sumeyye
Thu 24 February 2011, 01:18 pm GMT +0200
İbn Haldun
Muhammed bin İbrahim bin Abdurrahman (1332-1402)
Hadramut'tan Endülüs'e, oradan da Tunus'a göç etmiş çok eski bir aileye mensup olan İbn Haldun, 1332'de Tunus'ta Kuzey Afrika'nın bu önemli şehrinde doğmuştur. İlk olarak Kur'an'ı ezberledikten sonra, sarf-nahiv, belagat, hadis ve fıkhı seçkin hocalardan okudu. Ayrıca, riyaziye, mantık ve kelâm konularında da bilgi edinerek zamanının ilimlerini öğrenmişti. Yirmi yaşlarında Tunus emirlerinden Ebu İshak'ın başkâtibi olmuştur. İbn Haldun siyasi hayatını mümkün olduğu kadar ilim ve araştırma merakı için bir vasıta yapmıştır. Bulunduğu her yerde âlimler meclisine girmiş, münakaşalar yapmış ve bilgi toplamıştır. Şöhreti her yerde yayılan İbn Haldun'u, Fas Emîri Ebu İnan vezir yaptı, ancak kendisini kıskanan memurların iftirası sebebiyle hapsedildi.
Daha sonra hapisten çıkıp, yeni emir Ebu Salim zamanında da vezir olmuştur. Emir olan Ömer bin Abdullah ile arası açıldığından Endülüs'e geçmiş ve orada Gırnata emiri Abdullah bin Ahmer kendisini İspanyalılar'la olan anlaşmazlığın çözümü için görevlendirerek, bu anlaşmazlığı başarıyla çözüme kavuşturmuştur. Daha sonra Grenata'dan ayrılan İbn Haldun, Becâye emiri Ebu Abdullah'ın sarayına gitmiş; daha sonra tekrar Gırnata'ya, oradan da Afrika'ya geçmiştir. Bu siyasî faaliyetler kendisini yormuş ve artık her şeyden uzak olarak Telemsan civarındaki Selâme kalesine çekilmiştir. Dünyaca meşhur Mukaddime adlı eserini burada yazmıştır. 1377 yıllarında eserini tamamladıktan sonra, Tunus'a dönmüş; oradan 1382'de Kahire'ye, 1388'de de hacca gitmiştir. 1400 yıllarında Timur ile el-Meliku'n-Nasır arasındaki savaşa katılmış, hayatının son yıllarını Kahire'de geçirmiştir. Kahire'de Mâliki kadılkudat'ı olarak uzun yıllar görev yapmış, zaman zaman yüksek dinleyicilere dersler vermiştir. İbn Haldun 1402'de Kahire'de ölmüştür. İbn Haldun, doğuda ve batıda ilk tarih felsefecisi, kendisinden beş asır sonra kurulacak olan sosyolojinin habercisi sayılır. İslâm dünyasının fikrî durgunluk devrinde yetişen İbn Haldun, yeni ilim anlayışının ve modern metodolojinin önderi kabul edilir.
İbn Haldun'un Mukaddime adlı eseri aslında dünya tarihi olan el-İber’n ilk kısmıdır. Şifau's-Saii (Tasavvufun Mahiyeti) adlı eseri de tasavvuf açısından önemlidir. İbn Haldun'un bu iki önemli eseri de Süleyman Uludağ tarafından çevrilmiş, Dergâh Yayınları'nca yayınlanmıştır. Düşünce ve görüşleriyle ilgili incelemeler de vardır.