Hesap Verilecek Üç Divan

Ebu Talib El-Mekkî k.s., Kûtu’l-Kulûb’den

Ali Kaya | Kasım 2013 | TASAVVUF KLASİKLERİ

Hesap Verilecek Üç Divan

İnsan hesap günü, yaptığı her işten ötürü üç divanda hesaba çekilecektir. Bu divanların ilkinde “Niçin yaptın?” ikincisinde “Nasıl yaptın?” üçüncüsünde de “Kim için yaptın?” soruları sorulacaktır.

Bu divanlar insanın kul olarak Rabbinin huzurunda sorgulanacağı yerlerdir. İlk divanda kula yaptığı amel gösterilerek: “Bu işi Rabbinin rızası için mi yaptın, yoksa nefsinin keyfi için yaptın?” diye sorulur. Nefsi istemese bile, Rabbi emrettiği için amel etmişse bu divandan başarıyla geçer ve ikinci divana gider. Burası ilim sorma yeridir ve kulun ameli nasıl yaptığı sorulur. İkinci divanda kula: “Bu ameli yapman gerekliydi ve yaptın. Ama onu bilerek mi yaptın yoksa bilmeden mi yaptın?” diye sorulur. Çünkü Allah Tealâ, usulüne uygun olarak yapılmayan hiçbir ameli kabul etmez. Amelin usulüne uygun yapılması da, ilmini bilerek yapmakla mümkündür.

Kul bu sorgulamadan da selametle çıkarsa üçüncü divana getirilir ve kendisine: “Bu işi kim için yaptın?” diye sorulur. Bu divanda ihlâsla amel edilip edilmediğinin sorgulaması yapılır. Bu sorgulamadan ancak ihlâsla ibadet eden, Allah’ın himaye ettiği kulları selametle çıkar. Yüce Allah onlar hakkında şöyle buyurmuştur: “İblis dedi ki: Hepsini azdıracağım, ancak ihlâsla ibadet eden kulların hariç.” (Sâd, 83)

Masivayı, yani Allah’tan gayri her şeyi kalpten silip atmak, ihlâs kelimesinin gereğidir. Bu, “lâ ilâhe illallah” sözüdür. Dünyada iken bu hale ulaşan kul için korku yoktur. O kul Yüce Rabbi ile buluşma vakti gelinceye kadar bekleyecektir.

İhlâs sorgulaması yapılan divanda kula şöyle seslenilir: “Yaptığın amelin nasıl yapılacağını biliyordun ve yaptın. Ama onu yapmakta maksadın neydi? Kim için yaptın? Eğer Allah için yapmışsan sana onun sevabı vardır. Eğer kendin gibi bir insan için yapmışsan, git sevabını ondan al. Dünyalık menfaate ermek için yaptıysan onu da zaten dünyada iken almıştın. Yoksa bu ameli yanılarak nefsinin hoşnutluğu için mi yaptın? Böyle ise amelin bâtıldır ve ecri yoktur. Çünkü amelini yapmaktaki maksadın Rabbin değildi. Onu yaparken Allah’ın rızasını gaye edinmedin. Şu halde Allah’ın gazabına uğramış ve vazifelerini yerine getiremediğinden dolayı cezayı hak etmiş durumdasın. Çünkü sen Allah’a karşı olan vazifelerini hakkıyla bilmiyor veya bu konuda cahilce davranıyordun. Sen Rabbinin yarattığı bir kuldun ama başkalarına gidiyor, yaptığın işle onların rızasını gözetiyordun. Rabbinin verdiği rızkı yiyor ama başkası için amel ediyordun.

Hakk’ın şu buyruğunu duymadın mı? ‘Dikkat edin! Allah’a ait olan sadece şirkten uzak olarak yaşanan dindir.’ (Zümer, 3). Sen yalnız O’na itaat etmeliydin. Yazık ki sen Rabbinin şu emrini de kabul etmedin: ‘Halbuki onlara dini yalnız Allah’a has kılarak ve tevhid inancına sahip kimseler olarak Allah’a kulluk etmeleri emredilmişti.’ (Beyyine, 5). Sen şu hitabı hiç işitmedin mi: ‘Allah’ı bırakıp da taptıklarınız size rızık veremezler. O halde, rızkı Allah katında arayınız.’ (Ankebut, 17)”

Bunlar Kur’an-ı Kerim’de yer alan misallerdir. Alimler bu hitapta kendileri için uyarılar olduğunu bilirler. Arifler onu düşünerek, kendilerine yapılan hatırlatmaları anlarlar. Bu hitap, gaflet içinde olan kimseler için de Allah’ın bir kınamasıdır. Aslında O’nun bu şiddetli hitabı onlar için elem verici azaptan daha şiddetlidir. Çünkü Allah Tealâ dini ve ibadeti yalnız kendisine ait kılmıştır. Yarattıklarından hiçbirini kendisine ortak etmemiştir. “Dikkat edin! Allah’a ait olan, sadece şirkten uzak olarak yaşanan dindir.” (Zümer, 3) buyurarak bunu kullarına bildirmiştir. Yani şirkten uzak ve tertemiz olan yol Allah’a aittir. İhlâs da kalbi nefsin kötü arzularından temizlemektir. Bu halin zıddı şirktir. Şirk, nefsin arzularını veya insanların rızasını Allah’a ortak etmek demektir.

Nefse Hakim ya da Mahkum Olmak

Müridin salih bir kimse olabilmesi için, ilahlık sıfatlarının Allah’a ait olduğunu kabul ederek kulluk sıfatlarına sarılması, şeytanî huyları terk edip müminlere ait sıfatlara bürünmesi, hayvanlara ait vasıflardan sıyırılp ruhanîlerin sıfatlarını kazanması, yani zikir ve ilim ehli olması gereklidir. Ancak o zaman ilahî huzurda kabul görmüş salihlerden olabilir. Bu hale ulaşmak için de nefse hakim olmak gereklidir.

Nefsine hakim olmak istiyorsan ona darlık göstermeli ve fırsat vermemelisin. Çünkü sen nefsine karşı koymazsan o sana galip gelir. Sen ona hakim olmazsan, o sana hükmeder. O halde nefsine galip olmak istiyorsan, onu kendi hevasına/kötü arzularına bırakma. Boş alışkanlıklarına ve kötü telkinlerine engel ol. Nefsine karşı güçlü olmak istersen, onun hevasına giden yolları kes, onu güçsüz bırak. Aksi halde o sana karşı güçlü olur ve mücadele için karşına dikilir.

Nefsine hakim olmanın ilk yolu her zaman onu hesaba çekmen, kontrol etmen ve gizli arzularını fark etmek için gelen düşünceyi iyi değerlendirmendir. Eğer kalbine gelen arzu ve yöneliş Allah içinse, onu uygulamak için ölüme kadar koşmalı ve onu elden kaçırmamak için çalışmalısın. Ancak gelen düşünce Allah’tan başkası içinse, kalbine yerleşmemesi için gayret etmelisin. Kalpte yer etmişse onu söküp atmak için uğraşmalı, o düşünceni değiştirmeye çalışmalısın. Çünkü sen onu değiştiremezsen o seni değiştirir.

Veciz Nasihatler

“İyilikler, ömrü artırır.” (Tirmizî, Müstedrek, 394; İbn Hıbban, Sahih, 872) hadis-i şerifinin yorumu, insanlar arasında meşhur olan şu duadaki gibidir: “Allah senin ömrüne hayır ve bereket versin, ömrün mübarek olsun.”

Ömrün mübarek olması demek, gaflet ile yaşanan uzun bir ömürde elde edilemeyen sevapları kısa bir ömür içerisinde kazanmak demektir. Manen uyanık olan bir kişi bir sene içerisinde, gafil kimselerin yirmi senede yapamayacağı hayırları işler ve yüksek derecelere ulaşır.

Tabiînin büyüklerinden İmam Mücahid rh.a. şöyle demiştir: “İbn Abbas r.a., bana şunları tavsiye etti. Şüphesiz bu nasihat altın ve gümüşten daha kıymetlidir. O dedi ki: “Asla boş ve faydasız söz konuşma. Böyle yapman seni selamete götürür. Bir kusur işlediğinde Allah’tan kork, kendini emniyette görme. Yeri gelmedikçe, asla konuşma. Nice boş konuşan vardır ki, yerinde olmayan bir söz söyleyip haksızlık eder. Böylece fesat, şiddet ve sıkıntıyla yüz yüze kalır. Hiç kimseyle mücadele etme. Çünkü efendi olan kimse söylediğin söze karşılık vermeyerek seni mahcup eder. Edepsiz olan kimse ise söylediği sözle sana eziyet eder. Kardeşinin bulunmadığı bir yerde, aynı durumda senin hakkında nasıl davranılmasını istiyorsan o şekilde davran. İnsanların hangi sebeplerle seni affetmesini istiyorsan, o sebeplere bakarak sen de onları affet. İyilik yaptığında mükafatının verileceğini, kötülük yaptığında cezalandırılacağını bilerek amel yapmaya
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın