Son teşehhüddeki teverrük şekli

9 - Son Teşehhüddeki Teverrük Şekli:

Hz. Peygamber (s.a.) son teşehhüdde oturduğunda teverrük vaziyetinde otururdu. Kalçasını yere salıverir, ayağını tek bir yandan dışarı çıkarırdı.

Hz. Peygamber'den (s.a.) teverrük konusunda naklolulan üç şekilden birisi budur. Ebu Davud bu hadisi Abdullah b. Lehîa yoluyla Ebu Hu-meyd es-Sâidî'den nak!etmiştir.[552] Ayrıca Ebu Hâtım bu şekil oturuşu, Sahih'inde, Ebu Humeyd es-Sâidî'den, İbn Lehîa yolundan başka bir yolla rivayet etmiştir; bu hadis yukarıda geçmiştir.[553]

İkinci şekil: Buharî, Sahih'mde yine Ebu Humeyd'den nakleder ki, Hz. Peygamber (s.a.) son rekâtta oturunca soî ayağını ileri alır, sağ ayağını diker, oturağı üzerine otururdu.[554] Kalça üzerine oturma konusunda bu şekil, birinci şekle uygundur. Fakat buradaki rivayette ayakların duruş şekline dair birinci rivayetin değinmediği bir ilâve anlatım vardır.

Üçüncü şekil: Müslim'in Sahih'mde Abdullah b. Zübeyr'den naklettiğine göre Hz. Peygamber (s.a.) sol ayağım uyluğu ile inciği arasına kor, sağ ayağını yayardı.[555] Ebu'l-Kâsım el-Hırakînin[556] Muhtasarında tercih ettiği şekil bu olmakla birlikte bu şekil, sol ayağı sağ taraftan çıkarıp sağ ayağı dikme konusundaki ilk iki şekle aykırıdır. Herhalde Hz. Peygamber (s.a.) bazan öyle, bazan böyle yapardı. Bu daha açık görünmektedir.

Râvilerin ihtilafından kaynaklanması da muhtemeldir. Bu teverrük şekli Hz. Peygamber'den (s.a.) nakilde yalnızca peşinden selâm gelen teşehhüd-de anılmıştır. İmam Ahmed ve ona muvafakat edenler derler ki: Bu şekil iki teşehhüdiü namazlara mahsustur. Bu teverrük, bu namazlarda hafif tutulması sünnet olan ve böylece oturan kişinin ayağa kalkmaya hazır bir vaziyette olduğu birinci teşehhüddeki oturuş ile oturan kişinin tamamen yerleşmiş bir vaziyette olduğu ikinci teşehhüddeki oturuş arasını ayırmak için getirilmiştir.

Hem böylece iki ayrı oturuş şekli, iki teşehhüd arasını ayırıcı ve namaz kılana buralardaki halini hatırlatıcı olmuş olur.

Hem de Ebu Humeyd, Hz. Peygamber'in (s.a.) bu şekil, teşehhüdde oturduğunu aktarmıştır. Çünkü o, Hz. Peygamber'in birinci teşehhüddeki oturuşunda iftiraş vaziyetinde oturduğunu anlatmış sonra: "Son rekâtta oturunca" başka bir rivayete ise: "Dördüncü rekâtta oturunca...*' diye sözüne devam etmiştir.

Hadisin bazı rivâyetlerindeki: "Selam vereceği son rekâtın oturuşuna gelince sol ayağını dışarı çıkarır yanı üzerine teverrük vaziyetinde otururdu." sözünü, peşinden selâm gelen her teşehhüdde teverrükün meşru olduğu dolayısıyla ikinci teşehhüdde teverrük edileceği görüşünde olanlar delil olarak ileri sürmekteler. Şafiî bu görüştedir. Ancak hadisin buna delâleti açık değildir. Hadisin gelişi yalnızca bunun dört ve üç rekâtlı namazlarda, peşinden selâm gelen (son) teşehhüdde olduğunu göstermektedir. Çünkü bu rivayette râvi, Hz. Peygamber'in (s.a.) birinci teşehhüdde oturuş ve bu teşehhüdden kalkış şeklini anlatıp sonra: "Selâm vereceği son rekâtın secdesini tamamlayınca teverrük vaziyetinde otururdu" demiştir. Bu anlatımın gelişi, bu oturuş şeklinin ikinci teşehhüde mahsus olduğu konusunda açıktır.

Hz. Peygamber (s.a.) teşehhüde oturunca sağ elini sol uyluğu üzerine kor, üç parmağını toplar, işaret parmağını dikerdi. Başka bir metinde üç parmağını yumar ve sol elini sol uyluğu üzerine kordu, denilmektedir. Bu hadisi Müslim, İbn Ömer'den nakletmiştir.[557]

Vâil b. Hucr diyor ki: "Sağ dirseğinin ucunu sağ uyluğu üzerine koydu; sonra parmaklarından ikisini yumdu, bir halka yaptı. Sonra (işaret)j parmağını kaldırdı, parmağını hareket ettirerek dua ettiğini gördüm." Buj hadis Sünen'de nakledilmektedir.'[558]

Müslim'in Sahih'inde İbn Ömer'den nakledilen bir hadiste: elli üç yaptı" denilmektedir.[559]

'Eliyle!

Bu rivayetlerin hepsi de birdir. Zira: "Üç parmağını yumdu'* diyen, orta parmak toplu idi, işaret parmağı gibi yaygın değildi anlamını kasdet-miştir. "Parmaklarından ikisini yumdu" diyen de, orta parmak, yüzük parmağı ile birlikte yumuk değil, küçük parmak ile yüzük parmağı —orta parmaktan hariç olarak— yumulma konusunda eşittiler, anlamım kasdet-miştir. "Eliyle elli üç yaptı" diyen ise bunu açıkça ortaya koymuştur. Çün-! kü orta parmak el ile elli üç yaparken toplu olur, yüzük parmağı ile birlik-^ te yumuk olmaz.

Pekçok büyük insan bu işi karışık buldu. Zira el ile elli üç yapmakj, anlatılan iki şekilden biriyle uyuşmamaktadır. Çünkü küçük parmağın buş durumda yüzük parmağına bitişmesi kaçınılmazdır.

Buna bazı büyük insanlar şöyle cevap verdiler: El ile elli üç yapmada! üç'ün biri eski, biri yeni olmak üzere iki durumu vardır. Eskisi: İbn Ömerj hadisinde zikredilen olup bu durumda baş parmağm orta parmak ile halka yapılması yanında üç parmak toplu olur. Yenisi: Bugün matematikçileri arasında bilinen şekli. En iyi bilen Allah'tır.

(Sağ) kolunun dirsek ile el arasındaki kısmım uyluğu üzerine kor, dı-| şan taşırmazdı. Böylece dirseğinin ucu uyluğunun en gerisinde dururdu; Sol el ise, parmaklar, sol uyluk üzerine uzatılmış şekilde bulunurdu.

Ellerini (kulakları hizasına) kaldırırken, rükûda, secdede ve teşehhüdn de parmaklarını kıbleye çevirirdi. Secdede ayak parmaklarım da kıbleyç çevirirdi. Her iki rekâtta bir, et-Tahiyyâtü okurdu. [560]

[552] Ebu Davud, 965. İbn Lehîa hakkında söz söylenmişse de hadis Ebu Humeyd ve diğer bazılarından başka senedierle rivayet edilmiş olduğu için onlardan takviye alır. Tirmİzî: "Bu hadis hasen-sahihtir" diyor.

[553] Mevâridu'z-Zam'ân, 491; İbn Huzeyme, 1/347. Senedi sahihtir.

[554] Buharî, 10/145. Hafız îbn Hacer, Fethu'l-BârVte diyor ki: Bu hadis, ilk teşehhüddeki oturuş şekli, son teşehhüddeki oturuş şeklinden farklıdır diyen Şafiî ve onun görüşünü benimseyenler için güçlü bit delildir. Bu konuda mâlikîler ve hanefîler ona muhalefet edip: "Her ikisinde de aynı şekilde oturur" demişlerdir. Ancak mâlikîler —son teşehhüd hakkında gelen rivayette olduğu gibi— her ikisinde de teverrük vaziyetinde oturur demişler, diğerleri (hanefîler) ise tersine çevirmişlerdir. Şafiî bu hadisten sabah namazının teşehhüdünün diğer namazlardaki son teşehhüd gibi olduğunu çıkarmıştır. Çünkü hadisde geçen "son rekât" sözü umum ifade eder. Bu konuda İmam Ahmed'den farklı görüşler aktarılmıştır. Ondan gelen meşhur görüşe göre teverrük yalnızca iki teşehhüdlü namazlara mahsustur.

[555] Müslim, 579; Ebu Davud, 988; Nesâî, 2/237.

[556] Bağdatlı Ebu'l-Kâsım Ömer b. Hüseyin b. Abdullah el-Hırakî, Hanbelî bir fakîhtir. Ahmed b. Hanbel'in oğullarından ders okumuştur. 334/945 tarihinde Şam'da vefat tmiştir. Allah rahmet eylesin. Pekçok eseri vardı, bir yangında yandı. Yalnızca Muhtasar adlı eseri kaldı. Bu eser hanbelî fıkhına ait olup Mühtasaru'l-Hırakî diye bilinir. Pek çok alim ona şerh yazmıştır. Şerhlerin en muazzamı Şeyhülislâm Muvaffa-kuddin b. Kudâme el-Makdisî'nin (r.h.) el-Muğm adh eseridir.

[557] Müslim, 580; Tirmizî, 294; Nesâî, 3/37; İbn Mâce, 913; Ahmed, 2/45, 73, 119, 131, 147.

[558] Ebu Davud, 957; Nesâî, 2/126, 127, 3/37; Ahmed, 4/318; tbn Mâce (özet olarak) 912. Senedi sahihtir.

[559] Müslim, 580. Arapça elli üç rakamı şu şekilde yazılır:

[560] İbn Kayyim el-Cevziyye, Za’du’l-Mead, İklim Yayınları: 1/233-235.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın