sumeyye
Fri 1 April 2011, 03:58 pm GMT +0200
Havalenin Sahih Oluşu:
Havale; muhîlin, yani borçlunun; muhtâlin, yani alacaklının ve havaleyi üzerine alan muhâlün aleyhin rızalanyla sahih olur:
Muhîlin rızası gerekir: Çünkü havalede aslolan odur, havale işi de ondan sâdır olur. Ziyadât adlı eserde anlatıldığına göre; muhîlin rızası şart değildir. Çünkü muhâlün aleyh borcu ödemeyi üstlenmekle, kendi nefsinde bir tasarrufda bulunmuş olmaktadır ki, bununla muhîle zarar değil, aksine fayda verilmektedir. Çünkü muhîlin rızası olmadan bu borcun ödenmesi için tekrar kendisine dönülmez. Muhtâl ile muhâlün aleyhin de rızası gerekir. Çünkü ödeme ve ödemeyi talep hususunda insanlar arasında fark vardır. Olabilir ki, muhâlün aleyh malî sıkıntıya düşüp iflas eder, muhtal da onu sık-boğaz edebilir. Şu halde kendilerine gelebilecek zararın önünü alabilmek için bu ikisinin de rızası şarttır.
Havale akdi tamamlanınca, muhîl, yani borçlu borçdan berâet etmiş olur: Bunun gerekçesi daha evvel anlatılmıştı. İmam Züfer dedi ki; muhîl borçdan berâet etmez. Çünkü havale, alacağı garantilemek için yapılır. Tıpkı kefalette olduğu gibi, borç yine muhîlin zimmetinde kalmaya devam eder.
Buna verilecek cevap şudur; evvelce de açıkladığımız gibi, havale borcu nakletmektir. Muhîlden başkasına nakledilince, -daha evvel açıkladığımız gibi- muhîl borçdan berâet eder, üzerinde borç kalmaz. Artık muhîl ölse de muhtâl, yani alacaklı onun bıraktığı terekeden alacağını alamaz. Fakat hakkın zayi olmasından korkarsa, muhîlin mirasçılarından veya borçlularından bir kefil alır. Muhâlün aleyh iflas etmiş olarak ölür veya havaleyi inkâr eder de, muhtâlin, yani alacaklının bir beyyinesi bulunmazsa; muhtâl alacağını muhîlden, yani esas borçludan ister. Aksi halde ondan isteyemez: Çünkü muhtâl, hakkı olan alacağına kavuşamamıştır. Havaleden maksat; muhtâİin hakkım sağlama almaktır. Şu halde havale, hakkın selâmeti kaydıyla mukayyeddir. Selâmet yok olunca, -satılan maldaki ayıp sebebiyle alış verişin feshi gibi- havale feshedilir.
İmameyn'e göre muhtâl başka bir şekilde yine muhîle dönüp alacağını isteyebilir. Şöyle ki, hayatta iken hâkim muhâlün aleyhin iflasına hükmederse, muhtâl alacağınıtahsil için muhîle geri döner. Çünkü İmameyn'e göre iflas hâkim karanyla tahakkuk eder. Ama Ebû Hanîfe'ye göre etmez.
Muhâlün aleyh muhilden ödemiş olduğu parayı ister ve muhîl de; 'ben sendeki alacağım karşılığında onu sana havale ettim' derse, sözü kabul edilmez: Ve sebep tahakkuk ettiği, yani kendi emriyle borcu ödediği için, havale ettiği miktardaki parayı muhâlün aleyhe vermesi gerekir. Lâkin burada muhîl, muhâlün aleyhde alacağı bulunduğunu iddia etmekte, o da bu iddiayı inkâr etmektedir. Burada söz inkâr edenindir. Havale borç ikrarı değildir, ikrarsız da olur.
Eğer muhîl, muhtâlden havale ettiği şeyi ister ve muhtâl de; 'sen beni sende olan alacağımı almam için havale ettin' derse, bu söz kabul edilmez: Çünkü muhtâl muhilden alacaklı olduğunu iddia etmekte, muhîl ise bunu inkâr etmektedir. Havalede vekâlet mânası mevcut olduğundan, burada söz inkâr edenin, yani muhîlindir. [3]
[3] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları: 2/299-300.