hafiza aise
Mon 26 December 2011, 03:40 pm GMT +0200
Gümüşün zarafeti telkari
Ocak 2008 28.SAYI
Telkari, doğa yorumlarının süsleme unsuru olarak kullanıldığı bir dokuma sanatıdır. Usta ellerde şekle bürünen saç teli inceliğindeki altın, gümüş veya bakır teller; takı, aksesuar ve dekoratif eşya olarak hayatımıza estetik bir değer katar. Telkaride en yaygın kullanılan malzeme gümüştür.
Telkaride kullanılan telin inceliği yapılan işin kıymetini artırır. Telkari işçiliği, usta-çırak kültürüyle gerçekleşen, titizlik ve sabır isteyen bir iştir. Bir dantel gibi işlenen teller, başlara taç, kollara bilezik, gerdanlara kolye, mücevherlere sandık olur. Kah gönülden kopmuş bir hediyedir, tercüman olur sevgimize; kah büyük annelerimizin yaşamından bize ulaşan bir şahit olur.
Geleneksel sanatların çoğunda olduğu gibi telkaride de sanatkar kullanacağı malzemeleri kendisi üretir. Üretimi; tel çekme, model hazırlama, tavlama, kesim, şekil verme, birleştirme, kaynak ve ağartma aşamalarından oluşur.
Telkari ustası parmakları nasır tutana kadar çalışır
Sanat insanın varlığa karşı duyduğu hislerin somutlaşmış halidir. Üretmek için hayal gücü, sabır, titizlik, estetik bir araya gelmelidir. Sanatçı kalıpları zorlayıp aşar, onların daha üstün yeni seviyelere ulaşmasını sağlar. Telkari ustası da parmakları nasır tutana kadar çalışır, gümüşü, altını yeniden üretir, bu yaşa kadar biriktirdiği ne varsa cesurca koyar ortaya.
Telkari sanatını icra eden ustalar, bazen Osmanlı motiflerinden, bazen de modern dünyadan esinlenerek yapar tasarımlarını. Doğa, dinsel simgeler ve özgün yorumlardan oluşan figürler; bilezik, taç, küpe, kolye, gerdanlık, tespih, halhal, tepsi, kemer, ayna, yüzük, hızma, broş gibi ürünlerde karışır hayatlarımıza.
Telkarinin en büyük sırrı ayrıntısında gizlidir
Telkari ustası Semra Cerrah’ın telkariyle ilgili yorumu şöyledir: “İlmek ilmek örülmüş tellerin arasından geçen bir şarkıdır, parmakla dans eden, sabırla işlenip bereketi Yaratan’dan beklenen, bir tepsinin üzerindeki kahvenin kokusuna karışır, tütünün içindeki yaprağın damarlarına karışır, kemer olup üzerindeki çiçeğin balına karışır, aynanın içindeki insanın ruhuna karışır, sözün özü; gün gelir telkari hayata, hayat telkariye karışır. Telkarinin en büyük sırrı ayrıntısında gizlidir. Tıpkı hayat gibi incecik damarların her birinde emeğin bereketi vardır. Hayat telkarinin her kıvrımında bir hikmet saklar. Hikmet sahibi insan nasıl hayırlı bir fani ise emeğin farkına varmış bir fani de öylesine hayırlı bir insandır.”
Mardinli telkari ustaları şöyle tanımlıyor sanatlarını, “Oysaki ben Mardin’de telkariyim. En eski kelebek kanadı, yiğitler asası benim göz zevkim el emeğim, maharetle nakış olur. Gümüş üzerinde dansla ben Mardin’im, en güzel gümüş işlemeciliğinin yurdu yani Mezopotamya ilhamım, medeniyetler benim desen kaynağım, ben tel halindeki gümüşü diriltir, altını şahlandırırım, basit bir el çekiciyle ve ayak körüğüyle sevda yakışını gümüşe yansıtırım. Ben en güzel kol düğmesiyim, taşlara nakşetmiş atalarıma gümüşü yontarım. Ben bir zevk tüneliyim, birçoğunun gelecek düşü bir sevgi motifiyim, ben telkariyim, dünden bugüne incecik zevkleri bulutlara işleyen, çiçeklere kazıyan...”
Yeni nesil telkari ustalarına destek
Başlangıcı M.Ö 3000 yıllarına kadar dayanan telkari sanatının, Mezopotamya ve Mısır’da uygulanmaya başlandığı biliniyor. Ülkemizde Mardin, Midyat, Diyarbakır, Gaziantep, Kahramanmaraş illerinde geleneksel bir sanat olarak rağbet görüyor. Sayıları gittikçe azalan ustalar, sanatı yaşatmak ve geleceğe taşımak için çalışmalarını sürdürüyor.
Diyarbakır Sanayi ve Ticaret Odası tarafından, geleneksel sanatların geliştirilmesine katkıda bulunmak amacıyla düzenlenen telkari kurslarında pek çok telkari ustası yetiştiriliyor. Diyarbakır Valiliği tarafından gerçekleştirilen “İş Destek Projesi” kapsamında, sermayesi olmayan girişimciler aldıkları krediyle kendi atölyelerini açıyor. Mardin Valiliği de telkarilerin Avrupa’daki moda evlerine tanıtımının yapılmasına destek veriyor.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin bir yetişkin eğitimi organizasyonu olan sanat ve meslek eğitimi kurslarında (İSMEK), 1996 yılından beri, çocuk yetiştirmekten yemek yapımına, sanattan gazeteciliğe kadar çok geniş bir alanda eğitimler veriliyor. Telkari eğitimi; Maltepe ve Üsküdar ilçelerindeki İSMEK’lerden alınabiliyor.
Özlem ŞAHİN EKİNCİ