasit olur. İş yapılmış olursa, işçi emsal ücrete hak kazanır [403]
6) İş akdi yapılırken, ücretten hiç söz edilmemiş olur ve işçi ücretle iş gören kimselerden bulunursa, yevmiye belli ise ona, değilse emsal ücrete hak kazanır. İşin?, ücretsiz olarak yapılacağının konuşulmuş olması durumu müstesnadır [404]
7) İş akdinde, ücret olarak kiyemî bir mal tesbit edilmiş olursa işçi emsal ücrete hak kazanır. Meselâ; bir" kimse «bana şu kadar süre çalış, sana bir çift hayvan alayım» dese, işçi çalışınca emsal ücrete hak kazanır. Çünkü hayvanlar kiyemî mal olup, satış bedelleri çok farklıdır. İşveren en ucuzunu almak, işçi ise en pahalısını aldırmak ister ve bu durum anlaşmazlığa yol açar. Ancak belirli hayvan üzerinde anlaşma olmuşsa bu, ücret yerine verilebilir [405]
Bütün bu durumlarda öngörülen emsal bedeli bilirkişi, o beldedeki benzer meslek sahiplerinin işçilik ücretini esas alarak belirleyecektir. Meselâ; bir inşaat ustasının yevmiyesi belirlenmek istense, o beldede genel olarak inşaat ustaları 2000 lira yevmiye ile çalışıyorsa bu ücret emsal bedel olur. Ücretler 2000, veya 2500 yahut 3000 gibi farklı olursa, bu ücretlerin ortalaması olan lira emsal bedeldir. Böylece tarafların menfaati korunmuş olur [406] Ancak ölçü alınacak emsal işçi bedellerinin dış etkilerden uzak olarak, arz ve talebin normal şartlar altında karşılaşmasîyle oluşması gerekir. İşsizlikten yararlanarak veya kendi aralarında gizlice anlaşarak işverenler işçi ücretlerini çok düşük tutarlarsa, bu gibi sun'î ücretler emsal bedel olamaz.
Diğer yandan işçilerin sendika çevresinde güçlenmesi ve bu gücün kötüye kullanılması sonucu kimi zaman; işçi ücretlerinin normalin üstünde yükselmesi de mümkündür. Emek bedelinin bu şekilde yükselmesi, üretilen malların maliyetine ve dolayısıyle piyasa fiyatlarına yansıyacağı için paranın satın alma gücü düşer. Bu da emeğin değerini olumsuz yönde etkiler. Konuyu tarafların yararına en uygun bir biçimde çözebilmek için eşit ehliyet ve yetenek gerektiren işlerde çalışanlara «asgarî ücret» belirlemek, bunun üstündeki iş ve mesleklere ise,., özlliğine göre adaletli ilaveler yapmak gerekir. [407]
[399] el-Fetava'1-Hindiyye, ve Ankaravî Fetvaları, icâre bahsi.
[400] Ali Haydar, age. c. I, s. 915; Mecelle, mad. 565.
[401] Ali Haydar, age. c. I, s. 757; Mecelle, mad. 238, 450, 463 464, 465, 466.
[402] a. esr. c. I, s. 913; Mecelle, mad. 564.
[403] el-MavsiIî, el-İhtiyâr, c. II, s. 51 vd:; el-Fetâvâ'I-Hindiyye, c. IV, s. 412; İbn Kudâme, el-Muğnî, c. V, s. 327.
[404] Ali Haydar, age. c. I, s. 911, 912,
[405] a. esr. c. I, s. 918; Mecelle, mad. 566.
[406] el-Mavsılî, age. e. II, s. 51; el-Fetâvâ'1-Hindiyye, c. IV, s. 412; el-Mevsûâtü'I-Fıkhıyye, e. I, s. 263; Ali Haydar,
age. c. I, s. 757; Mecelle, mad. 238, 450, 463, 464.
[407] Dr. Hamdi Döndüren, Çağdaş Ekonomik Problemlere İslami Yaklaşımlar, İklim Yayınları: 173-175.