İlk islam tarihi kaynaklari ve tenkidleri

İlk İslam Tarihi Kaynaklari Ve Tenkidleri

1- Ebân b. Osman b. Affan: Hz. Osman (r.a.)'m oğludur. Dinde İmam, Fakih ve Emir. Medinede doğdu. Babasından ve Zeyd b. Sabit (R.A) lardan hadis aldı. Kendisinden başta Amr b. Dînar, Zührî ve Ebûz-Zinâd olmak üzere çok insan ilim aldı. Vakidî'nin demesine göre yedi yıl Medine'de valilik yaptı. (İbni Sad Tabakat 5/152) Abdül Melik b. Mervan'ın vefatından önce hicrî 105 yılında vefat etti. Doğumu takriben 20ci hicri yılda (641) olsa gerek. Tarihi kaynaklar onun Meğazî adlı bir eserinden bahsederlersede bize bunlardan bir şey ulaşmamıştır. Hatta Emevî olup. valilik yaptığı ve babasının kanım taleble Hz. Aişe taraftan olarak savaşa katıldığından dolayımı (bunları tam bilemiyorum) ama bu zatın rivayetleri yok olmuştur. Halbuki hadiste kendisi sika, fıkıhta imam kabul edilmiştir.

2- Şurah-bîl b. Sa'd: Tahmînen hicrî 20 yıllarında doğup Hz. Ali' yi görmüş olduğu söylenir. 123 yılında vefat etti. Bedir ve Uhud harbine katılanlarla Medine'ye göç edenlerin listelerini muntazam olarak ilk tutan odur. Ömrünün sonun doğru çok fakirleşip karnını doyura-maz hale gelmesi başına dert açmıştı. Rastladığı sahabe çocuklarından bir şeyler ister, vermeyenlere babasının Bedir harbine katılmadığını söyleyeceğini bildirerek, tehditte bulunurdu. Süfyan b. Uyeyne "Şürahbü fetvaya ehliyetli biriydi. Ondan daha iyi Meğazi bilen biri yoktur'" der. Yahya b. Maîn, Mâlik. İbni İshak, İbni Sa'd. Nesâî, Da-rakutnî ve İbni Adiy bu zatı zayıfa yakın bulurlar. İbni Hibban onu sika sayar. Yahya el-Kattan ise. İbni İshak'ın "biz Şürahbi'den bir şey nakletmeyiz!" demesine kızarak. "Hıristiyan ve Yahudilerden haber nakledipte Şürahbil'e gelince onun rivayetlerin yazmaktan sakınan adama hayret doğrusu" der.

Mamafih Mûsâ b. Ukbe ve Yahya b. Saîd el-Ensari gibi zatlar Şürahbil'den rivayette bulunuyorlar. Bu zatın eseri de bize ulaşmadı.

3- Urve b. ZÜbeyr: Urve Hz. Ebû Bekr'in kızı Esma (r.a.) ve Zü-beyr (r.a.)'in evladı. Hz. Aişe'nin yanında yetişmiş, Abdullah b. Zü-beyr (r.a.)'m küçük kardeşidir. Ağabeyinin Emevîlerle kavgasına katılmayıp kardeşinin şehit edilmesinden sonra hicri 74'te Abdü'l Melik b. Mervan'a biat etti. son zamanlarda Urve'nin meğazisinin bir kısmı bulunup neşredildi. Bizde bundan bir hayli istifade ettik. Ancak Urve'nin nakilleri zayi olmuş değildir. İbni İshak ve Vakidîdeki nakillere göre onun ilk Meğâzî ve Sîre yazarı olduğuna hükmedenler olmuştur. Halife b. Hayyat tarihinde onun hicri 23'te doğduğunu söyler. Zehebî Siyeri A'lamın-Nübelâda ona geniş yer verir.

4- Vehb b. Münebbih: Hicri 34't Yemen'de doğup 110'da vefat etti. İbni Nedîm "El-Fihrist" adlReserinde (s.128) onun "KitabU'l Mebde"' adlı bir kitabı olduğunu söyler. Bu zat Hz. Ebû Hüreyre'nin talebesi olan Hammam b. Münebbih'in kardeşidir. İslam öncesi devirleri İnci! ve Tevrattan naklettiği için bir çokları Israiliyyat uydurmalarını bu zata nisbet ederler. Müsteşrik Schott Rainhardt bunun eserinden bir parçasını Papürus üzerine yazılı olarak ele geçirmiştir. Bu Akabe biatinin anlatıldığı kısımdır. [10]

İbni İshak Kitabü'l Mebde' inde bu zatın rivayetlerine yer verirken Vakıdî ona temas etmez.

