sumeyye
Fri 25 February 2011, 02:19 pm GMT +0200
Asîlî
Mâlikî fakihi, muhaddis ve kelâm âlimi.
Ebu Muhammed Abdullah bin İbrahim bin Muhammed el-Umevî el-Endelusî (ö. 392/1002) Endülüs şehirlerinden olan Şezûne veya Cezîretülhadrâ asıllıdır. Ailesiyle birlikte Asîle'ye (Fas'ta Tanca yakınlarında bir şehir) yerleşti. Burada büyüyen ve ilk tahsilini yapan Asîlî, 342'de (953) Kurtuba'ya gitti. Devrin önde gelen âlimlerinden hadis ve fıkıh okudu. Bu arada Vâdi'l-hicâre'ye gidip Vehb bin Meserre'den yedi ay kadar hadis dersi aldı. 962'de tahsil için Endülüs'ten ayrıldı. Kuzey Afrika'da Mâlikî mezhebinin en büyük temsilcisi olan İbn Ebî Zeyd el-Kayrevânî ve diğer bazı âlimlerle görüştü. İbn Ebî Zeyd onun Endülüslü hocalarından rivayet ettiği hadisleri yazarak kendisinden istifade etti. Asîlı daha sonra Mısır'da Hamza el-Kinânî, İbn Hayyeveyh ve daha başka âlimlerden, aslen Bağdatlı olup Mekke'de ikamet etmekte olan Ebû Bekir el-Âcürrî'den ve Bağdat'ta Mâlikî fıkhının önde gelen temsilcisi Ebû Bekir el-Ebherî başta olmak üzere birçok ilim adamından fıkıh ve hadis tahsil etti. Daha sonra kendisinden hadis rivayet edecek olan Dârekutnî ile buluştu ve her ikisi de birbirlerinden hadis dinlediler. Ayrıca Asîlî, Ebû Ahmed el-Cürcânî'den ve Ebû Zeyd el-Mervezî'den Sahîh-i Buhârî'yi dinledi. Küfe, Basra ve Vâsıt'a gitti. On üç yıl kadar süren bu doğu seyahati sonunda Endülüs'e döndü. Sarakusta'da (Saragossa) bir süre kadılık yaptıktan sonra bu görevinden ayrılarak Kurtuba'da şûra üyesi oldu. 19 Zilhicce 392'de (29 Ekim 1002) altmış sekiz yaşlarında iken burada vefat etti.
Zamanında Endülüs'te Mâlikî mezhebinin önde gelen temsilcisi ve aynı zamanda Buhârî'nin râvilerinden biri olan Asîlî, Endülüs'e döndükten sonra Sahîh-i Buhârî'yi, doğu seyahati sırasında Mekke ve Bağdat'ta kendisinden iki defa dinlediği Ebû Zeyd el-Mervezî'nin rivayetiyle okuttu. Özellikle hadiste ve hadis tenkidinde kuvvetli bilgi sahibiydi. İmam Mâlik'in görüşlerini çok iyi bilen ve taklide karşı olan Asîlî'nin bazı konularda kendine has görüş ve ictihadları vardır. Endülüs'te Eş'arîlîk, aynı zamanda güçlü bir kelâm âlimi olan Asîlî vasıtasıyla yayılmıştır. Talebeleri arasında en çok tanınanı Mâlikî fakihi Ebû İmrân el-Fâsî'dir. Kaynaklarda adları geçen ve haklarında fazla bilgi bulunmayan eserleri içinde en önemlisinin ed-Delâil (el-Âsâr ve'd-delâil) 'alâ ümmehâti'l-mesâil adlı kitabı olduğu anlaşılmaktadır. Asîlî'nin İmam Mâlik, Şafiî ve Ebû Hanife arasındaki görüş ayrılıklarına temas ettiği, el-Muvatta'ın bablarına göre tertip edilen bu mukayeseli fıkıh kitabı, talebesi Ebû Saîd İmrân bin Abdü Rabbih el-Meâfirî tarafından ihtisar edilmiştir. İbnü't-Tallâ el-Kurtubî, Akdiyetü Resûlillâh (Halep 1982) adlı kitabında bu eserden nakiller yapmıştır. Asîlî'nin kaynaklarda adları geçen diğer eserleri ise el-İntisârve Nevâdirü hadîs'tir.
Kaynaklar
1. Tâcü'l-'arûs, “asi” md.;
2. İbnü'l-Faradî, Târihu 'ulemâi'l-Endelüs, Kahire 1966, s. 249;
3. Humeydî, Cezvetü'l-muktebis, Kahire 1966, s. 257-258;
4. Kadî İyâz, Tertîbü'l-medârik (nşr. Ahmed Bükeyr Mahmûd), Beyrut 138761967, |, 16, 201; II, 642-648, 728; 5. İbn Beşküvâl, es-Sıla, s. 450;
6. Yakut, Mu'cem, I, 213;
7. Zehebi, Tezkiretü'l-huffâz, III, 1020;
8. Zehebi, A'lâmü'n-nübelâ', XVI, feo-561;
9. İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü'l-müzeheb, I, 433-435;
10. Safedî, el-Vâfî, XVII, 7;
11. İzâhu'l-meknûn, I, 477;
12. H. R. İdris, “Deux juristes kairouanais de l'epoque zîrîde: İbn Abî Zaid et al-Qâbisî (Xe-Xle siecle)”, Anneles de l'lnstitut d'etudes orientales, XII, Aigier 1954, s. 135-136.