ezelinur
Thu 28 January 2010, 02:34 pm GMT +0200
Mezheb imamları Cuma namazının cemaatsiz olarak kılınmasının sahîh olamayacağı hususunda görüş birliği etmişlerdir. Ancak Cumanın sahîh olması için gerekli olan cemaat sayısı ve şartlarına ilişkin olarak görüş ayrılığına düşmüşlerdir. Mezheblerin bu husustaki görüşleri aşağıya alınmıştır.
Malikiler dediler ki: Cuma namazının geçerli olması için imamdan ayrı olarak en azından oniki erkeğin bulunması gereklidir. Ayrıca bu cemaat için de bazı şartlar aranmaktadır. Şöyle ki:
1. Bu oniki kişi, kendilerine Cuma namazı vâcib olan kimselerden meydana gelmiş olmalıdır. Bunlardan birinin köle, çocuk veya kadın olması hâlinde, Cuma namazı sahîh olmaz.
2. Bu cemaatin, bulundukları yeri yurt edinmiş olmaları gereklidir. Bu oniki kişiden birinin Cuma kılınan yerde, sözgelimi ticâret için ikâmet ediyor olması yahut da misafir olarak gelip dört günlüğüne ikâmete niyet etmiş olması hâlinde, Cuma namazı yine sahîh olmaz.
3. Bu oniki kişinin, her iki hutbenin başından, namazın tamamlanması anına kadar hazır bulunmaları gereklidir. Bunlardan birinin namazı imamın selâm vermesinden sonra ve fakat kendi selâmından önce batıl olursa, tümünün Cuma namazı fâsid olur.
4. Bu on iki kişinin Mâlikî, ya da Hanefî mezhebine mensub olmaları gereklidir. Cuma namazında cemaat sayısının kırk kişi olmasını şart koşan Şafiî veya Hanbelî mezhebine mensub iseler, Mâlikî veya Hanefî mezheblerinden birini taklit etmedikleri sürece kılman Cuma namazı geçerli olmaz. Köyde Cuma namazı kılınırken, Cumanın başlangıcında tüm köylünün namazda hazır bulunması zorunlu olmayıp sadece oniki erkeğin hazır bulunması kuvvetli görüşe göre yeterli olur. Misafir de olsa imamın, dört günlüğüne ikâmete niyetlenen ve kendisine Cuma namazı vâcib olan biri olması gereklidir. Yalnız imamın, bu dört günlük ikâmete hutbe okumak kastıyla niyet etmemiş olması gereklidir. Aksi takdirde imam olması sahîh olmaz.
Hanefiler dediler ki: Cuma namazının sahîh olabilmesi için gerekli olan cemaat, imamdan başka en az üç kişidir. İmam hutbeye başladığında bir kişi bulunur ve bu namazdan önce çıkıp gider de bundan sonra üç erkek gelir ve imam bunlara Cuma namazını kıldınrsa namaz sahîh olur. Bunlara hutbeyi yeniden okumasına da gerek yoktur. Bu üç kişilik cemaatin, köle, hasta, yolcu, ümmî veya sağır da olsalar, erkek olmaları şarttır. Çünkü bu anılan nitelikteki insanlar, gerek kendileri gibilerine ve gerekse başkalarına imamlık yapabilirler. Yalnız ümmî veya dilsiz olan erkek, ancak hutbeyi başkası okuduktan sonra Cuma namazı kıldırabilir. Çünkü hatibin aynı zamanda Cuma imamı olması şart değildir. Erkeklerin imamlığı başkalarına nisbetle daha evlâdır. Kadınlarla çocukların durumu bunun hilâfına olup onların Cuma namazını kıldırmaya yetkileri olmadığı gibi, Cuma için gerekli cemaati teşkil, etmeleri de yeterli olmaz. Anılan üç kişilik cemaatin, imam birinci rek’atin ilk secdesine varıncaya kadar namaza devam etmeleri zorunludur. Eğer bunlar, belirtilen süreden sonra namazı terk ederlerse, namazları batıl olur. Ama imam, namazını yalnız başına Cuma namazı olarak tamamlar. îmam birinci rek’atin ilk secdesine varmadan önce namazı bırakırlarsa, Ebû Hanîfe’ye göre hepsinin Cıiraa namazı batıl olur. İmamın, kendisinin üstünde daha yüksek bir âmir bulunmayan veliyyü’1-emr olması veya onun Cuma namazını kıldırmak için birine izin vermesi, Cuma namazının sıhhat şartıdır. Veliyyü’1-emr veya vekilinin kıldırmadığı Cuma namazları geçerli olmaz. Bu durumda kılınan Cuma namazları, öğle namazları yerine geçerli olur.
Devlet başkanının, Cuma namazını kıldırmak üzere kendisine izin verdiği kimsenin, namaz kıldırmak için yerine başkasını vekîl tâyin etmesi ve ona bunu sarahatle bildirmesi caizdir.
