hafiza aise
Sun 20 May 2012, 11:27 am GMT +0200
ÇOCUKLAR NEDEN YALAN SÖYLER?
Mart 2012 78.SAYI
4 yaşındaki Mehmet her sabah kalktığında en sevdiği çizgi film olan Pepee’yi izler. O sabah yine Mehmet kalkmış ve Pepee’yi izlemiştir. Çizgi filmi seyrettikten sonra ağabeyine giderek Pepee’nin az önce evlerine geldiğini ve kendisiyle konuştuğunu söyler. Ağabeyi inanmaz ve Mehmet’e yalancı der.”
Ama biz Mehmet’e yalancı diyemiyoruz. Çünkü uzmanlar 5-6 yaşa kadar çocukların gerçek dünya ile hayal dünyasını ayırt edemediğini söyleyerek, bu yaşa kadar yalan söylemenin dönemsel ve normal bir süreç olduğunu belirtiyor. Bu dönemde çocuğun yalanları karşısında korkulacak bir durum yoktur. Çocuğun gerçekleri konuşması için ısrar etmek, bu yaştaki çocuklara yalan söylememeyi öğretmeye çalışmak yanlıştır. Ancak daha ileri yaşlarda -ortalama 7 yaş civarı- çocukların gerçeği kavrama yeteneğinin gelişmesinden dolayı çocuk yalan konusunda eğitilmeli. Zira bu dönemde yalan, davranış bozukluğu olarak kabul ediliyor.
CEZALANDIRILMA KORKUSU ÇOCUĞA YALAN SÖYLETİYOR
Çocukları yalan söylemeye iten en büyük nedenlerden biri, yaptıkları hatalar karşısında cezalandırılma korkusu. Çocuklar işledikleri suçlar karşısında ailesi ve çevresindeki kişiler tarafından cezalandırılma korkusu nedeniyle karşısındakine dürüst davranamaz ve o an beyinlerinde olayla ilgili bir şeyler kurgulamaya başlar. Ailesine ve çevresine gerçek olanları değil kendi uydurduğu hikayeyi anlatır. Böyle durumlarda çocuk anlattığı hikayeye karşısındakinin inanmasını bekler ve olayı anlattığı kişi anlatılanlara inanmadığı takdirde çocuk o durumdan kurtulmak için daha fazla yalan söylemeye başlar. Çocuğun yalancı pozisyonuna düşmesi hem çocuk için hem de çevresindekiler için hiç hoş olmayan bir görüntüdür.
Çocuğun cezalandırılma korkusuyla yalan söylediği fark edildiğinde suçunu itirafa zorlanmamalıdır. Suçunun anlaşıldığını fark eden çocuk köşeye sıkıştırıldığında hemen inkar yoluna gider. Ailelerin eli yüzü şeker olmuş çocuğu gördüğünde sanki olanları anlamamış gibi davranarak “Sana şeker yemeyi yasakladık. Söyle bakayım yine mi yedin?” diye sorması çocuğu zorla yalana sürükler. Çocuk ailesinin tepkisinden korktuğu için şeker yediğini inkar etmekten başka şansı kalmadığını düşünür. Yapılan diğer hatalardan biri ise ailelerin önce “Sana kızmayacağız” diyerek çocuğun itiraf etmesini sağlayıp daha sonra sözünde durmayarak çocuğa ceza vermesidir. Bu durumda hem çocuğunuzun güvenini kaybeder hem de sözünüzü tutmadığınız için onun gözünde yalancı pozisyonuna düşersiniz. En doğrusu çocuğun yalan söylemesini gerektiren sebebe odaklanmak ve ona yapmaması gerekenleri sıralamak yerine nasıl davranması gerektiğini tatlı dille anlatmaktır.
İLGİ VE SEVGİYE MUHTAÇ ÇOCUK YALAN SÖYLER
Aile içerisinde, sınıfta veya arkadaşlar arasında sevilmediği hissine kapılan çocuk yalan söyleyerek çevresindekilerin ilgisini çekmeye çalışır. Dikkat çekmek, ilgi görmek, çevresindekiler tarafından takdir edilmek ve iltifatlar duymak isteyen çocuk, olmayan bir şeyi olmuş gibi gösterebilir. Hasta olmadığı halde ailesine hasta olduğunu söyleyen çocuk anne ve babası tarafından daha fazla sevilmek ve ilgi görmek için hasta numarası yapabilir. Böyle durumlarda anne babalar, çocuklarını ne kadar sevdiklerini ve onlar için ne kadar değerli olduğunu hem sözle ifade etmeli hem de hareketleriyle belli etmelidir. Çocuğa gereken sevgi, saygı ve ilgi gösterilmelidir. Gerekiyorsa çocuğun ailesinden diğer bireyler, akrabalar ve öğretmenleriyle de bu konunun önemi konuşularak, herkesin daha dikkatli olması sağlanmalıdır.
EBEVEYN YALAN SÖYLERSE ÇOCUK DA SÖYLER
Anne ve babaların çocuklar için bir model teşkil ettiklerini ve bazen farkında olarak ya da olmayarak çocukların yanında dürüst olamadıklarını belirten psikolojik danışman Fatma Ülger sözlerine şöyle devam ediyor: “Telefondaki birine ‘Evde yok’ dedirtmemiz, halledemediğimiz bir iş için ‘Hallettim’ dememiz hep yalandır. Bizim zararsız, masumca gördüğümüz yalanlar çocuklarımız için gerçek yalanlardır. Çocuk ‘Annem-babam yalan söylüyorsa bende söyleyebilirim’ diye düşünür. Kendimiz yalan söylediğimizde neden yalan söyleme ihtiyacı duyduğumuzu durup bir düşünmeliyiz. Ve bu konuda çocuklarımızla empati yapmalıyız. Çocuklarımız bizim davranışlarımızı modelleyerek öğrenir. Bu yüzden minik gördüğümüz yalanları söylememeliyiz. Çocuklarımıza anne ve babalar olarak üzerimize düşen görevi yapıp, onlara doğru modeller olmalıyız.”
AİLELERE DÜŞEN GÖREVLER
• Çocuğunuz yalan söylediğinde ona “yalancı” muamelesi yapıp, söylediği yalan hakkında yorum yapmaktan kaçının.Onu söylediği yalan ile zorla yüzleştirmeye çalışmanız çocuğun yalancı pozisyonundan kurtulmak için daha fazla yalan söylemesine neden olur.
• Öfkelenip, kızıp bağırmak yalan söyleyen bir çocuk karşısında yapılan en büyük hatalardandır. Bu tavrınız çocuğunuzu korkutarak onu yalan söylemeye mecbur bırakır.
• Çocuğunuzu yaptığı olumlu şeyler karşısında takdir edin ve onun sizdeki değerini belli edin.
• Çocuğunuzun yanında asla yalan söylemeyin.
• Çocuğunuz yalan söylediğinde, onun yalan söylemesine değil onu yalan söylemeye iten sebeplere odaklanın. Çocuğunuzu yalan söylemeye iten olumsuzluk (korku, sevgisizlik, ilgisizlik vs.) sizinle ilgili bir durumsa o olumsuzluğu ortadan kaldırmaya çalışın.
• Çocuğunuzun yalan söylemesi sizin aldığınız önlemlerle engellenemiyorsa bir uzmana başvurabilirsiniz.
Ayzıt ATMACA