sumeyye
Thu 24 February 2011, 12:53 pm GMT +0200
Hârisî
Huseyn bin Abdussamed bin Muhammed el-Cubbaî el-Âmilî el-Hemedânî (918-984/1512-1576). İmâmiye
fukahasından.
Dedesi ve babası da ulemadan olan Hârisî, Suriye'deki dağlık Âmil bölgesinde doğdu. Hârisî nisbesi, Hz. Ali'nin yakın arkadaşlarından el-Hâris bin Abdillah'tan, Hemedânî de Yemen'deki kabilelerden biri olan Hemedân'dan gelir. Gençliğini Cubba'da Zeynüddîn eş-Şehîdu's-Sânî'nin sohbetlerinde geçirdi. İmâmiye fıkhını iyi öğrendi. Özellikle hadis, tefsir, fıkıh, arapça ve aritmetik dallarında çok iyi yetişmişti.
952'de bir medresede görev yapmak üzere eş-Şehîdu's-Sânî ile birlikte kara yoluyla İstanbul'a yolculuk yaptı. Hocasıyla birlikte İstanbul'da iki üçbuçuk ay kaldılar, eş-Şehîdu's-Sânî'nin Şîa propagandası yapması dolayısıyla 965'de Osmanlılar tarafından idam edilmesinden sonra, bazılarına göre daha 960'ta ailesiyle birlikte İran'ın İsfahan bölgesine göç etti. Burada bir süre ikamet etti. Ali el-Minşâr'ın kendisini hükümdara tanıtmasından sonra, başkent Kazvin'deki Safevî hükümdarı Şah Birinci Tahmasb'ın hediyeler gönderip davet etmesi üzerine hükümdarın yanına gitti, onun musahibi oldu. Şah ona büyük hürmet gösterdi ve Safevî Devleti'nin en yüksek dinî makamı olan Şeyhülislamlığa tayin etti. Devrin bilginleri kendilerne fakîh ve müctehid mertebesini verdiler. Şartlarında, bilginlerin ihtilaf ettiği Cuma namazının kılınması konusunda gayret gösterdi, namazı kıldırır, pekçok kişi de cemaati olurdu. Başkadılık, kaza ve iftâ görevlerini ihtiva eden Şeyhülislâmlık görevini^yedi yıl gibi uzun bir süre yürüttü. Şeriatı sevdirmek, iyi davranışları organize etmek, dinî ilimleri öğretmek, kitap ve risaleler yazmakla meşgul oldu. Ehl-i beyt mezhebini kuvvetli bir şekilde yayıyordu.
Safevîler'in fethetmesinden sonra Efgan'ın başkenti olan Herat'ta sekiz yıl Şeyhülislâmlık yaptı. Oniki imamı ve ehl-i beyt mezhebini tanımadıkları için Şah, onu üç köy vererek Herat'a göndermişti. İran'lı ve Türk ulema, fukaha ve talebe kendisinden istifadeye çalıştı. Daha sonra buradan Kazvin'e dönüp hacca gitmek üzere hükümdardan izin istedi. Oğlu Bahauddin'in Herat'ta kalması şartıyla kendisine izin verildi. Hacca gittikten sonra, Bahreyn'e yerleşti. Orada ulema ve fuzela ile birlikte oldu.
Başta iki oğlu olmak üzere, pekçok öğrencisi olmuştur. Edebiyat bilgisi iyi ve ifadesi düzgündür. Yazdıklarının çoğu risale halinde olan Hârisî'nin eserleri şunlardır:
1) Dirâyetu'l-Hadîs: Matbu haldeki yegâne risalesidir.
2) Şerhu'l-Erba'în Hadisen fi'l-Ahlâk: Şah Tahmasb adına yazmıştır.
3) Şerhu Kavâ'idi'l-Ahkâm.
4) Tuhfetu Ehli't-İmân fî Kıbleti Iraki'l-Acem ve Horasan: Ali bin Abdilâlî'nin camilerdeki kıblegâhların değiştirilmesi görüşüne ve bu doğrultudaki uygulamalara karşı çıkmak üzere yazdığı bir risaledir.
5) Şerhu Elfiyyeti'ş-Şehîd fî Fıkhi's-Satât: Metinle birlikte ve oldukça geniştir. Herat'ta bitirmiştir. Aynı kitaba bir başka şerh daha yazarak, eş-Şehîdu'l-Evvel ve eş-Şehîdu's-Sâni'nin tartışmalarına da yer vermiştir.
6) er-Risatetu'i-Tahmâsiyye (fi'i-Mevâ'izil-Fıkhıyye),
7) er-Risâletu'l-Vesvâsiyye: Şah Tahmasb adına yazdığını, namazla ilgili vesveselere aldırış edilmemesine dair bir eserdir.
8 ) er-Hisaletu'l-Radâ'iyye.
9) Hâşiyetu'l-İrşâd,
10) Vusûlu'l-Ahyâr ilâ Usûli'l-Ahbâr: Hadis usulüyle ilgili olup, bazı konulan genişçe açıklar, baş tarafında uzunca bir bölüm imametin delilleriyle ilgilidir.
11) Risale fi'r-Rıhte: Gezileriyle ilgili anılarını ihtiva eder.
12) Risale fî Münâzarâtihi Ma'a Badı Ulemâi Haleb fi'l-İmâme (A'yânu'ş-Şi'a'da özetlenerek nakledilmiştir).
13) Risale fî Ayniyyeti's-Salâti'l-Cum'a.
14) Risale fi İ'tikâdâti'l-Hakka.
15) Ta'likât ale's-Sahîfeti'l-Kâmileti's-Seccâdiyye.
16) Ta'lîkât alâ Hulâsati'l-Allâme fi'r-Ricâl
17) Kitabu'l-Gurar ve'd-Durar.
18) Risale fî Tahârati'l-Hadar ve'l-Bevârî bi'ş-Şems.
19) Risale fî Sarfı Sehmi'l-İmâm mine'l-Hums ilâ Fukarâi's-Sâde.
20) Risâli fi'l-Vâcibâti'l-Melekiyye.
21 Islâhu Câmi'l-Beyyin min Fevâ'idi'ş-Şerhayn: eş-Şehîdu'l-Evvel'in fıkıh usulüyle ilgili kitabının müsveddesini gözden geçirerek düzeltmiştir.
22) Cevâbu Kitâbi's-Suliân Süleyman el-Osmânî ila'ş-Şah Tahmasb.
23) Dîvanu Şi'r.
Bunun yanında hadis ve fıkıh kitaplarıyla ilgili pekçok notları ve dağınık fetvaları da vardır.
8 Rebîulevvel 984'te üç yıldır ikamet etmekte olduğu Bahreyn'de vefat etti. Kabri ziyaretgâh olmuştur.
Kaynaklar
1. el-Emîn, Muhsin, A'yânu'ş-Şi'a, Beyrut, ts., VI/56-66;
2. Ziriklî, A'lâm, M/260;
3. Atıyyetullah, Ahmed, Kam, İsl., M/11.