sumeyye
Thu 24 February 2011, 12:56 pm GMT +0200
El-Askalâni
Ebü'l-Berekât İzzuddîn Ahmed bin İbrahim bin Nasrillah bin Ahmed bin Muhammed bin Ebi'l-Feth bin Hâşim bin İsmail bin İbrahim bin Nasrillah bin Ahmed el-Kinânî el-Mısrî el-Askalânî el-Kâhirî es-Sâlihî el-Hanbelî el-Kâdirî (800-876/1397-1471). Hanbelî fakîh, Memluk Hanbelî kadı'l-kudat'ı, tarihçi.
Zilhicce ayında doğan el-Askalânî, henüz emzikteyken babası öldüğünden annesinin himayesinde büyüdü. İlk önce Kur'an'ı hıfzederek[244] tahsiline başlayan el-Askalânî, lügat, fıkıh, hadis ve diğer ilimleri asrının ileri gelen âlimlerinden okudu, eş-Şems bin ed-Deyrî'den tefsir, Makrîzî, Aynî, İzz Abdusselâm el-Bağdâdî'den tarih, el-Mecd Salim el-Kadî, eş-Şems eş-Şâmî Ebü'l-Fadl bin el-İmâm el-Magribî'den fıkıh, eş-Şems el-Irakî'den feraiz[245], el-Muhib bin Nasrillah, el-İzz bin Cema'a, Abdusselâm el-Bağdâdî ve başkalarından hadis tahsil etti.[246] Hocaları arasında İbn Hacer el-Askalânî'nin de bulunduğu[247] el-Askalânî'ye ez-Zeyn Irakî ve Ebu Bekr Meragî de icazet verdi.[248]
Hanbelî mezhebinde temayüz edip, bu mezhebin önde gelenlerinden biri olan el-Askalânî, kendi mezhebinin fıkhını tedris etmiş, ders vermeyi kaza görevi ile birlikte yürütmüştür.[249] 17 yaşındayken hocası el-Mecd es-Sâlim'in kaza naibi oldu. Hocası zayıf düşünce Cemaliyye ve Huseyniyye medreselerinde ders verdi, el-Huseyniyye camiinde hitap etti. İbnü'l-Baba camiinde hadis, ez-Zeyn ez-Zerkeşî'nin ölümünden sonra, hatta daha önceleri Eşrefiyye'de fıkıh tedris etti.[250] İbnü'l-Mugallâ'ya yirmi yıl kadar, kaza nâibliği yaptı.[251] Ayrıca el-Muhib bin Nasrillah'ın yerine de aynı görevi yürütmüştür.[252] Yine aynı hocası el-Muhib bin Nasrillah'tan sonra Mueyyediyye'de fıkıh tedris etti. Hatta daha önce de aynı görev teklif edildiyse de, el-İzz el-Kadî Şam'a giderken kendisini nâib tayin ettiği için bunu kabul etmek istemedi.[253] el-Bedr el-Bağdâdî'den sonra ölümüne kadar sürdürmek üzere Mısır Hanbeli kadı'l-kudat'ı oldu. Bu sırada Sâlihiyye, Eski Şerefiyye ve Nâsıriyye medreseleri ile İbn Tulün camiinde dersler de verdi.[254] Kaza görevini selef yolunu izleyerek yürüttü. Devlet erkânı ve halk ona güvenip büyük saygı duyuyordu.[255]
