sumeyye
Tue 7 September 2010, 01:41 pm GMT +0200
Davranışlarımızın odağındaki “Biz”
Günlük hayatın teklifleri, uğraşların içinde kimi zaman kendimize ait kararlarla davranıyor, kimi zaman da hissî hayatımızın merkezi olarak başkalarının davranışlarını seçiyor musunuz?
Hatta diğer insanların zaâfiyetlerinin sizi denetlemesine izin veriyor musunuz?
Davranışlarımız (sözlü-sözsüz ifadelerimizin tamamı) zihinimizdeki faaliyetlerin fiile dönüşmüş hâlidir. Davranışlarımızı, zihinde teşekkül eden kararlarımız belirler.
Günlük hayatın teklifleri, uğraşların içinde kimi zaman kendimize ait kararlarla davranıyor, kimi zaman da hissî hayatımızın merkezi olarak başkalarının davranışlarını seçiyor musunuz? Hatta diğer insanların zaâfiyetlerinin sizi denetlemesine izin veriyor musunuz?
Davranışlarımız (sözlü-sözsüz ifadelerimizin tamamı) zihinimizdeki faaliyetlerin fiile dönüşmüş hâlidir. Davranışlarımızı, zihinde teşekkül eden kararlarımız belirler.
Amaç, kimlik, inançlar, değerler ve becerilerimiz yaşadığımız hayat tecrübelerimiz ile şuuraltımıza (bilinç dışı zihin) öğrettiklerimizdir. Bu öğrenmelerimizi kararlarımız kaynak olarak kullanır. Değerlerimiz, yani bizim için önemli olanlar, olmazsa olmazlarımız, prensiplerimizi anlık karşı karşıya kaldığımız hissî durumumuz üzerinde tutabiliriz.
Beklenmedik bir kaza veya hastalık ânında, herhangi bir yanlış anlama ile haksızlığa uğradığımızı farkettiğimiz durumlarda, farklı inançlara sahip olduğumuz kişilerin şahsımıza acımasız saldırıda bulunduğu hâllerde, karşılık verme isteğimiz davranışlarımızın ve kararlarımızın odağında ne var?
FAAL KİŞİLİK
Bazı şeylerin olması için insiyatif kullanmamız gerektiğini veya sorumluluk duygusu ile harekete geçmek zorunda olduğumuzu düşünerek aldığımız kararlardaki davranışa ‘faal kişilik’ örneği (Etkin-Proaktif) denir.
Faal kişiliğin özünde; bir inancı-değeri-prensibi anlık hissî durumlarının önüne geçirme yeteneği vardır. Buna başta Peygamber efendimiz (asm)’ın, sahâbelerin ve İslâm âlimlerinin hayatından binlerce örnek verebiliriz:
Taif’te Peygamberimizin karşılaştığı durum karşısındaki tutumu, ilk Müslümanlardan kahraman sahâbelerin her türlü baskı ve işkenceye rağmen inanç ve değerlerine sıkı sıkıya bağlı kalmaları, yakın tarihimizde üstadlarımızın defalarca beraat ettikleri davalardan tekrar tutuklanıp hapishanelerin güç hayat şartlarına rağmen hizmet faaliyetlerini her an ön planda tutmaları ‘faal kişilik’ için binlerce misallerden sadece birkaç tanesidir.
Faal kişiler, bir problem ile karşılaştıklarında sorumlu aramazlar.
MÜNFEİL KİŞİLİK
Faal (Etkin-Proaktif) kişiliğin tam tersi münfeil (Edilgen-Reaktif) kişiliktir,
“Üzüm üzüme baka baka kararır” atasözü bu kişiler için geçerlidir. “Toplumsal hava”dan etkilenirler. Tenkit edildiklerinde veya tasvip edilmediklerinde hemen “ama, fakat” ile kurulan cümleler ile savunmaya veya korunmaya çalışırlar. Münfeil insanlar, hissî hayatlarının merkezi olarak başkalarının davranışlarını seçer, diğer insanların zaâfiyetlerinin kendilerini denetlemesine izin verirler.
Münfeil insanı yöneten; duyguları, şartlar, olaylar ve çevreleridir. FAAL insanı ise, dikkatle düşünülmüş ve sindirilmiş değerler yönetir.
Bu bağlamda şu tespit çok dikkate değerdir: “Kuvveden fiile geçmek olan faaliyetteki şedid ve mütenevvî lezzet, tegayyür-i âlemin mâyesi ve kanun-ı tekâmülün nüvesidir.” (Mektubat)
“Faal insan melekler gibi midir?” diye soracak olursanız, elbette hayır. Onlar da fiziki şartlardan, sosyal yapıdan, psikolojik dış tesirlerden etkilenirler.
Peki, hangi durumlarda fâil hangi durumlarda münfeil oluyorsunuz?
Fâil olduğunuzda seçimlerinizi yapar, seçiminizin doğru olmadığını anladığınızda yeni seçimler için teşebbüslerinizi sürdürürsünüz. Münfeil olduğunuzda seçimleriniz hep birilerinin arzularına bağımlıdır veya tasdik görme ihtiyacı hissedersiniz. Bunun sonucunda başarısız durumlarda başkalarını sorumlu tutar, münfeil bir kişi olursunuz. Kendinizi farklı bir açıdan değerlendirip hangi durumlarda fâil hangi durumlarda münfeil olduğunuzu elinizin altındaki boş bir kağıda sağlı sollu yazarak değerlendirebilirsiniz.
MÜNFEİL KİŞİ DİL’İN ÖRNEKLERİ
“Onun yerinde olsaydım. ..”
“Yapabileceğim bir şey yok.”
“İşte ben böyleyim.”
“Keşke...”
“Hiç yardımcı olmadınız ki…”
“Ne yapabilirim ki!”
“Bu iş profesyonellik istiyor, ama ben…”
“Bana fırsat verilseydi...”
“Yapamam” dediğiniz durumları düşünün.
“Ama, verdiğim vakit dış sebeplerden dolayı tutmadı...”
FAAL KİŞİ DİL’İN ÖRNEKLERİ
“Duygularımı kontrol edebilirim.”
“Seçeneklerimize bir bakalım.”
“Bu bir başarısızlık değil, sonuç; yeni duruma bakalım.”
“Yapacağım.”
“Tercih ettiğim bir tepkiyi seçeceğim.”
“Önceki tecrübelerimi tekrar başarıyla uygulayabilirim”
Kendinizin ve çevrenizdekilerin kullandığı dili dinleyin. “Keşke”, “yapamam” ya da “yapmalıyım” gibi münfeil kalıplar ne kadar sıklıkla kullanıyor ve çevrenizdekilerden ne sıklıkta duyuyorsunuz? “Çok dikkatsizim ve her seferinde olmayacak hatalar yapıyorum” derseniz, menfî durumları kendinize isimlendirmiş olursunuz.
Bu menfî isimleriniz münfeil davranışlarınızın tetikleyicisi olur. Şimdi günlük hayatta kulladığınız münfeil dili faal dile tercüme edin ve sorumluluklarınıza en uygun dil tercihlerinizi belirleyin. Özetle tekrar belirtmek istiyorum: Faal olmakta şedîd ve mütenevvi lezzetler var! Bu lezzet, âlemdeki değişimin mayası ve gelişim kanununun çekirdeği hükmünde. Madem her an her şey değişiyor, muvaffakiyetimiz için ‘faal dil’ kalıplarını hemen öğrenebiliriz.
H. Gökhan KARAÇİVİ