Şafiiler dediler ki: Cuma namazının sahîh olabilmesi için gerekli olan cemaatte bazı şartlar aranır:
1. Cemaatin imamla birlikte, en azından kırk kişi olması şarttır. Bundan az sayıdaki cemaatle kılınan Cuma namazı geçerli olmaz. Eğer cemaatin sayısı kırktan az olursa, kırk kişiyi şart koşmayan bir mezhebe uymak caiz olur. Yalnız bu durumda başka mezhebi taklit eden kişinin telfikten sakınması gerekir. Yani, taklit ettiği mezhebe göre de abdestli olması icâb eder.
2. Cemaatteki kimselerin, Cuma şartlarını üzerinde taşıyan kimseler olmaları icâb eder. Yani erkek, hür, yükümlü ve aynı yeri yurt edinmiş olmaları şarttır. Köle, çocuk, kadın ve misafirlerin meydana getirdiği cemaatle kılman Cuma namazı geçerli olmaz.
3. Cemaatin, birinci rek’atin sonuna kadar imamla birlikte sahîh olarak kazayı gerektirmeyecek ve herhangi bir özür nedeniyle iadeyi icâb ettirmeyecek bir şekilde namaza devam etmesi şarttır. İkinci rek’atteyse cemaatin imamla birlikte namaza devam etmesi şart değildir. Yani ikinci rek’atte imamdan ayrılmaya niyet edip yalnız başlarına namazlarını tamamlarlarsa kıldıkları Cuma namazı sahîh olur. Aynı şekilde imam da, ikinci rek’atte cemaatten ayrılmaya niyet ederek namazını tek başına tamamlarsa, onun da Cuma namazı sahîh olur. Bu arada imamın selâm vermesinden önce veya sonra, imamdan ayrılmış cemaatten birinin namazı bozulursa tümünün namazı bozulmuş olur. Çünkü cemaatin sayısı, imamdan ayrılmış da olsalar namazın sonuna dek kırkın altına düşürülmemelidir. Namazları bozulur da vakit içinde Cuma namazlarını iade etmeleri mümkün olursa, yani vakit müsait olursa namazlarını İade etmeleri vâcib olur. Aksi takdirde öğle namazı olarak kılarlar.
4. İmama uyan kimselerin, imamın iftitah tekbiri almasından hemen sonra vakit geçirmeksizin iftitah tekbiri almaları gerekir. İmamın tekbir almasından sonra Fatiha okuyup rükûa varacak, ama rükûdan kalkmayacak kadar bir zamanın geçmemesi gerekir. Cemaatin iftitah tekbirini alması, imamın iftitah tekbirini almasından Fâtiha’yı okuyup başını rükûdan kaldıracak kadar bir zaman kapsamasına kadar uzarsa bu durumda Cuma namazı geçerli sayılmaz.
5. Cemaat imamla birlikte kırk kişi olmaktaysa, bu durumda imamın, imama uyanlarda aranan şartları da hâiz olması gerekir. Kırk kişilik cemaat eğer imamdan ayrı olarak tamamlanmaktaysa, imamın çocuk, köle veya yolcu olması hâlinde kıldırdığı Cuma namazı sahîh olur.
6. Köle, çocuk veya yolcu da olsa imamın, imam olmaya niyet etmesi şarttır. îmama uyanların da imama tâbi olmaya niyet etmeleri şarttır. Bu iki taraf gerekli niyeti yapmadıkları takdirde Cuma namazı geçerli olmaz.
7. Kırk kişilik cemaatin, hutbenin başlangıcından namazın bitimine kadar tam olarak muhafaza edilmesi gereklidir.
Hanbeliler dediler ki: Cuma namazı cemaati için bir takım şartlar aranır:
1. Cemaatin imamla birlikte kırk kişiden az olmaması gereklidir.
2. Bu cemaatin, kendilerine Cuma namazı vâcib olan kimselerden oluşması gerekir. Yani cemaat hür, erkek, baliğ ve mûtad bir yapı ile inşâ edilmiş olan Cuma namazı kılman yeri yurt edinmiş kimselerden meydana gelmelidir. Cuma namazı cemaatinin köle, kadın, çocuk, yolcu, mukîm de olsa, bulunduğu yeri yurt edinmemiş, Cuma namazı kılınan belde dışındaki bir yeri yurt edinmiş kimselerden oluşmaması gerekir.
3. Cemaatin hem hutbe, hem de namazda hazır bulunması şarttır. Namazın tamamında hazır bulunmaları şart değildir. Kırk kişi hutbede ve namazın bir kısmında hazır bulunur da, daha sonra yerlerini dolduracak sayıda yeni kimselerin gelmelerinden itibaren çekip giderlerse, Cuma namazı sahîh olur. Namaz esnasında bu kırk kişiden herhangi bir eksilme olur ve bu eksikliğin yeri daha önce doldurulmazsa namaz batıl olur.[44]