saniyenur
Tue 31 July 2012, 12:05 pm GMT +0200
4- Hikmet
Hz. Peygamber'in tâlim ve terbiyesinin bir başka önemli boyutu da hikmettir. Bu kelime Kur'ân'da pek çok yerde değişik şekilleriyle kullanılmıştır ve karakter eğitiminde pratik tedbir, basiret ve uzak görüşlülük gibi özellikleri benimsemenin büyük önemini yansıtmaktadır; bu özellikler belli bir durumda bir meselenin tam olarak anlaşılması gereği ve her hâlde aklî ve zihnî yeteneklerin kullanılmasına olan ihtiyaç göz önünde bulundurulduğunda önem kazanmaktadırlar. Her meselenin, her durumun ihtiyaç ve önceliklerine göre mantıkî ve mâkûl çözümü mevcuttur; meselâ karakter eğitim ve terbiyesi ile ilgili olan meseleyi, Kur'ânî hikmet, yukarıda zikredilen Nahl sûresinin 125. âyetinde güzelce çözümlemiştir.
Hz. Peygamber'in karakter eğitimindeki bir diğer yöntem, İmar (insanları yaptıkları kötü işlerin sonuçları hakkında uyarmak) ve tebşir (iyilik yapanlara müjdeli haberler vermek) yoluyla hatırlatmada bulunmaktır, böylelikle insanların iyi ve merhametli bir karakter geliştirmeleri teşvik edilmiş olur.
Mükâfat ve ceza kavramları da aynı gayeye hizmet ederler. İyi davranışların sonucunda mükâfat alıp, kötü davranışlarından dolayı da cezalandırılacaklarını düşünen kişilerde korku ile ümit arasında bir durum meydana gelir ve bu da insanlarda Kur'ân'da zikredilen ve Hz. Peygamber'in açıklamış olduğu Allah'ın gerekli gördüğü iyilik seviyesine ne kadar yaklaştıklarını anlamak için iyi davranışlarını tartmak arzu ve ihtiyacını doğurur. Mükâfat ve ceza yanında tevbe ve affedilmeyi de vermesi Allah'ın Rahmet sıfatının tecellisidir. Kur'ân şöyle buyurmaktadır: "De ki: Ey kendilerine kötülük edip aşırı giden kullarım! Allah'ın rahmetinden umudunuzu kesmeyin. Doğrusu Allah günahların hepsini bağışlar..." (39: 53).
Bir hadis-i kudside Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur, "Şeytan dedi ki; 'Ey Rabbim, Ben âdemoğlunu hayatı boyunca şaşırtacağım. Allah buyurdu ki: 'Bana tevbe ettikleri sürece, ben de onları affetmeye devam edeceğim"'.
Bir başka bakış açısıyla, iyi bir karakter insanların haklarına (hukuku'l-İbâd) riâyetin bir parçasıdır. Bu hususta Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: "Fakir kimdir bilir misiniz?" Ashab "aramızdan parası, malı ve eşyası olmayandır" deyince, Hz. Muhammed "ümmetimin fakiri Allah'ın önüne namaz, oruç, zekat ibadetiyle çıktığı hâlde, ona kötülük yapmış, buna iftira etmiş, şunun malını yemiş, öbürünü öldürmüş olandır. Hakkını gaspettiklerinden her biri onun iyi amellerinin sevabından bir hisse alacaktır; böylece iyiliği tükenince yaptıkları kötülükler hesaba alınacak ve eğer günahı çoksa cehenneme atılacaktır."
Hikmet ve karakter terbiyesi ile ilgili önemli bir boyut ise insanların rahatsız edilmemesine özen göstermek, İtidal ve dengedir. Karakter inşâcısı olan kimse ahlâkî öğüt ve derslerle ilgili açıklama ve yorumlarını uygun, kolaylaştırıcı ve müjdeleyicİ bir şekilde yapmalıdır. Din konusunda aşırılık ve zorlaştırmadan kaçınılmalı ve ılımlılık normal hareket tarzı olarak benimsenmelidir. Öğretici kimse öğrettiği ahlâkî değerleri özellikle yukardaki hususları göz önünde bulundurarak uygulamalıdır. Kur'ân bu duruma Bakara sûresinde açıkça değinmiştir: "Allah size kolaylık ister, zorluk istemez..." (2: 185)
Hz. Muhammed'in şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir:
1- Nâzik olunuz ve sertlik ve kabalıktan sakınınız. (Müslim)
2- (Merhametten) Nezaketten mahrum olan hayırdan da mahrum olur. (Müslim)
3- İtidal herşeyin en iyisidir. (Ebu Davud)
4- İçinde itidal ve denge bulunan fiiller en iyileridir.
5- Allah beni tebliğci olarak gönderdi; İnsanlar için zorluk çıkarıcı olarak değil.
6- Din kolaydır. Bir kime dini öğretirken güçlük yoluna saparsa din ona galebe çalar. Doğru yol üzerinde bulununuz itidalli olunuz ve insanlara müjdeleyiniz.
Karakter eğitiminde en güzel örnek olmak da Hz. Peygamber'in yönteminin bir parçasıdır. Kur'ân Hz. Peygamber 'in en güzel Örnek oluşunu usvetu'l-hasene terimiyle tanımlamaktadır. Fatiha sûresinde bizlere şöyle dua etmemiz öğütlenmiştir. "(Allahım!) Bizi doğru yola, nimete erdirdiğin kimselerin, gazaba uğramayanların, sapmayanların yoluna eriştir." (1:6-7).
Daha sonra Kur'ân-ı Kerim'de şöyle buyurul-maktadır: "İbrahim ve onunla beraber olanlarda, sizin için uyulacak güzel bir ömek vardır..." (60: 4) Hz. Muhammed'in hayatı ile İlgili olarak ise şöyle buyurulmaktadır: "Ey iman edenler! And olsun ki sizin için, Allah'a ve ahiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah'ı çok anan kimseler için Rasûlullah en güzel örnektir." (33: 21).
Daha Önce açıklandığı üzere Hz. Muhammed'in karakter terbiyesi metotları içinde söz ile davranışın birbirine uygunluğu çok büyük önem taşımaktadır. Allah'ın Elçilerinin tamamı bu Ölçülere tamamen uymuşlardır. Hz. Muhammed peygamberliğinden önce de emin ve sâdık olarak bilinirdi. Hz. Peygamber (S)'in, cahiliye döneminin karanlık ve vahşi ortamındaki eşsiz dürüst, saf ve doğruluk dolu hayatı Kur'ân tarafından onun Peygamberliğinin hak olduğuna delil olarak gösterilmektedir: "...Daha önce yıllarca aranızda bulundum, hiç düşünmüyor musunuz?" (10: 16).