sidretül münteha
Sat 12 February 2011, 04:59 pm GMT +0200
C- Fidye Ödemeyi Gerektiren Haller:
Fidyenin neden dolayı vacib olduğu konusuna gelince: Ulema, hastalıktan veya bitlenmekten dolayı başını traş etmek zorunda kalan kimseye lâzım geldiğinde müttefiktirler.
İbn Abbas, «Hastalık, başta çıbanların çıkmasıdır»; Atâ da, «Baş ağrisıdır» demiştir.
Cumhur, «Dikili elbise giymek, traş olmak ve tırnak kesmek gibi ihram-lıya caiz olmayan şeylerden hangisi yapılırsa fidye lâzım gelir» demiştir. Bu fidye de -ihtilâfa göre- ya kurban, ya da sadakadır ve bunu ister keyfî olarak yapsın, ister yapmak zorunda kalsın her iki halde de lâzım gelir demişlerdir. Güzel koku kullanmak da böyledir.
Kimisi «Tırnak kesmekten bir şey lâzım gelmez» kimisi «kurban lâzım gelir» demiştir. Tırnakların bir kısmını kesmekte de ihtilâf etmişlerdir.
İmam Şafii ile Ebû Sevr «Bir tırnağın kesilmesinde bir sadaka, üd tırnağın kesilmesinde iki sadaka, üç tırnağın kesilmesinde ise kurban lâzım gelir» demişlerdir.
İmam Ebû Hanife ise, bu hususta muhtelif kavillerde bulunmuş, birinde «Tırnakların hepsi kesilmedikçe bir şey lâzım gelmez» demiştir.
Ebû Muhammed b. Hazm ise, «İhramîı, bıyık ve tırnaklarını kesebilir ve bunları kesmekten dolayı ona bir şey lâzım gelmez» demiştir. Bu şâzz bir görüştür. Ona göre yalnız baş traşı fidye gerektirir. Zira onun hakkında nass vardır.
Ulema baş traşının fidyeyi gerektirdiğinde müttefiktirler. Fakat vücudun diğer tüylerini traş etmekte ihtilâf etmişlerdir. Cumhur, «Ondan da fidye lâzım gelir» İmam Dâvûd ise «Lâzım gelmez» demiştir. Başından veyahut vücudunun bir başka yerinden bir veya iki kıl çeken kimse hakkında da ihtilâf etmişlerdir.
imam Mâlik, «Eğer kılları çekerken bit vesaire Öldürmemişse bir iki tane kıl çekmekten dolayı bir şey lâzım gelmez» demiştir.
Hasan Basrî «Bir kıl için bir avuç, iki kıl için iki avuç yemek ve üç kıl için kurban lâzım gelir» demiştir. İmam Şafii ile Ebû Sevr de buna katılır.
İmam Mâlik'in tabilerinden Abdülmelik ise, «Çekilen kıllar az olursa sadaka, çok olursa kurban lâzım gelir» demiştir.
Bu ihtilâfın sebebi, ihramlı için kılları gidermenin niçin caiz olmadığında ihtilâf etmeleridir. Bunun taabbüdî bir emir olduğunu söyleyenler, «Giderilen kıllar az da olsa fidye lâzım gelir» demişlerdir.
îhramh için -ihramda bulunduğu müddetçe- temizlenmek caiz değildir diyenler ise, «Bir iki kılı çekmekle herhangi bir temizleme hasıl olmadığı için fidye lâzım gelmez» demişlerdir.
Fidyenin nerede verilmesi gerektiğine gelince:
İmam Mâlik, «Kişi bunda serbesttir, isterse Mekke'de, isterse başka yerde, isterse memleketine döndükten sonra verebilir» demiştir.
İmam Mâlik'e göre fidye ister kurban, ister sadaka, ister oruç olsun durum aynıdır. Mücâhid de buna katılır. Fakat İmara Mâlik'e göre bu kurban nüsük1 (haccın bir işlemidir) tür, hediy (Mekke'de hediye olarak kesilmiş) değildir. Çünkü eğer hediy olursa onu ya Mekke'de, ya da Mina'da kesmek lâzım gelir.
İmam Ebû Hanife ile İmam Şafii ise, «Kurban ile sadaka, Mekke'den başka bir yerde verilemezler. Fakat oruç her yerde tutulabilir» demişlerdir.
İbn Abbas da «Kurban Mekke'de kesilir, fakat sadaka ile oruç başka yerlerde de olurlar» demiştir. Bu söz İmam Ebû Hanife'den de rivayet olunmuştur. Fakat İmam Şafii'den, yukardaki sözünden, yani kurbanla sadakanın Harem yoksullarına verilmesi gerektiğinden başka bir görüş rivayet olunmamıştır.
Bu ihtilâfın sebebi, âyet-i kerimede geçen nüsük'ü hedy'e kıyas etmekte ihtilâf etmeleridir.
Nüsük'ü hedye kıyas edenler, «Hedy nasıl Harem'de kesilmesi ve Ha-rem'in yoksullarına dağıtılması gerekiyorsa, nüsük de böyledir. Çünkü ikisinden de maksat, Allah'ın evine komşu olanların menfaat görmesidir» demişlerdir.
Diğerleri ise, «Cenâb-ı Hak hedy'e hedy, nüsük'e de nüsük demiştir. Bu ise ikisinin hükümde bir olmadığını göstermektedir» demişlerdir. 170
170 İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 2/210-220.