Tasavvuf yoluna da giren el-Askalânî,[256] Suyutî'nin hocalarından biri olup,[257] 815 (1412) ve 853 (1449) tarihlerinde olmak üzere iki kez hacca gitti. Ayrıca iki kez Şam'ı ve Dimyat'ı da ziyaret etmiştir. Mütevazı ve hoş sohbet biri olan el-Askalânî, mescid, medrese, sebîl, cami gibi hayrat da yaptırdı.[258] 11 Cemâziyelula cumartesi gecesi vefat eden el-Askalânî'nin cenaze namazında Sultan Kayıtbay ve devlet ileri gelenleri de bulunmuş, Kahire'de defnedilmiştir.[259]
Meşhur Hanbelî fakîhlerden biri olan el-Askalânî'nin eserlerinin bir listesini, Suyûtî hocalarına ayırdığı özel eserinde zikretmiştir. el-Askalânî fıkıh, sarf, nahiv, beyan, bedî, usûl, hesâb gibi devrinin hemen her ilminde nazım veya nesir olarak eser vermiştir. Telif, seçme ve şerh yoluyla yazdığı eserlerinin önemlilerini konularına göre ayırarak şöylece sıralayabiliriz.[260]
Sarf-Nahiv: Safvetu'l-Hulâsa, Şerhu (Tavdîhu) Elfiyyeti İbn Mâlik,
Fıkıh: Muhtasaru'I-Muharrer fi'l-Fıkh (tashîh ve nazmı),
Usûl: Nazmu Usûli İbni'l-Hâcib ve Tavdîhuh,
Tarîh: Tabakâtu'l-Hanâbile, Şifâu'l-Kulûb fî Menâkıbi Benhi Eyyûb, Kudâtu Mısr,
Matematik: Manzume fi'l-Cebr ve'l-Mukâbele, Manzume fi'l'Mesâha,
Güzel şiir yazan el-Askalânî'nin edebiyat alanındaki meşhur eseri Tenbîhu'l-Ahyâr ala Mâ Kîle fi'l-Menâm mine'l-Eş'âr’dır.
[245] Sehâvî, ed-Dav'ul-Lâmi', I, 205.
[246] Suyûtî, Celaluddîn, Husnü'l-Muhâdara fi Mulûkİ Mısr ve'l-Kâhira, Kahire 1967,1,484.
[247] Atıyyetullah, Ahmed, el-Kamusu'l-İslâmî, Kahire 1979, V, 384.
[248] Suyutî, Husnu'l-Muhâdara, 1,484, Sehâvî, ed-Dav'u'l-Lâmi', 1,206.
[249] Suyutî, Husnu'l-Muhâdara, I, 484, İbnü'l-İmâd, Şezerâtu'z-Zeheb, VII, 321.
[250] Sehâvî, ed-Dav'u'l-Lâmi', 1,206.
[251] Suyûtî, Husnu'l-Muhâdara, I, 484, İbnü'l-İmâd, Şezerâtü'z-Zeheb, VII, 322, Şehevî, ed-Dav'u'l-Lâmi', I, 206.
[252] İbnü'l-İmâd, Şezerâtu'z-Zeheb, VII, 322.
[253] Sehâvî, ed-Dav'u'l-Lâmi',!, 206.
[254] Suyûtî, Husnu'l-Muhâdara, I, 484, Şehâvî, ed-Dav'u'l-Lâmi', I, 207.
[255] Suyutî, Husnu'l-Muhâdara, I, 484, İbnü'l-İmâd, Şezerâtu'z-Zeheb, VII, 322.
[256] Sehâvî, ed-Dav'ul-Lâmi', I, 206; İbnü'l-İmâd, Şezerâtü'z-Zeheb, VÜ, 322.
[257] Suyutî, Husnu'l-Muhâdara, 1,484,
[258] Sehâvî, ed-Dav'u'l-Lâmi', i, 206,207.
[259] İbnü'l-İmâd, Şezerâtu'z-Zeheb, VII, 322, Sehâvî, ed-Dav'u'l-Lâmi', I, 207.
[260] İbnü'l-imâd, Şezerâtü'z-Zeheb, VII, 322; Bağdatlı İsmail Paşa, Keşfel-Zunûn Zeyli (İdâhu'l-Meknûn), İstanbul 1972,1, 323, Ziriklî, Hayruddîn, el-A'lâm, 7 1954-1959,1, 85; Kehhâte, Ömer Rıda, MLF, Beyrut, ts., I, 144; Atıyyetullah, Ahmed, el-Kamusu'l-İslâm, V, 384.