saniyenur
Thu 24 November 2011, 08:46 pm GMT +0200
13- Müdebberi Alıp Satmanın Caiz Olması
1522- Câbir b. Abdullah (r.a)'tan rivayet edilmiştir:
“Ebu Mezkûr adında Ensar'dan bir kimse, kendisine ait olan köleyi, müdebber olarak azad etmişti. Bu kimsenin, bu köleden başka bir malı da yoktu. Dolayısıyla zor duruma düştü. Bu durum, Peygamber (s.a.v.)'e ulaştı. Bunun üzerine Peygamber (s.a.v.):
“Bunu benden kim satın almak ister?” buyurdu.
Açıklama:
Müzayede sonunda Nuaym b. Abdullah, bu köleyi, 800 dirheme satın aldı. Daha sonra Peygamber (s.a.v.), kölenin bu bedelini, o kimseye gönderdi. [823]
Müdebber: Hürriyete kavuşması, efendisinin ölümüne bağlı olan köleye denir. Bu şekilde köle azad etmeye de, “Tedbir” denir.
Tedbir dört çeşittir:
1- Tedbir-i Mutlak:
Efendisinin ölümüne bağlanarak yapılan tedbirdir. Efendinin, kölesine:
“Ben öldüğü zaman “Sen hürsün” demesi gibi.
2- Tedbir-i Muallak:
Bir şarta bağlanmış olan tedbirdir. Efendisinin, kölesine:
“Sen şu işi yaparsan ölümümden sonra hürsün” demesi gibi. Bu durumda köle efendisinin sağlığında bu şartyı yerine getirirse efendisinin ölümünden sonra hürriyete kavuşmuş olur.
3- Tedbir-i Muzaf:
Bir vaktin geçmesine yada çıkmasına izafe edilen tedbirdir. “Sen yarından itibaren müdebbersin” yada “Sen falan ayın bitiminde müdebbersin” denilmesi gibi
4- Tedbir-i Mukayyed:
Efendinin, bir vasıf ile mukayyet olan ölümüne bağladığı tedbirdir. Efendinin, kölesine:
“Ben bu hastalığımdan ölürsem” yada “Ben bu yolculuğum esnasında ölürsem sen hürsün” demesi gibi. [824]
İmam Şafiî, bu hadise dayanarak müdebber olarak köleyi satmanın caiz olduğu hükmüne varmıştır. Ebu Hanîfe ise, kölenin ancak efendisinin ölümünden sonra hürriyetine kavuşacağından dolayı bu tür satışın caiz olmadığını ileri sürmüştür.
Hafız Zeylaî'nin ifadesine göre; konu ile ilgili hadislerde, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in, satılmasına izin verdiği köleden maksat; tedbir-i mukayyetle müdebber kılınmış köle olabileceği gibi, bu kölenin satılmasından maksat; gerçek anlamda satılması olmayıp kiraya verilmiş olması da mümkündür. [825]
Resulullah (s.a.v)'in, müdebber olarak azad edilen bir köleyi satması, sahibinin başka malı olmadığı içindir. Halbuki Ebu Mezkûr, borçlu idi. Bu nedenle de Resulullah (s.a.v.), son olarak elinde kalan kölesini de azad ettiğini ve bu suretle kendini borçlu ölmek tehlikesine karşı maruz bıraktığını görünce, onun bu filini nakzetmeyi maslahata daha uygun bulmuş ve kölenin kıymetini kendisine göndermiştir. [826]
[823] Buhârî, Büyü 59, 110, İstikraz 16, Husumât 2; Ebu Dâvud, Itk 9 {3955, 3956, 3957); Tirmizî, Büyü 11 (1219); Nesaî, Büyü1 84; İbn Mâce, Itk 1 (2512, 2513); Ahmed b. Hanbel, Müsned, 3/305
[824] B.k.z: Ö. Nasuhi Bilmen, Hukuku İslamiyye Kamusu, 4/39.
[825] B.k.z: Tehanâvî, İ'lau's-Sünen, 11/311.
[826] B.k.z: A. Davudoğlu, Müslim Şerhi, 5/346.