ehlidunya
Sat 12 May 2012, 01:04 pm GMT +0200
Şahin Alpay
'Evliyalar diyarı' Tillo'da bir sabah
Siirt'in 9 km. uzağında, 900 rakımlı Siirt'ten yaklaşık 300 m. daha yüksekte, tepeler üzerine kurulu "Evliyalar Diyarı" Tillo, bir kasaba ve ilçe.
Geçen pazar sabahı Tillo'ya doğru giderken birden, ilçenin yoldaki tabelalara yansıyan resmi adının "Aydınlar..." olduğunu fark ettiğimde, hayli şaşırdım. Bu müthiş icadın nasıl yapıldığını keşfedebilmiş değilim. Ardında "evliyayı münevvere çevirme" fikri mi yatıyordu, bilemeyeceğim.
Tillo'nun adını Süryanice "yüksek yerler / ruhlar" anlamına gelen sözcükten aldığı konusunda yaygın bir mutabakat var. Ama burada bir zamanlar Süryanilerin yaşadığına dair hiçbir iz, bilgi yok; nüfusun büyük çoğunluğu Arap. Siirt kentinde de yakın zamanlara kadar çoğunluk Arap'tı, ama göçler sonucu Kürtler çoğunluğa geçmiş. Mardin gibi Siirt sokaklarında da Kürtçe, Arapça ve Türkçe birbirine karışıyor.
Süryanice adı Tillo'yu çok iyi anlatıyor: "Yüksek yerlerde yatan yüksek ruhların" yeri... Dicle'nin kolu Botan nehrinin göz kamaştıran güzelliklerine yukarıdan bakan, tepelerinde binlerce evliyanın (Sufi İslam anlayışıyla "Allah dostu"nun) yattığı, çok sayıdaki okullarında din eğitimi verilen, "ruhani" bir yer... Tillo'ya giden herkesin yaptığı gibi biz de önce Şeyh İsmail Fakirullah ve, "en önemli eserim" dediği öğrencisi, Şeyh Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın yattıkları türbeyi ziyaret ettik. Hazreti Peygamber'in ceddinden olduğuna inanılan Şeyh Fakirullah (1657 - 1734) medreselerde hem Kadıri tarikatının Üveyssiye kolu esaslarına göre dini eğitim, hem de bilimsel eğitim vermiş. Türbesine yazılı "Anlarsa uzağım yakınımdır, anlamazsa yakınım uzağımdır..." sözüyle anılıyor.
Türbeden sonra matematikçi, pedagog, coğrafya bilgini, tıp adamı ve şair olarak bilinen, astronomi araştırmalarıyla tanınan Şeyh İbrahim Hakkı'nın (1703 - 1780) derslerde kullandığı kitapların ve araçların sergilendiği, küçük özel müzeyi gezdik. Daha sonra müzenin kurucusu Molla Sadettin Toprak Hoca'yı, yaptırmakta olduğu Kuran okulu binasında ziyaret ettik. Yerel bir bilge olan Sadettin Hoca, hayli ileri (85) yaşına rağmen gerek fizik, gerek zihin olarak çok formda oluşuyla bizi etkiledi. Söyledikleri de dikkate değerdi.
Cumhuriyet'le birlikte medreselerin kapatılmasının olumsuz sonuçları üzerinde durdu. Din ve bilim eğitiminin birbirinden ayrılmasının, din adamları arasında bilime, bilim adamları arasında da dine saygısızlığa; karşılıklı bağnazlıklara yol açtığı kanısındaydı. Bağnazlıklar konusunda kendisine tümüyle hak veriyorum. Evet, din bilime, bilim dine saygılı olmalı. Bunu sağlamanın yolu din ve bilim eğitimini birleştirmek midir? Ben o kanıda değilim. Dinle bilimin alanları farklı; biri maneviyat ve ahlakla, öteki elle tutulan, gözle görülen dünyayla ilgili. Dini bilimin, bilimi dinin yerine koyma girişimlerinden insanlık çok çekti. Bana göre, her alanda olduğu gibi eğitimde de çare çoğulculuk. Muhakkak ki bilimsel ve dinsel eğitim verenler yanında, ikisini birden veren okullar da olabilir.
Sadettin Hoca nedenleri iyi tahlil edilmediği için şiddetin bu kadar yıkıcı bir sorun haline geldiğinden de söz etti. Şiddetin şiddetle, insanların yüreklerine korku salarak önlenebileceğine dair anlayıştan uzaklaşıldıkça, çözüm yoluna girilebileceğini söyledi. Tamamen haklıydı.
Son olarak artık yerinde yeller esen Kale'ye tırmandık. Oradan Botan nehrinin güzelliklerini, üzerindeki (FB ikinci başkanı Nihat Özdemir'in şirketi tarafından inşa edilen) baraj ve hidrolik santralları, çevreye yayılan okulları ve hemen yanı başlarındaki camileri seyrettik. Çevre illerden otobüslerle gelen öğrencilerle karşılaştık. Bazıları bizlerle fotoğraf çektirmek istedi. Öğretmenlerinden biri, sempati nişanesi olarak bana "Yirmi Altıncı Söz" başlıklı Nur risalesini hediye etti.
Tillo'dan yaklaşık 90 yıllık katı laiklik uygulamalarına rağmen, dindarlığından hiç kaybetmeyen "Derin Türkiye"nin derinlerinde olduğum duygusuyla ayrıldım.