sumeyye
Tue 5 April 2011, 01:17 pm GMT +0200
ISTISNA (SİPARİŞ)
Bir san'atkâra sipariş vermek istihsan kaidesine göre caizdir: Şunu bil ki; kıyas delili buna cevaz vermemektedir. Bu da İmam Züfer'in kavlidir. Caiz değildir; çünkü bu, akid esnasında mevcud olmayan bir şeyin satışıdır. Ama biz istihsan deliline dayanarak bunu caiz saydık. Çünkü insanlar arasında bununla muamele edilmektedir. Bu hiç bir itirazda görmemiştir. Dolayısıyla bu hususda icmâ vardır. Böyle muamelelerde kıyas ve görüş bir tarafa bırakılır, Kitap ve haber hususî bir yer alır.
Sonra denildi ki ıstısna (sipariş) bir akid değil, bir vaadleşmedir. Bu sebeple her iki taraf için de muhayyerlik hakkı vardır. Esahh kavle göre bu, kıyas ve istihsana göre bir akidleşmedir. Âdete göre cereyan edenle, âdete göre cereyan etmeyen arasında fark vardır. Bu da akidlerin özelliklerindendir. ıstısna (sipariş), işin üzerine değil; mamulün üzerine yapılır. Öyle ki, san'atkâr siparişi verilen malı bir başkasına yaptırarak getirip teslim ederse, caiz olur.
Müşteri o malı gördüğünde alıp almamakta muhayyer olur: Çünkü o görmediği bir malı satın almıştır. Müşteri görmeden evvel san'atkârın o malı satmaya hakkı vardır: Çünkü o şey onun mülkiyetindedir, ıstısna (sipariş) akdi de aynıyla o şey üzerine yapılmamıştır. Siparişi veren kişi o malı götürüp beğenirse, san'atkâr artık onu başkasına satamaz. Çünkü artık o mal sipariş sahibine verilmek üzere kesin olarak belirlenmiş olur.
Sonra ıstısna (sipariş) ancak siparişleri âdete göre devam edegelen tunç ve bakır kaplarda, şişelerde, udlarda, mestlerde, takkelerde, deri kaplarda, kemerlerde ve bütün silahlarda caiz olur. Cübbe ve elbise dokuma gibi siparişleri âdeten câri olmayan şeyler üzerinde ıstısna (sipariş) akdi yapmak caiz değildir. Çünkü bu muameleleri caiz kılan unsur, evvelce de anlatıldığı gibi, muamelenin o şeylerde yapılagelmekte olmasıdır. Dolayısıyla bu akdin cevazı o şeylere mahsustur.
Eğer malın teslimi için bir müddet belirlenmişse, bu ıstısna bir selem akdi olur (Ebû Yûsuf, İmam Muhammed): Ve onun için selem şartları koşulur. İmameyn dediler ki; bu selem olmaz. Çünkü aslında bu bir ıstısnadır. Vâde belirlemekle seleme dönüşmez. Tıpkı selemde vâdenin ortadan kaldırılmasıyla akdin ıstısnâa dönüşmeyeceği gibi.
Ebû Hanîfe'nin bu hususdaki görüşünün gerekçesi şudur; istisna akdinde vâde belirlemekle selem mânası oluşur. Ve dolayısıyla yapılan akid selem olur. Çünkü itibar suretlere değil, mânalaradır. Bunun selem akdi olması mümkün olduğuna göre, bu ıstısnaın değil, selemin caiz olduğuna dair nass vârid olduğu için caiz olmuştur.
Buna verilecek cevap şudur; vâdenin yok edilmesi ıstısna akdinin özelliklerinden değildir. Vâdeye gelince, o da selemin özelliklerindendir. istisna akdinde siparişi verilen nesnenin anlaşılabilir derecede bilinen vasıflarını söylemek yeterli olur. Ama selem akdinde kesin anlaşılırlık derecesinde malın bütün vasıflarının belirtilmesi mecburidir. Dolayısıyla ıstısna akdi ile selem akdi birbirlerinden farklı ve hükümleri birbirlerinden ayrıdırlar. [64]
[64] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsılî, El-İhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayınları:1/429-431.