sumeyye
Wed 23 March 2011, 01:50 pm GMT +0200
İki Kölenin Bir Akidle Mükâtep Kılınması
İki köle ile tek bir kitabet ekdi yapıldığında ikisi de bedellerini ödeyince azad olurlar. Eğer ödemekten âciz kalırlarsa, her ikisi de köleliğe döndürülürler. İkisi de kitabet bedelinin tamamını ödemeden azad olamazlar: Çünkü haklanndaki kitabet akdi bir tanedir. Efendinin bu akidde ileri sürdüğü şart da muteberdir. Söylediğimiz sebepden dolayı, bunlardan biri kendi payına düşeni öderse, azad olmaz. Biri ödemekten âciz kalırsa, köleliğe döndürülür: Ya ikisinin anlaşmasıyla ya da diğerinin bilgisi olmadan hâkimin döndürmesiyle köleliğe döner. Sonra diğeri kitabet bedelinin tamamını öderse her ikisi de azad olurlar: Zira ikisi bir şahıs gibidirler. Görülmez mi ki; kitabet bedelinin tamamını ödemedikçe, her ikisi de azad olamazlar. Aynı şekilde her ikisi de bu bedeli ödemekten âciz kalmadıkça, köleliğe döndürülmezler. Zira gâipdeki bu hükümden mutazarrır olur. Çünkü bu hüküm tatbik edilirse, bedeldeki hissesi sakıt olur ve hissesini ödemeden azad olamaz. Hazırda bulunansa, diğerine zarar veren hükümde onun hasmı olmaz. Bundan sonra çalışıp para kazanarak bedelin bir veya iki taksidini ödeyip kalan kısmını ödemekten âciz kalırsa ve köleliğe döndürülürse; bu döndürme bâtıl olur. Birincinin köleliğe döndürülmesi sahih olmadığından, yok gibidir ve ödeme acziyeti -birincinin ödemeye iktidarının mevcud olması sebebiyle- tahakkuk etmez.
İki efendi kendilerine âit iki köle ile kitabet akdinde bulundukları zaman da durum yukarıdaki gibidir. Yalnız yukarıdakinin hilafına; bunlardan her biri kendi hissesi karşılığında mükâtep kılınmıştır. Hal böyle olunca da, kendi hissesini Ödeyen azad olur: Çünkü ortaklardan her biri kitabet bedelini kendi kölesi üzerine vâcib kılmıştır. Başkasının kölesinde değil de, kendi kölesinde koştuğu şart muteber olur. Birinci mes'elede ise, hüküm bunun hilâfmadır. O mes'eledeki kölelerin her ikisi de kendisinin malı olduklarından dolayı, efendinin o köleler hakkında ileri sürdüğü şartlar muteber olur.
Biri diğerinin kefili olmak üzere iki köle ile kitabet akdinde bulunmak caizdir: Bu> istihsanen verilmiş bir hükümdür. Kölelerden her biri bin dirhemlik kitabet bedelinin Ödenmesinin vücûbu hususunda asil olup, azadlıklan bu bedelin ödenmesi şartına bağlıdır ve kölelikden kurtulmaya ihtiyaçları bulunduğundan dolayı, tasarruflarını tashih etmek için kölelerden her biri bin dirhemlik bedelin ödenmesi hususunda diğerine kefil kılınır.
Hal böyle olunca; kitabet bedelini hangisi öderse ödesin, her ikisi de azad olur: Çünkü azadlık şartı mevcuttur. Sonra, ödeyen taraf diğerinden ödediğinin yarısını alır: Zira o diğerinin ödemekle mükellef olduğu borcu, onun emri ile ödemiştir. Aralarında eşitliği sağlarfıak için de, ödediğinin yansını ondan alır. Almazsa veya ödediğinin tamamını alırsa, aralarında eşitlik sağlanmış olmaz.
Kitabet bedelinin Ödenmesinden evvel efendi onlardan birini azad ederse, -açıkladığımız sebepden dolayı- o biri azad olur ve diğerindeki kitabet bedeli de düşer. Kitabet bedelinin yansı diğerinin üzerinde kalır. Çünkü toplam bedel hakikatte her iki kölenin bedenlerine mukabildir. Ancak biz kefaletin sıhhatini sağlama almak için bu bedeli onlardan her birinin üzerine koyduk. İkisinden birinin azad edilmesiyle onlar birbirlerine kefil olmaktan müstağni olurlar. Kitabet bedeli her ikisinin şahsına mukabil olduğundan, bu bedel ikiye bölünür. Efendi bu bedelin kalan yarısını onlardan dilediği birinden alır. Azad edilenden diğerinin kefili oluşu sebebiyle; diğerinden ise, asıl borçlu oluşu sebebiyle alır.
Bir kimse kölesinin yansını mükâtep kılarsa, caiz olur ve yansı mükâtep olur. İmameyn'e göre ise, azad etmenin parçalara bölünüp bölünemez oluşuna binâen, tamamı mükâtep olur. Yansı mükâtep, yansı ticaretle izinli olur: Zira izin parçalara bölünemez. Bu durumdaki kölenin kazancının yansı kendisinin, yansı da efendisinin olur. Kitabet bedelini ödediğinde yansı azad olur. Kıymetinin yansını ödemek için de kazanç sahasına atılır. Azad ettikten sonra efendisinin onun kazancında hakkı kalmaz. Çünkü kıymetinin yarısını ve kitabet bedelini ödemek için çalışmaktadır. O, efendisinin yanında mükâtep gibidir. Mükâtebin kazancında ise, efendinin hakkı yoktur. [5]
[5] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 3/323-324.