sumeyye
Fri 4 February 2011, 01:26 pm GMT +0200
Ehl-i Re’yin Yöntemi: Tahrîc
Re’y ekolü, fıkhı tahrîc esası üzerine kurmuştur. Bu şöyle olmaktadır: Herkes, tabi olduğu mezhebin sözcüsü durumunda olan, onların görüşlerini en iyi bilen, onların tercihinde en isabetli olan kimsenin [774] kitabını ezberleyecek ve her bir mesele hakkında hükmün gerekçesini düşünecektir. Sonra kendisine bir şey sorulduğunda veya doğrudan kendisinin ihtiyaç duyması halinde, ezberindeki imamlara ait hem adı hem de hükmü konulmuş (tasrîhât) beyanlara bakacak; onlar arasında aradığı cevabı bulursa mesele tamam, bulamazsa o zaman onların sözlerinin genel ifadelerini ele alacak ve onları meselesine tatbik edecek, yahut sözün zımnî bir işaretini arayacak ve cevabı ondan çıkaracaktır. Bu meyanda şu ihtimallerle karşılaşılabilir:
1. Bazı sözlerin îmâ ve iktizâ delâletleri olur ve maksat böylece anlaşılır.
2. Bazen adı ve hükmü konulmuş meselenin benzeri yeni meseleler ortaya çıkar, bunlar da onun hükmüne katılır.
3. Bazen hükmü tasrih edilmiş meselenin illeti tahrîc veya sebr-taksim [775] yoluyla ortaya konulur ve illet benzerliğinden dolayı o hüküm, hükmü tasrih edilmemiş meseleye de verilir.
4. Bazen imamın iki sözü olabilir. Bunların kıyâs-ı iktiranı veya şartî şeklinde terkip edilmesi, meselenin cevabını oluşturabilir.
5. İmamların sözlerinde, örnekle ve bir meseleye tatbikle anlatılmış, fakat efradını cami ağyarını mâni bir tanımla belirtilmemiş bir durumla karşılaşılabilir. Bu vaziyette dilcilere müracaat edilir ve o şeyin zatî özelliklerini elde etmek, derli toplu bir tanım yapmak, müphemini munzabıt kılmak, müşkilini gidermek, için aşırı gayretler (tekellüf) gösterilir.
6. Bazen imamların sözleri iki şekilde anlaşılabilir. Bu du rumda, iki ihtimalden birini tercih etmek için çaba sarfedilir.
7. Delillerin mesele ile ilgisi kapalı olabilir ve bu durumda açıklamalara gidilir.
8. Bazen tahrîc erbabınca, imamların davranış ve sükûtları.., dahi delil olarak kullanılabilir.
İşte bu faaliyetlerin tümü tahrîc olmaktadır. Bunu belirtmek üzere şu ifadeler kullanılır:
“Falancanın esaslarına göre tahrîc olunan görüş şudur”
“Falanın mezhebine ya da aslan göre şöyle denilir”
“Falanın görüşüne göre meselenin cevabı şöyle şöyledir” ve benzeri ifadeler.
Bu tür işleri yapanlara “müctehid fi’1-mezheb” denir.
“Mebsût’u [776] ezbere bilenler, müctehid olur; rivayet ilminden hiç haberi olmasa, hatta tek bir hadis bilmese bile o müctehiddir” diyenler, tahrîc esası üzerine olan içtihadı kastetmektedirler.
Tahrîc, her mezhepte yaygın olarak uygulanmıştır.
[774] Bu genellikle mezheb imamının yakın bir talebesi olur. (Ç)
[775] Müellif bunun yerine "sebr-hazt" tabirini kullanıyor. Elimizdeki nüshalarda sebr kelimesi yerine "yüsr" yazılmış, Tashîh hatası olmalıdır. (Ç)
[776] Hanefi fıkhında, Serahsî (ö.483/1090) tarafından telif edilen ve Zâhiru'r-rivâye'yi toplayan otuz cüzlük (on büyük ciltlik) büyük eser. (Ç)