Konu Başlığı: İdgamı Mütecaniseyn Gönderen: Zehibe üzerinde 29 Nisan 2010, 15:41:41 İDGAM-I MÜTECANİSEYN
Önce "Mütecaniseyn" in tarifini yapalım. Mahreçleri bir, sıfatları ayrı olan iki harfe "Mütecaniseyn" denir. Mütecanis iki harften birincisi sakin, ikincisi harekeli olarak yan yana geldikleri zaman birinci harfin ikinci harfe idgam edilmesine: "İdgam-ı mütecaniseyn" denir. İdgam mütecaniseyn harfleri, Kıraat-ı İmam Asım ve Rivayet-i Hafs'a göre üç mahreç üzerindedir. 1- Tı ( ط) dal ( د) te ( ت) mahreci. Bu üç harf kendi aralarında idgam olunurlar. Bu üç harfin mahreçleri birdir. Dil ucu ile üst ön dişlerin dipleri. Fakat sıfatları ayrı ayrıdır. Çünkü tı harfinde istila ve ıtbak, dal ve te harfinde de inhifad ve infitah sıfatları, ayrıca dal harfinde cehr sıfatı ve te harfinde de hems sıfatı vardır. Bu harfler, birincisi sakin ikincisi harekeli olarak vaki oldukları zaman, birincisi ikincisine idgam edilerek okunurlar. Misaller: (وَدَتْ طَائِفَةٌ وَدَّ طَّائِفَةٌ ) ,(عَبَدْتُمْ عَبَتُّمْ ) (اَثْقَلَتْ دَعَوَا اللهَ اَثْقَلَدَّ عَوَا اللهَ ) ,(فَرَّطْتُمْ فَرَّطْتُمْ ) Görüldüğü üzere, dal ve te birbirlerine, te ve tı da birbirlerine idgam olmaktadır. Tı ile dal arasındaki idgam için Kur-an'ı Kerim'de misal yoktur. Birinci harf, ikinci harfin cinsine tamamen çevrilerek okunuyorsa, meydana gelen idgama: Tam İdgam denir. Bu çevirme kısmen olursa, mesela: Zatıyla oluyor, sıfatıyla olmuyorsa, bu takdirde: Nakıs idgam meydana gelmiş olur. Binaenaleyh tı harfinin itbak ve isti'la sıfatlarını göstermek, idgama mani olan kalkale sıfatını terketmek suretiyle nakıs idgam yapılmasında; te harfinin, dal ve tı harfine, ve dal harfinin de te harfine tam idgam edilmesinde kıraat imamlarının ittifakı vardır. Binaenaleyh birinci harf kalın, ikinci harf ince olursa idgam nakıs olur. Birinci harf, ikinci harfte zatı itibariyle kaybolur, fakat sıfatı itibariyle varlığını devam ettirir. ( اَحَطْتُ ) gibi. Birinci harf ince, ikincisi kalın olursa veya ikisi de ince olursa idgam; tam olur. Birinci harf zatı ve sıfatı olarak ikinci harfe girdirilir. ( وَقَالَتْ طَائِفَةٌ ) ,(عَبَدْتُمْ ) gibi. 2- Zı ( ظ) zel ( ذ) se ( ث) mahreci: Bu üç harfin mahreci birdir. Dil ucuyla üst ön dişlerin uçları. Fakat sıfatları farklıdır. Zı ve zel harflerinde cehr sıfatı, zel ve se harflerinde de inhifad ve infitah sıfatları vardır. Ayrıca se harfinde hems sıfatı, zı harfinde de istila ve ıtbak sıfatları vardır. Misaller: (اِذْ ظَلَمُوا اِظَّلَموُا ) ,(يَلْهَثْ ذَلِكَ يَلْهَذَّ لِكَ) Görüldüğü üzere: Zel, zı'ya; se, zel'e idgam edilmektedir. Bunun dışındaki bir hal için Kur'an-ı Kerim'de misal yoktur. 3- Be ( ب) ve mim ( م) mahreci: Bu iki harfin mahreci aynıdır. Dudaklar. Fakat sıfatları, ayrı ayrıdır. Be'de şiddet sıfatı varken mim'de beyniyye sıfatı vardır. Bu durumda be mime idgam edilir. Bunun Kur'anı Kerim'de tek misali vardır. ( (ياَ بُنَيَّ ارْآَبْ مَعَنَا ياَ بُنَيَّ ارْآَمَّعَنَا Hükmü: Vacibtir. |