5- Asım b. Ömer b. Katâde: İbni Kuteyb el-Mârifinde (466) onu "Sîyer ve Meğâzî" yazarı, diye tanımlar. Bu zat İbni İshak'ın baş kaynaklarından birisidir. Hicri 121'de vefat etmiştir. Zehebî'nin bildirdiğine göre Tabiîn alimlerinin ileri gelenlerindendir. Yahya b. Maîn, Ebû Zur'a, Yahya b. Kattan ve diğer alimler ona "sika" tabirini kullanırlar. Dedesi Katâde b. Nu'man Efendimiz (s.a.v.)'in büyük sahabelerinden olup kör olunca Efendimiz düasıyia iyileşen zattır. Bunun eseride bize ulaşmamıştır.

6- Zührî (Muhammed b. Müslim b. Ubeydullah b. Şihâb ez-Züh-rî):

Bugünkü şekline "Siyre"'yi ilk koyan zat budur Zehebî onun 50 yada 51'ci yılda doğduğunu, başta İbni Ömer. Câbir, Sehl b. Sa'd, Enes b. Mâlik olmak üzere son sahabelere yetişip onlardan hadis aldığını bahseder. Bu duruma göre Zührî Tabiî'nin orta tabakasından sayılabilir veya üçüncü tabakaya daha yakındır. Ama sahabe çocuklarını görüp onlarla oturup kalkmıştır. İbni Hacer'e göre Zührî, Eim-me-i A'lâm'dan, Şam ve Hicazın hadiscisidir. Ebû Dâvûd, onun iki bin kadar hadis rivayet ettiğini bildirir. Zühri 124'te vefat etmiştir. Zehebî Siyer-i A'lamında Zührî'ye (5/326-350) geniş yer verir.

7- Abdullah b. Ebî Bekr b. Muhammed b. Hazm: Hicri 130 yada 135'lerde vefat eden bu zatın Sîre'ye dair bir eser yazdığı bilinmiyor-sada Sîre konusunda en fazla rivayeti olanlardan biri olduğu İbni İshak ve diğerlerinin eserlerinden anlaşılıyor.

8- Musa b. Ukbe: Zübeyr b. Avvam oğullarının azatlısı idi. İlk ciddi boyutlu Sîre yazarı, sika, güvenli bir kimsedir. Müsteşrik Sac-hav'un 1904'te Almanya'da yayınladığı parçanın, ondan rivayet edilen bir parça olma ihtimâli vardır. Buharı, Taberî, Beyhakî hep ona güvenmişlerdir. Onun rivayetlerinde İbni İshak ve Vakidî'ni rivayetlerinde olduğu gibi çürük yanları yoktur. İmam Mâlik "Meğâzî'yi kimden yazalım?" deyince "Musa b. Ukbe'nin Meğâzî'sinden ayrılmayın, zira o sikadır" demişti. (Bak el-Cerh vet-Ta'dil cilt 4/154) Bu zat Mekke'de doğup Medine'de yaşamış ve sonra Şam'a göçmüştü.

9- Muhammed b. tshak ve Eseri: İbni İshak hicri 85'te Medine'de doğup 150'de Bağdat'ta vefat etti. Sebebi henüz anlaşılmamış bir vaka dolayısıyla kırk yaşına gelmeden Medine'yi terketti. Bir çok yeri dolaşıp Bağdad'a yerleşti. Ancak Uyûnü'l Eser (l/ll-12)'de geçtiğine göre Hişam b. Urve ve İmam Mâlik'Ie arası açılmıştı.

İbni İshakın bu büyük eseri "Siyer ve Meğazî"si ne hikmetse önceleri çok yaygın iken sonradan zayi oldu. Bugün Faştaki "Mescidi'1 Karaviyyin"de ve Yusuf ağa (Konya) kütüphanesinde bulunup neşredilen nüshalar ekşitir Ancak İbni Hişam'ın hocası Bekkâi aracılığıyla yaptığı nakil İbni Sa'dın İbni Bükeyr tariki ile olan nakilleriyle Bey-hakî'nin bizzat kendi isnadları onu yaşatmıştır. Ayrıca İbni İshak Siyer konusunda sika sayıldığı için haber naklederken kendisi anane yapmayıp bizzat duyduğu ifadesini kullandığı haberleride hadis mecmualarına geçmiştir. İbni İshak siyre konusunda babalan hınstiyan ve yahudi olan kimselerdende bilgi almış ve bu yüzden tenkide uğramıştır. Yine "Kitabü'l Meb'de" kısmında naklettiği bilgiler doğrudan İncil'den almış olması onun Sülâlesinin hınstiyanlıktan gelme olduğu kanaatini çağrıştırmış ve bazı müsteşrikler bu iddiada bulunmuşlar-sada Muhammed Hamidullah bey buna siyrenin başında güzel cevaplar vermiştir.

10- Vakidî: Vakidî çok meşhur bir Meğazi yazarıdır. Kendisini Buharî, Razı, Darakutni. ve Nesâi "metruk" zayıf gibi sıfatlarla anmış olmasına rağmen, Dırâverdi, Yezid b. Harun, Ebû Ubeyd Kasım b. Seliâm, Ebû Bekr es Sağâni, Mus'ab b. Zübeyrî, ve bazılanda övüp sika olarak nitelerler. Vakıdî'yi tenkid edenler arasında İmam Şafii de bulunur. Zehebî ise Siyer-i A'lam'ında "Allâme, ilirn deryalarından biri" diye vasıflandırıp "Zayıflığında ittifak olmasına rağmen" diye ilave eder. İbni Sa'dın kendisinden nakline göre hicri 130 da dünyaya gelmiş (Tabakat 7/394) Me'mun kendini Bağdad'a halife yapmıştır. Bu vazifede dört yıl kaldı. Kadı olarak hicri 210 da vefat etti. Vakidî'nin bence en iyi yanı gazve yerlerini giderek görmesidir,

11- Muhammed b. Sa'd ve Tabakat'ı: İbni Sa'd Vakidî'nin katibi olarak şöhret bulmuş ve eserlerinde Vakıdi'nin merviyyatım ölüm-süzleştirdiği gibi kendisinin sağlam bir âlim olması ve çok çeşitli rivayetlere dayanması, kendisinin tarih bilgisindeki uzmanlığını ortaya koyarken aynı zamanda Vakidî'nin rivayetlerinin çoğunun sağlamlığımda isabet etmiş olmaktadır.

İbni Sa'd, hicri 168 yılında Basra'da doğup sonra Bağdad'a gelerek vakidinin derslerine devam etmiş, Kofe'ye, Medine'ye ve civar yerlere ilim talebi ile gitmişti. Kendi çağının Süfyan b. Uyeyne, Ebu'l Velidi-Tayâlisî; Vekî b. Cerrah, Hüşeym. Sa'dûn ed Darir, Süleyman b. Harb, Fadl b. Dukîn, Velid b. Müslim, Ma'n b. îsa ve emsali nice alimleriyle görüşüp onlardan hadis nakletmiştir.

İbni Sa'd bir çok talebede yetiştirmiştir. Meşhur tariçi Belâzurî, İbni Ebî'd Dünya, Haris b. Ebî Üsâme, Hüseyin b. Fehm de bunların arasındadır. İbni Sa'd kaynakların verilerine göre hicri 230'da Bağ-dad'da vefat etmiştir.

İbni Sa'dın en meşhur eseri 8 cilt halinde neşredilen "Tabâkat" adlı tarihidir. İbni Sa'd bu eserinin 15 cilt olmasını arzu etmişti. Böylece sünnete tam hizmet edecekti. Vakidî'nin bize ulaşmayan taba-katını esas alıp ondan bir çok şeyi çıkardığı gibi binlerce madde ilave ederek İslam tarihinin ilk ve en orjinal Tabakat'ını telif etmiş oldu. Tabakatta tenkide değer taraf, üç beş rivayetin isnadını birleştirip tek rivayet gibi nakletmesidir. Efendimiz, ashab ve kendi devrine kadar gelen tabiîn, tebei tabiîn ve âlimleri isimler altında inceleyerek çok orjinal bir eser olmasını sağlamıştır. Vakidî'nin Tabakatı bugün elimizde yoksada İbni Sad'm Tabakatı onun maddelerine havidir. Onun Meğazisi ve Siyeri de bu tabakatta mündemiçtir.

12- Halife b. Hayyat: Doğumu bilinmemekle beraber ölümü 240 yılındadır. Tarihler arasında en güvenilenlerden biri olup Efendimizin doğumunu kısaca anlatıp hicreti esas alarak tarihine başlar. Hadiseleri rivayet silsilesiyle alarak 232 yılma kadar geiir. Tarihinin adı "Tarih-i Halife" adıyla bilinir. Eserinde İbni İshak. Vehb b. Cerir, Ebû Ma'şer, Ali b. Muhammed el-Medâini, Ebû Ubeyde Ma'mer b. Musennâ, Hişam b. Kelebî, Ebû'l Yakazan, Velid b. Hişam. Abdullah b. Muğire, Abdullah b. Lehiâ, Ebû Halid, İsmail b. İbrahim el Ateki, İsmail b. İshâk ve Esmaî başta olmak üzere daha pek çok otoriteden bilgi alır.

13- Ebûl Velîd Muhammed b. Abdillah ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın