Aksıranın elhamdülillah demesi

2— Aksıranın Elhamdülillah, Duyanın Yerhamukellah Demesi:

Buharî'nin Sahih'inde, Allah Rasülü'nün (s.a.) şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: *'Sizden biri aksırdığında 'elhamdülillah' desin. Kardeşi veya arkadaşı da yerhamukellah' desin. Kardeşi ona 'yerhamukellah' dediğinde, o da: 'yehdîkumullah ve yuslih bâlekum' desin."[1020]

Sahihayn'da Enes'ten (r.a.) nakledildiğine göre: "Yanında iki kişi vardı ve aksırdılar. Onlardan birine 'yerhamukellah* dedi, diğerine ise demedi. Demediği kişi: Filan aksırdığında ona 'yerhamukellah' dedin, ben ak-sırdiğımda ise bana 'yerhamukellatı' demedin, dedi. Bunun üzerine Rasû-lullah (s.a.): Bu adam, elhamdülillah demişti, fakat sen demedin, dedi."[1021]

Sahih-i Müslim'de sabit olduğuna göre şöyle buyurmuştur: "Sizden biri aksırdığında 'elhamdülillah' derse, ona 'yerhamukellah' deyiniz. Şayet 'elhamdülillah* demezse, 'yerhamukellah' demeyiniz."[1022]

Sahih'âe Ebu Hureyre'den (r.a.) rivayet olunuyor: "Bir müslümanm diğeri müslüman üzerinde altı hakkı vardır: Karşılaştığında selâm vermen, seni davet ettiğinde icabet etmen, senden öğüt istediğinde öğüt vermen, aksırıp hamdettiğinde 'yerhamukellah' demen, hastalandığında ziyaret etmen, öldüğünde cenazesinin ardından gitmen."[1023]

Ebu Davud, sahih bir isnadla rivayet ediyor: "Sizden biri aksırdığında 'elhamdülillahi alâ külli hâl' desin. Kardeşi veya arkadaşı da yerhamukellah' desin. O da 'yehdîkumullah ve yuslıh bâlekum' desin."[1024]

Tirmizî'nin rivayetine göre; bir adam İbn Ömer'in (r.a.) yanında ak-sırdı ve: Elhamdülillah, selâm Allah Rasülü'ne, dedi. Bunun üzerine İbn Ömer (r.a.) dedi ki: Ben de; elhamdülillah ve selâm Allah RasühVnedir, diyorum. Yalnız Rasûlullah (s.a.) bize bunu bu şekilde öğretmedi. "Elhamdülillahi ala külli hâl" dememizi öğretti.[1025]

İmam Mâlik, Nâfı' yoluyla îbn Ömer'den (r.anhuma) şunu rivayet etmiştir: Aksırdığında, İbn Ömer'e 'yerhamukellah' denildi. O da: Allah bize de size de merhamet etsin. Bizi de sizi de mağfiret etsin, dedi.[1026]

Bu hadisin zahirinden anlaşılan şudur: "Yerhamukellah" demek, ak-sırdiktan sonra "elhamdülillah" diyeni işiten herkese farz-ı ayın'dır. Duyanlardan birisinin "yerhamukellah" demesi yeterli değildir. Bu görüş âümlerden İbn Ebi Zeyd ve E.bu Bekr b. el-Arabî'nin tercih ettiği görüştür ki, buna aykırı bir delil de yoktur.

Ebu Davud'un rivayetine göre: "Bir adam*Rasûlullah'ın (s.a.) huzurunda aksırdı ve; esselâmu aleykum, dedi. Allah Rasûlü (s.a.) de: Selâm senin ve annenin üzerine olsun, dedi ve: Sizden biri aksırdığında 'elhamdülillah' desin, buyurdu. Daha sonra bazı hamdedilecek şeyleri söyledi ve: Aksıranın yanında olan da, ona 'yerhamukellah* aksıran da; bizi ve sizi Allah mağfiret etsin, desin, buyurdu. "[1027]

Bu hadiste Rasûlullah'm (s.a.), selâm veren adamın annesini de selâmda zikretmesinde ince bir nükte vardır. O da selâmın, selâm veren tarafından uygun bir yerde verilmemiş olmasıdır. Nitekim annesinin selâmda zikredilmesi de bunun gibidir. Nasıl selâmı yersiz olduysa, 'elhamdülillah* diyecek yerde selâm vermesi de yersizdir.

Daha ince bir nüktesi de şöyledir: Annesini hatırlatması ve onunla selâm vermesi, sanki annesine mensub bir ümmî olup erkekler tarafından terbiye edilmemiş, sadece annesinin terbiyesinde kalmış biri olduğunu hatırlatmış olmasıdır. Bu görüş, "ümmî" tabiri hakkmda yapılan izahlardan biridir. Annesine nisbet edilmekle kalmış demektir.

"Ümmî Peygamber" tabirine gelince, o da okuma yazma bilmeyen manasındadır.

Arkasında namaz sahih olmayacak kişi hakkmda kullanılan "ümmî" tabirinden ise; birçok ilimlere vâkıf olsa bile Fatiha'yı okuyamayan kişi kastedilmektedir.

Burada ümmi tabirinin zikredilmesinin bir benzeri de, cahiliyye davasında bulunan kişiye babasının çirkin yermin zikredilmesidir.[1028] Ona denir ki: "Babanın çirkin yerini ısır!" İşte burada babasının çirkin yerinin zikredilmesi, cahiliyye davasıyla kibirlenen kişiye, içinden çıkmış olduğu uzvu hatırlatmak, yerinde bir hatırlatmadır, ki o da kendi babasının çirkin yeridir. Bu yüzden böyle bir kişinin haddini tecavüz etmesi gerekmez.. Nitekim yukanda anne tabirinin zikredilmesi sadece anne terbiyesiyle kalmış olmasından dolayı en uygun bir hatırlatma olmuştur. RasûluHah'm (s.a.) muradını en doğru Allah (c.c.) bilir. [1029]

[1020] Buharı, 78/126; Ahmed b. Hanbel, 2/353.

[1021] Buharî, 78/127; Müslim, 2991; Tirmizî, 2742; îbn Mâce, 3713; Ahmed b. Hanbel, 3/100, 117.

[1022] Müslim, 2992; Ahmed b. Hanbel, 4/412.

[1023] Buharı, 23/2; Müslim, 2162; îbn Mâce, 1433-1435.

[1024] Ebu Davud, 5033. Müellifin söylediği gibi isnadı sahihtir. Bu konuda Ebu Eyyûb'tan (r.a.) da Ahmed b. Hanbel {5/419, 422), Tirmizî (2741) ve Dârimî (2/283) hadis rivayet etmişlerdir.

[1025] Tirmizî, 2738. Kavileri sikadır.

[1026] Mâlik, Muvatia', 2/965. İsnadı sahihtir.

[1027] Ebu Davud, 5031; Tirmizî, 2740; İbn Hibbân, 1948; Hâkim, 4/267. İsnadında meçhul bir râvi olduğundan hadiste inkıta vardır. Buna rağmen Hafız îbn Hacer, hâbe'de râvilerden Salim b. Ubeyd'in terceme-i halinde (3045) hadisin isnadının sahih olduğunu söylemiştir.

[1028] Ahmed b. Hanbel, 5/133, 136; Buharî, Edebu't-Müfred, 936, 946; Taberânî, Kebir, 1/27/2. Hadisin râvileri sikadır. İsnadı sahihtir.

[1029] İbn Kayyim el-Cevziyye, Za’du’l-Mead, İklim Yayınları: 2/445-448.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın